Krztusiec (koklusz) – objawy, przebieg, leczenie i profilaktyka

Krztusiec (koklusz) jest ostrą chorobą zakaźną dróg oddechowych wywołaną przez pałeczki krztuśca. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową. Na ciężki przebieg krztuśca narażone są zwłaszcza niemowlęta poniżej 6. miesiąca życia. Jak przebiega krztusiec i jak go rozpoznać? Jak wygląda leczenie kokluszu? W jaki sposób można się przed nim uchronić?

1. Krztusiec (koklusz) – co to za choroba?
2. Jak można zarazić się krztuścem?
3. Krztusiec – objawy i przebieg choroby
4. Jakie są objawy krztuśca u dzieci i dorosłych?
5. Diagnostyka krztuśca – jakie badania wykonać?
6. Leczenie krztuśca – jakie są metody terapii?
7. Powikłania krztuśca – czy choroba jest groźna?
8. Profilaktyka krztuśca – jak można się chronić?
9. Krztusiec – najczęściej zadawane pytania 

Krztusiec, znany również jako koklusz, to wysoce zaraźliwa choroba dróg oddechowych wywoływana przez bakterię Bordetella pertussis. Objawia się charakterystycznymi napadami kaszlu, często zakończonymi świszczącymi wdechami, które mogą utrzymywać się nawet przez kilka tygodni. Choroba dotyka osoby w każdym wieku, przy czym najgroźniejsze przebiegi obserwuje się u niemowląt i małych dzieci. Profilaktyka oparta na szczepieniach jest kluczowa w kontroli epidemii, choć immunizacja nie gwarantuje 100-procentowej ochrony. Jakie są mechanizmy zarażenia i diagnostyki? Jakie są objawy krztuśca? Jak wygląda aktualna sytuacja epidemiologiczna?

Krztusiec (koklusz) – co to za choroba?

Krztusiec to ostra infekcja dróg oddechowych, której nazwa pochodzi od łacińskiego słowa pertussis, czyli ciężki kaszel. Choroba jest wywoływana przez Gram-ujemną bakterię Bordetella pertussis, która atakuje nabłonek oskrzeli, powodując zapalenie i uszkodzenie tkanki. W wyniku tego dochodzi do nagromadzenia śluzu i charakterystycznych napadów kaszlu, które bywają tak intensywne, że mogą prowadzić do zasinienia twarzy, wymiotów lub nawet urazu klatki piersiowej.

Chociaż krztusiec był pierwotnie uznawany za chorobę wieku dziecięcego, w rzeczywistości dotyka również dorosłych, u których często nie daje typowych objawów. Brak objawów lub ich łagodność sprawia, że dorośli mogą być nieświadomymi nosicielami, przez co zwiększają ryzyko transmisji.

Jak można zarazić się krztuścem?

Krztusiec to choroba, której transmisja odbywa się drogą kropelkową – przez kaszel, kichanie lub bezpośredni kontakt z chorym. Okres zakaźności zaczyna się przed pojawieniem się objawów (okres inkubacji wynosi 7–10 dni) i trwa do 2–3 tygodni od wystąpienia kaszlu.

Czynniki ryzyka obejmują:

• brak szczepienia – u niemowląt przed zakończeniem cyklu szczepień pierwotnych,
• wyczerpanie immunizacji – u osób, które nie otrzymały dawek przypominających,
• kontakt z chorym – szczególnie w przypadku bliskiego współżycia (np. w rodzinie).

Warto zauważyć, że nawet osoby zaszczepione mogą ulec zakażeniu, choć przebieg choroby jest u nich zwykle łagodniejszy.

Krztusiec – objawy i przebieg choroby

Typowe objawy krztuśca obserwuje się u nieszczepionych niemowląt i małych dzieci. U osób zaszczepionych choroba ma łagodniejszy przebieg.

Przebieg choroby dzieli się na trzy fazy.

Faza nieżytowa (kataralna)

Trwa około 1–2 tygodni. Objawy są niecharakterystyczne i przypominają przeziębienie:

• katar,
• lekki kaszel,
• niewysoka gorączka.

W tym stadium choroba jest najbardziej zakaźna.

