Tiki nerwowe - przyczyny, rozpoznanie, leczenie

Tikiem nazywamy krótki, stereotypowy, mimowolny ruch określonej części ciała, np. mruganie powieką, wystawianie języka, marszczenie czoła. Nie ma możliwości powstrzymania czy też zahamowania tików. Należy pamiętać też o tym, że mają one charakter nawracający.

W jaki sposób powstają tiki?

Tiki powstają na skutek mimowolnego, szybkiego kurczenia się mięśni. Zazwyczaj obejmują one mięśnie twarzy (mruganie oczami, marszczenie czoła, wystawianie języka, poruszanie skrzydełkami nosa, wykrzywianie ust). Dość często tiki obejmują również mięśnie ramion i kończyn górnych, często widoczne jest wtedy wzruszanie ramionami, potrząsanie rekami, podnoszenie ich do góry. Zdarza się, że ruchom mięśniowym towarzyszą rożne dźwięki. Zazwyczaj jest to pochrząkiwanie, pokasływanie, mimowolne wypowiadanie słów, pociąganie nosem.

U kogo najczęściej obecne są tiki?

Tiki zazwyczaj obecne są u małych dzieci, zdarza się jednak, że pojawiają się one również u nastolatków w okresie dojrzewania. Zwykle właśnie po okresie dojrzewania ustępują samoistnie. Może się jednak zdarzyć, że tiki ulegną utrwaleniu i będą stanowiły poważny problem w dorosłym życiu, uniemożliwiając wtedy zazwyczaj normalne funkcjonowanie (kontakty społeczne, praca). Tiki zwykle częściej występują u mężczyzn, jednak oczywiście mogą być one obecne również u kobiet. 

Jakie wyróżnia się rodzaje tików nerwowych?

Przede wszystkim tiki możemy podzielić na proste i złożone. Tiki proste obejmują zwykle jedną konkretną grupę małych mięśni, natomiast tiki złożone obejmują większą ilość mięśni, np. kilku grup mięśni dotyczących całego ciała. Ponadto, tiki można podzielić na tiki przemijające (czyli takie, które z czasem ustąpią samoistnie), tiki przewlekłe (czyli takie, które nie ustępują i wymagają leczenia, jeśli tiki nie ustępują przez ponad rok, to istnieje niestety prawdopodobieństwo, że będą one obecne do końca życia ) oraz tiki nieokreślone. Najcięższą postacią tików jest zespół de la Tourette'a. 

Czym zatem jest zespół Tourette'a?

Jest to wrodzone zaburzenie neurologiczne, które charakteryzuje się przede wszystkim występowaniem licznych tików ruchowych i werbalnych. Zespół ten często występuje rodzinnie, zdarza się stosunkowo często u bliźniąt. Częściej chorują na niego kobiety niż mężczyźni, choroba trwa niestety do końca życia, mogą pojawiać się w jej przebiegu krótkie okresy remisji. Pierwsze objawy pojawiają się zazwyczaj w dzieciństwie, zwykle pomiędzy 2 a 15 rokiem życia. U dziecka można zaobserwować nadpobudliwość, zaburzenia koncentracji i uwagi oraz utrudnioną kontrolę nad odruchami. Początkowo pojawiają się proste tiki motoryczne. Zespół może mieć formę łagodną, wtedy dominują tiki proste, ograniczające się do mrugania oczami, pochrząkiwanie, wzruszenia ramionami i poruszania głową. Jednak zespół może też przybierać postać ciężką, gdzie obecne są tiki złożone, zwykle uniemożliwiające normalne, codzienne funkcjonowanie (podskakiwanie, kręcenie się w kółko, dotykanie siebie i innych). W zespole tym chorzy cierpią też na tiki werbalne. Zwykle w przebiegu tej choroby pojawia się patologiczna, niedająca się powstrzymać potrzeba wypowiadania wulgaryzmów niezależnie od sytuacji. Zespół ten jest praktycznie nieuleczalny, remisję można uzyskać stosując terapię behawioralną oraz leczenie farmakologiczne za pomocą neuroleptyków. 

Co odpowiedzialne jest za powstanie i rozwój tików nerwowych?

Za powstawanie i rozwój tików nerwowych odpowiedzialna jest niewłaściwa praca mózgu. Może być ona spowodowana między innymi nieprawidłowym przewodnictwem nerwowym. Ponadto, zaburzona praca mózgu może mieć też związek z nieprawidłowymi poziomami przekaźników w mózgu, chodzi tu głównie o poziom serotoniny i noradrenaliny, który jest obniżony w stosunku do normy. Do zaburzonej pracy mózgu przyczynia się także podwyższony poziom dopaminy i co zatem idzie - wzmożoną aktywność układu dopaminergicznego. Ponadto, różnego rodzaju urazy także wywołują upośledzoną pracę i funkcjonowanie mózgu. 

Czy istnieją czynniki, które wyzwalają i nasilają tiki nerwowe?

Tak. Przede wszystkim bardzo duży wpływ na nasilenie się tików nerwowych ma niewłaściwa dieta, bogata w czekoladę, nabiał oraz słodkie, gazowane napoje. Niekorzystny wpływ wywiera również alkohol, kofeina oraz nikotyna. Należy też pamiętać, że do nasilenia się tików przyczyniają się również emocje, zarówno te negatywne (głównie chodzi tu o stres, lęk czy zmęczenie), jak również te pozytywne (radość, stany euforyczne). Do wyzwolenia i nasilenia się tików przyczyniają się też infekcje wirusowe i bakteryjne, niektóre środki chemiczne, ale również zbyt długa praca na komputerze oraz gry komputerowe - dotyczy to głównie dzieci i nastolatków. 

Czy są również czynniki, które zmniejszają nasilenie tików nerwowych?

Tak. Tiki zdecydowanie zmniejszają się w czasie snu. Ponadto, mniejsze nasilenie się tików obserwujemy w sytuacji, kiedy pacjent wykonuje jakieś zajmujące zajęcie, np, rysowanie czy czytanie. 

Jak stawia się rozpoznanie tików nerwowych?

Aby móc postawić rozpoznanie tików nerwowych, lekarz musi zebrać od pacjenta dokładny wywiad dotyczący rodzaju ruchów mimowolnych oraz sytuacji, kiedy one występują. Lekarz musi zapytać o to, kiedy ruchy mimowolne się zaczęły, jak bardzo są częste, czy się nasilają, czy istnieją czynniki, które je wyzwalają. Następnie, pacjent musi udać się dodatkowo na konsultację do neurologa, być może konieczne będzie wykonanie badania EEG oraz tomografii komputerowej czy też rezonansu magnetycznego mózgu.

Jak wygląda leczenie tików nerwowych?

Po postawieniu diagnozy lekarz musi podjąć decyzje dotyczącą właściwego leczenia. Zdarza się, że wystarczy stosowanie tylko psychoterapii (między innymi terapia poznawczo-behawioralna), która będzie dawała bardzo dobre efekty. Czasami jednak może okazać się konieczne zastosowanie środków farmakologicznych. Zdarza się, że pacjentom zaleca się niekonwencjonalne metody leczenia, między innymi ziołolecznictwo czy medytacje.