Czy istnieje lewoskrętna i prawoskrętna witamina C? Właściwości kwasu L-askorbinowego

Witamina C, czyli kwas L-askorbinowy jest związkiem, który nie jest fizjologicznie wytwarzany w organizmie ludzkim. Jest jednak kluczowa dla jego prawidłowego funkcjonowania – pełni liczne funkcje i uczestniczy w procesach istotnych dla zachowania zdrowia. Od pewnego czasu krąży mit, że istnieje witamina C lewoskrętna. Pojawiają się również doniesienia o witaminie C prawoskrętnej. Producenci wykorzystując te trendy niekiedy niewłaściwie oznaczają lub reklamują swoje produkty, sugerując błędną nazwę. Czy istnieje lewoskrętna i prawoskrętna witamina C?

1. Co to znaczy, że witamina Ci jest lewoskrętna lub prawoskrętna?
2. Witamina C lewoskrętna – skąd wziął się mit o tym, że jest najlepsza?
3. Jaka jest rola kwasu l-askorbinowego w organizmie? Właściwości witaminy C
4. Zapotrzebowanie na witaminę C – czy można ją stale suplementować?
5. Która forma witaminy C jest najlepsza?
6. Jak dawkować witaminę C – zalecenia dla dorosłych, dzieci, seniorów i kobiet w ciąży

Co to znaczy, że witamina Ci jest lewoskrętna lub prawoskrętna?

Litera „L” w nazwie kwasu L-askorbinowego odnosi się do konfiguracji przestrzennej izomeru optycznego tego związku chemicznego. Oznaczenie „L” lub „D” zależy od położenia grupy hydroksylowej (-OH) przy asymetrycznym atomie węgla w projekcji Fischera. Jeśli grupa hydroksylowa znajduje się po lewej stronie, stosuje się oznaczenie „L”, a jeśli po prawej – „D”.

Początkowo sądzono, że związki o konfiguracji „L” zawsze skręcają płaszczyznę światła spolaryzowanego w prawo, a związki „D” – w lewo. Jednak dalsze badania wykazały, że konfiguracja absolutna („L” lub „D”) nie określa kierunku skręcalności optycznej. W związku z tym cząsteczka o konfiguracji „L” może być zarówno lewoskrętna, jak i prawoskrętna.

Kwas L-askorbinowy (witamina C) ma konfigurację „L” ze względu na położenie grupy hydroksylowej, ale jednocześnie wykazuje dodatnią skręcalność optyczną w zakresie od +20,5° do +21,5°. Oznacza to, że jest prawoskrętny. W związku z tym błędnie interpretowano jego nazwę chemiczną, sugerując, że jest lewoskrętny.

Witamina C lewoskrętna – skąd wziął się mit o tym, że jest najlepsza?

Najprawdopodobniej jest to jedynie chwyt marketingowy – zgodnie z zasadami chemii lewoskrętna witamina C nie istnieje. Natomiast błędna interpretacja nazwy chemicznej i oznaczenia L w niej występującego przyczyniła się do stworzenia mitu o rzekomym istnieniu witaminy C lewoskrętnej. W sprzedaży pojawiło się wówczas wiele produktów oznaczanych jako witamina C lewoskrętna, co pogłębiło szerzenie trendu jakoby  „taka postać” witaminy C była najlepsza. Producenci suplementów podający taką informację na opakowaniach kreowali niewłaściwą interpretację, sugerując, że takie produkty są lepsze niż z samym oznaczeniem witamina C. 

Jaka jest rola kwasu l-askorbinowego w organizmie? Właściwości witaminy C

Witamina C pomimo że nie jest syntetyzowana fizjologicznie w organizmie ludzkim jest niezbędna dla jego funkcjonowania i pełni liczne funkcje:

• funkcja odpornościowa

Witamina C jest kluczowa w utrzymaniu właściwego funkcjonowania układu odpornościowego, a jej niedobór może prowadzić do zaburzeń i rozwoju infekcji. Pobudza zarówno wrodzone jak i nabyte mechanizmy odpornościowe, pobudza produkcję przeciwciał, aktywność komórek odpornościowych: neutrofili, limfocytów, makrofagów, komórek NK oraz neutralizuje toksyny bakteryjne. Zaobserwowano, że w trakcie zakażeń bakteryjnych poziom witaminy C w różnych płynach ustrojowych ulega obniżeniu.

• funkcja antyoksydacyjna

Kwas L-askorbinowy zaliczany jest do nieenzymatycznych antyoksydantów odżywczych, wychwytuje i neutralizuje wolne rodniki. Takie działanie wspiera regenerację naskórka oraz zamianę starych komórek w skórze na nowe. Poprzez aktywność przeciwutleniającą oraz udział w syntezie kolagenu spowalnia procesy starzenia się skóry oraz wpływa na poprawę jej wyglądu.

• funkcja przeciwzapalna

Witamina C może wpływać na regulację mediatorów stanu zapalnego (np. TNF-α, IL-6), ale nie jest klasycznym lekiem przeciwzapalnym.