Faza napadów kaszlu

Rozpoczyna się w drugim tygodniu i może trwać nawet 6–8 tygodni. Charakteryzuje się:

• paroksyzmowym kaszlem – seria 10–20 drgawkowych napadów kaszlu, które kończą się charakterystycznym świszczącym oddechem,
• wymiotami – często występują po napadzie,
• zasinieniem twarzy – wynikającym z wysiłku,
• nadmierną potliwością – po ustaniu napadu.

Faza rekonwalescencji

Trwa od kilku tygodni do kilku miesięcy. Kaszel stopniowo staje się łagodniejszy, ale może nawracać pod wpływem infekcji lub stresu.

Jakie są objawy krztuśca u dzieci i dorosłych?

U niemowląt (zwłaszcza przed zakończeniem szczepień) objawy choroby to:

• kaszel – może prowadzić do zapaści lub zatrzymania oddechu,
• brak „kokluszowego” świszczącego oddechu – zamiast tego występuje bezdech (niemożność oddychania),
• wysoka gorączka i wymioty.

U starszych dzieci i dorosłych objawy infekcji obejmują:

• kaszel, który jest mniej nasilony, ale może trwać dłużej,
• wymioty po napadach kaszlu,
• zmęczenie i osłabienie,
• brak typowych objawów – u młodzieży i osób dorosłych choroba może przebiegać pod postacią przewlekłego kaszlu.

Diagnostyka krztuśca – jakie badania wykonać?

W celu potwierdzenia zachorowania na krztusiec wykonuje się badania serologiczne oraz testy laboratoryjne.

Testy laboratoryjne – badanie PCR i wymaz z gardła

• PCR – wykrywa DNA bakterii w wymazie z gardła. Badanie jest najdokładniejsze we wczesnym stadium choroby.
• Wymaz z gardła – wyhodowana kultura bakterii potwierdza zakażenie, ale wymaga czasu (3–7 dni).

Badania serologiczne – przeciwciała przeciwko Bordetella pertussis

• Występują pod koniec aktywnej infekcji.
• Stosowane głównie w badaniach epidemiologicznych.

RTG klatki piersiowej – czy jest konieczne?

RTG klatki piersiowej jest wykonywane w przypadku podejrzenia powikłań takich jak zapalenie płuc lub pęknięcie ściany klatki piersiowej.

Leczenie krztuśca – jakie są metody terapii?

W leczeniu krztuśca istotne jest jak najwcześniejsze zastosowanie antybiotykoterapii. Podanie antybiotyku we wczesnej fazie choroby łagodzi objawy krztuśca. Zastosowanie antybiotykoterapii już po pojawieniu się napadowego kaszlu nie ma wpływu na przebieg choroby, natomiast skraca okres zakaźności dla otoczenia. W ciężkich przypadkach konieczne jest leczenie szpitalne.

Antybiotykoterapia – jakie antybiotyki stosuje się na krztusiec?

• Makrolidy (azytromycyna, klarytromycyna) – stosowane w pierwszych 3 tygodniach choroby.
• Tetracykliny – stosowane wyłącznie u dorosłych z uwagi na występowanie działań ubocznych u dzieci.

Leczenie objawowe – jak złagodzić kaszel i ułatwić oddychanie?

• Łagodne środki wykrztuśne – np. woda z miodem (u osób powyżej 1. roku życia).
• Wziewne kortykosteroidy – w przypadku nasilonego kaszlu.
• Tlenoterapia – u niemowląt z zapaściami oddechowymi.

Hospitalizacja – kiedy konieczne jest leczenie szpitalne?

• Niemowlęta poniżej 6. miesiąca życia – ze względu na ryzyko zatrzymania oddechu.
• Zapalenie płuc lub inne powikłania.
• Wymioty zagrażające odwodnieniem.

Powikłania krztuśca – czy choroba jest groźna?

Najczęstsze powikłania to:

• zapalenie płuc – zwłaszcza u niemowląt,
• pęknięcie ściany klatki piersiowej – z powodu nasilonego kaszlu,
• zapalenie ucha środkowego,
• zapaść oddechowa – u niemowląt,
• encefalopatia – występuje rzadko, ale jest niebezpieczna.

Dorośli zwykle nie doświadczają powikłań, ale mogą zmagać się z przewlekłym kaszlem utrudniającym codzienne funkcjonowanie.

Profilaktyka krztuśca – jak można się chronić?