• jest ważna dla zachowania zdrowych stawów

W badaniach wykazano, że odpowiednie stężenie witaminy C może wspierać regenerację stawów i ich ochronę przed uszkodzeniami,  dlatego częstym składnikiem w suplementach na stawy obok glukozaminy czy chondroityny jest właśnie witamina C.

• funkcja chemioterapeutyczna

Istnieją badania sugerujące, że wysokie dawki witaminy C mogą działać cytotoksycznie na komórki nowotworowe, ale nie jest to standardowa terapia onkologiczna i wymaga dalszych badań.

• rozjaśnianie zmian depigmentacyjnych

Kwas L-askorbinowy hamuje proces melanogenezy oraz aktywność enzymu tyrozynazy na różnych etapach, co ogranicza powstawanie melaniny powodującej zabarwienie skóry. Wysoki poziom reaktywnych form tlenu sprzyja powstawaniu przebarwień. Witamina C jako antyoksydant hamuje działanie wolnych rodników. Rekomendowana jest we wspomaganiu terapii melasmy oraz hiperpigmentacji. Czerniak, czyli nowotwór złośliwy skóry jest wyjątkowo podatny na działanie cytotoksyczne dożylnych podań dużych dawek witaminy C.

• udział w syntezie kolagenu

Witamina C jest niezbędna w procesie powstawania kolagenu, a także ogranicza jego degradację oraz stymuluje fibroblasty do tworzenia nowych włókien kolagenowych. W tkankach przyzębia poprzez pobudzenie syntezy kolagenu wpływa na regenerację więzadeł.

• korzystny wpływ na układ kostny

Kwas L-askorbinowy pełni ważną rolę w tworzeniu macierzy kostnej oraz zmniejszaniu ryzyka wystąpienia osteoporozy, a także jest kluczowy dla utrzymania właściwej gęstości kości. Wraz z witaminą E wpływa korzystnie na przebieg procesów regeneracyjnych w kościach. Szczególnie polecana jest kobietom po menopauzie, u których wyższe stężenia witaminy C wspomagają ochronę przed osteoporozą (nie zastępuje jednak podstawowego leczenia osteoporozy).

• wspomaga przyswajanie żelaza, co ma znaczenie w leczeniu anemii,
• jest kofaktorem reakcji enzymatycznych prowadzących do powstania kolagenu, karnityny, a także uczestniczy w powstawaniu noradrenaliny i hormonów steroidowych,
• wskazuje się, że przyjmowanie kwasu l-askorbinowego może łagodzić objawy oraz skracać długość infekcji w obrębie górnych dróg oddechowych.

Zapotrzebowanie na witaminę C – czy można ją stale suplementować?

Witamina C jest zwykle dobrze tolerowana i bezpieczna w stosowaniu. Jej nadmiar usuwany jest przez organizm wraz z moczem – warto jednak pamiętać, że nadmiar witaminy C nie przynosi dodatkowych korzyści i może powodować skutki uboczne. Najlepszym źródłem witaminy C będą naturalne produkty roślinne. W przypadku suplementów lub leków należy stosować się do zaleceń wskazanych przez producenta na ulotce lub opakowaniu.

EFSA (Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności) określa górną granicę tolerowanego spożycia (UL) na 2000 mg/dobę. Systematyczne stosowanie wyższych dawek niż są rekomendowane przez EFSA może prowadzić do wystąpienia działań niepożądanych, takich jak: biegunki, nudności, wzdęcia, a także zwiększa się ryzyko wystąpienia kamicy nerkowej (szczawianowej).

Która forma witaminy C jest najlepsza?

Najlepiej przyswajalna witamina C dostarczana jest do organizmu wraz z pożywieniem. Podobne rezultaty można uzyskać stosując kwas l-askorbinowy otrzymywany z naturalnych źródeł roślinnych.

W celu poprawy wchłaniania witaminy warto stosować się do poniższych wskazówek:

• spożywać produkty bogate w witaminę C, jak: natka pietruszki (269mg/100g) , papryka (125-200 mg/100g), brukselka (65-145mg/100g), brokuły (65-150 mg/ 100g),  rokitnik  (900 mg/ 100g), owoc dzikiej róży (250-800 mg/100g), czarne porzeczki (150-300 mg/100g), truskawki (46-90 mg/100g), w postaci nieobrobionej termicznie lub gotowanej na parze,
• znacznie ilości witaminy C w produktach spożywczych można zachować przetwarzając produkty do postaci kiszonek lub mrożąc je,
• unikanie picia herbaty lub kawy, bogatych w taniny podczas spożywania posiłków,
• rzucenie palenia,
• ograniczenie spożycia alkoholu,
• stosowanie częściej mniejszych dawek niż jednorazowo dużych dawek.

W aptekach dostępnych jest wiele form witaminy C:

• kwas L-askorbinowy

Czysta, klasyczna postać witaminy C, która charakteryzuje się dobrą przyswajalnością, jest powszechnie stosowana w lekach i suplementach. Ze względu na kwaśny odczyn pH może działać drażniąco na żołądek.

• witamina C buforowana (askorbinian potasu, sodu lub wapnia)

Dzięki dodatkowi minerałów zneutralizowana zostaje kwasowość. Z tego względu postać buforowana rekomendowana jest osobom z nadwrażliwością, podrażnieniami i chorobami w obrębie przewodu pokarmowego.

• witamina C liposomalna

Witamina C ma charakter hydrofilowy, jest dobrze rozpuszczalna w wodzie. Natomiast umieszczenie jej w otoczce liposomów nadaje danej postaci leku/suplementu lepszą rozpuszczalność w tłuszczach. Dzięki zastosowaniu technologii liposomalnej ograniczona jest utrata witaminy C podczas trawienia oraz następuje poprawa jej wchłaniania.

• ester-C

Jest to opatentowana formuła, stanowiąca połączenie askorbinianu wapnia z metabolitami witaminy C. Wykazuje ona lepszą biodostępność oraz jest łagodniejsza dla  żołądka.

• „naturalna witamina C”

Tak potocznie określana jest witamina C pozyskiwana z surowców roślinnych, jak np. z dzikiej róży, aceroli, rokitnika. Produkty otrzymywane z naturalnych składników zawierają zwykle poza witaminą C dodatkowe składniki, jak np. bioflawonoidy, które nasilają działanie witaminy C oraz poprawiają jej wchłanianie.

• witamina C podawana dożylnie

W warunkach ambulatoryjnych, witamina C może być podawana przez wykwalifikowany personel w postaci iniekcji. Taki sposób powoduje ominięcie układu pokarmowego, warunkując osiągnięcie w szybkim tempie wysokiego stężenia witaminy w krwiobiegu.

Jak dawkować witaminę C – zalecenia dla dorosłych, dzieci, seniorów i kobiet w ciąży

Większość zwierząt jest w stanie naturalnie syntetyzować witaminę C w swoim organizmie. Jednakże na drodze ewolucji człowiek i inne organizmy z grupy naczelnych zatraciły tę zdolność, ponieważ nie posiadają enzymu oksydazy L-gulonolaktonowej. W związku z tym ludzie są narażeni na niedobory witaminy C i muszą dostarczać ją wraz z żywnością lub w postaci witamin czy suplementów. Na zapotrzebowanie na witaminę C może wpływać: wiek, płeć, stan organizmu, narażenie na działanie szkodliwych czynników zewnętrznych. Zaobserwowano, że większe zapotrzebowanie na kwas l-askorbinowy występuję u: kobiet w ciąży oraz w okresie laktacji, u osób narażonych na stres, stosujących używki, uzależnionych od nikotyny, chorujących na: nadciśnienie tętnicze, cukrzycę. Przykładowo osoby palące papierosy powinny spożywać o 40% większą ilość witaminy C, aby uzyskać taki sam poziom w osoczu, jak w przypadku osób niepalących.

Witamina C jest wrażliwa na działanie wysokiej temperatury, światła, dlatego zbyt długa obróbka termiczna (np. odgrzewanie, gotowanie, zbyt szybkie rozmrażanie) produktów bogatych w witaminę C może obniżyć jej zawartość w przygotowanych potrawach.

W zależności od przyjętej dawki witaminy C może zmieniać się jej wchłanianie. Przy dobowym spożyciu ok. 30-180 gramów kwasu l-askorbinowego wchłonięciu ulega około 70-90%. Przy stosowaniu ilości przekraczających 1000 mg/dzień absorpcja może być niższa i wynosić jedynie 50%. W przypadku przyjęcia zbyt dużych dawek, nadmiar jest usuwany wraz z moczem.

Normy na witaminę C dla populacji polskiej ustalone są przez Instytut Żywności i Żywienia:

• dla niemowląt do 11. miesiąca życia wystarczające spożycie na dobę wynosi 20 mg,
• dla dzieci od 1. roku życia do 3 lat zalecane dzienne spożycie wynosi 40 mg,
• dla dzieci od 4. roku życia do 9 lat zalecane dzienne spożycie wynosi 50 mg,
• dla chłopców od 10 do 12 lat zalecane dzienne spożycie wynosi 50 mg,
• dla chłopców od 13 do 18 lat zalecane dzienne spożycie wynosi 75 mg,
• dla dziewcząt od 10 do 12 lat zalecane dzienne spożycie wynosi 50 mg,
• dla dziewcząt od 13 do 18 lat zalecane dzienne spożycie wynosi 65 mg,
• dla dorosłych mężczyzn, powyżej 19. roku życia zalecane dzienne spożycie wynosi 90 mg,
• dla dorosłych kobiet, powyżej 19. roku życia zalecane dzienne spożycie wynosi 75 mg,
• dla kobiet w okresie ciąży, będących w wieku < 19 lat zalecane dzienne spożycie wynosi 80 mg,
• dla kobiet w okresie ciąży, będących w wieku ≥ 19 lat zalecane dzienne spożycie wynosi 85 mg,
• dla kobiet w okresie laktacji, będących w wieku < 19 lat zalecane spożycie wynosi 115 mg,
• dla kobiet w okresie laktacji, będących w wieku ≥ 19 lat zalecane spożycie wynosi 120 mg.