Podstawą profilaktyki przeciw krztuścowi jest szczepienie ochronne. Przechorowanie krztuśca nie daje pełnej odporności, dlatego przebycie choroby nie jest przeciwwskazaniem do szczepienia przeciw krztuścowi.

Szczepionka na krztusiec – kto powinien się szczepić?

• Dzieci – szczepienia DTaP (błonica, tężec, krztusiec, polio) w 1., 2., 3. i 5. roku życia.
• Dorośli – dawka przypominająca Tdap (np. w czasie ciąży).
• Kobiety w ciąży – najlepiej wykonać szczepienie między 27. a 36. tygodniem ciąży, aby przekazać przeciwciała dziecku.

Jak długo działa szczepienie przeciwko krztuścowi? Czy potrzebne są dawki przypominające?

Immunizacja pierwotna utrzymuje się około 5–10 lat.

Dawki przypominające – u dorosłych co 10 lat.

Czy można zarazić się krztuścem mimo szczepienia?

Tak – szczepionka zmniejsza ryzyko zakażenia o 80–90%, ale nie gwarantuje 100-procentowej ochrony. Szczepieni chorują łagodniej, ale nadal mogą być źródłem zakażenia.

Aktualna sytuacja epidemiologiczna – wzrost zachorowań na krztusiec

W ostatnich latach obserwuje się cykliczne wzrosty liczby zachorowań na krztusiec co 3–5 lat. W Europie i na świecie notuje się wzrost zapadalności na krztusiec, który jest spowodowany:

• wyczerpaniem immunizacji – u osób, które nie przyjęły dawek przypominających,
• obawami przed szczepieniami,
• wzrostem mobilności – łatwiejszą transmisją bakterii.

Krztusiec – najczęściej zadawane pytania 

Czym grozi nieleczony krztusiec? 

Nieleczony krztusiec może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak zapalenie płuc, uszkodzenie mózgu czy krwawienia, a także powodować długotrwały, duszący kaszel trwający nawet do 3 miesięcy. Szczególnie niebezpieczny jest dla niemowląt i osób z osłabioną odpornością. 

Czy krztusiec jest wyleczalny? 

Krztusiec można skutecznie leczyć antybiotykami, które łagodzą objawy i skracają okres zakaźności, jednak sama choroba może trwać kilka tygodni lub miesięcy. Wczesne wdrożenie leczenia zmniejsza ryzyko powikłań i przyspiesza powrót do zdrowia. 

Czy na krztusiec choruje się raz w życiu? 

Nie, zakażenie krztuścem nie daje trwałej odporności, dlatego można chorować wielokrotnie w ciągu życia. Szczepienia i wcześniejsze zakażenia zmniejszają jednak ryzyko ciężkiego przebiegu. 

Jakie są powikłania po krztuścu? 

Powikłania obejmują zapalenie płuc, uszkodzenie mózgu (encefalopatię), złamania żeber na skutek silnego kaszlu, a także zapalenie ucha środkowego i inne infekcje dróg oddechowych. U niemowląt i osób starszych powikłania mogą być szczególnie groźne. 

Czy krztusiec jest groźny dla seniorów? 

Tak, u seniorów krztusiec może prowadzić do powikłań takich jak zaburzenia snu, utrata masy ciała, nietrzymanie moczu czy przepuklina pachwinowa, a także pogorszenia ogólnego stanu zdrowia. Osoby starsze są bardziej narażone na powikłania i dłuższy przebieg choroby. 

Czy szczepienie chroni przed krztuścem? 

Szczepienie przeciw krztuścowi znacząco zmniejsza ryzyko zachorowania i ciężkiego przebiegu choroby, dlatego jest zalecane zarówno dzieciom, jak i dorosłym, w tym kobietom w ciąży. Regularne dawki przypominające pomagają utrzymać odporność. 

Ile trwa nieleczony krztusiec? 

Nieleczony krztusiec może trwać od kilku tygodni do nawet 3 miesięcy, powodując uporczywy, napadowy kaszel i osłabienie organizmu. Przewlekły przebieg choroby zwiększa ryzyko powikłań. 

Czy na krztusiec można umrzeć? 

Tak, krztusiec może być śmiertelny, zwłaszcza u niemowląt i osób z osłabioną odpornością, głównie z powodu powikłań takich jak zapalenie płuc czy uszkodzenie mózgu. Wczesne leczenie i szczepienia znacznie zmniejszają ryzyko zgonu.