Laktacja – co musisz o niej wiedzieć? Sposoby na pobudzenie laktacji

Laktacja to zarazem jeden z najpiękniejszych, jak i najtrudniejszych momentów w życiu każdej mamy. Pierwsze karmienie, odruch ssania noworodka oraz towarzysząca temu bliskość to niezwykłe przeżycie, zapamiętywane na lata. Pomimo ogromu radości wielu mamom w tych momentach towarzyszą również strach i obawa, czy uda się sprostać wyzwaniu karmienia piersią. Co robić, jeśli pojawią się komplikacje podczas laktacji? Jak sobie z nimi radzić? Podpowiadamy.

Czym jest laktacja? Kiedy się pojawia?  

Laktacja jest naturalnym, fizjologicznym procesem produkowania i wydzielania pokarmu, rozpoczynającym się już na etapie ciąży. Skład pokarmu idealnie dostosowuje się do potrzeb dziecka tak, aby zapewnić mu prawidłowy wzrost i rozwój. Produkcja pokarmu rozpoczyna się już w pierwszych tygodniach ciąży, kiedy to piersi stają się bardziej tkliwe i bolesne, co spowodowane jest proliferacją (namnażaniem) pęcherzyków mlecznych oraz rozrostem sieci przewodów mlecznych pod wpływem działania hormonów: łożyskowego progesteronu i estrogenu. Około 16. tygodnia ciąży pęcherzyki mleczne zaczynają produkować mleko.  

Laktacja – skład i wartość mleka kobiecego. Jak zmienia się pokarm?

Mleko mamy idealnie dostosowuje się do potrzeb żywieniowych malucha, dzięki czemu jego skład jest unikalny i niepowtarzalny. W dużej mierze składa się ono z wody, a jego składniki stałe zgodnie z ich zawartością to kolejno: laktoza, tłuszcze, oligosacharydy, białka, witaminy i składniki mineralne. W trakcie pojedynczego karmienia piersią najpierw zaspokajane jest pragnienie maluszka, przez co mleko jest obfitsze w wodę, a dopiero później rośnie w nim zawartość tłuszczu po to, aby zaspokoić głód dziecka. W przypadku karmienia nocnego mleko od początku zawiera duże ilości tłuszczów, aby szybko zaspokoić głód maluszka.  

Kolejno pojawia się mleko przejściowe (3–5 dni po porodzie), które jest rzadsze, zawiera mniej przeciwciał, za to bogatsze jest w laktozę i tłuszcze, co zwiększa znacznie jego kaloryczność. Objętościowo jest już go znacznie więcej. Po około dwóch tygodniach od porodu mleko mamy jest mlekiem dojrzałym, co oznacza, że zawiera więcej laktozy i tłuszczu niż mleko przejściowe, przez co jest bardziej kaloryczne i wodniste. Objętościowo jest go zdecydowanie najwięcej.  

Problemy z laktacją

Wiele mam pomimo doskonałego przygotowania praktycznego oraz gotowości organizmu do karmienia piersią początkowo może napotkać przejściowe problemy z laktacją. Warto wówczas sięgnąć po sprawdzone metody, zaopatrzyć się w akcesoria pomocnicze, a także poprosić o pomoc swoją położnaą lub zgłosić się do doradcy laktacyjnego.  

Bolesne sutki w trakcie karmienia – osłonki na podrażnione brodawki i maść z lanoliną

Tuż po porodzie brodawki są bardzo wrażliwe, co jest normalnym zjawiskiem zachodzącym na skutek zmian hormonalnym w kobiecym organizmie i nie powinno wzbudzać niepokoju. Zazwyczaj ból brodawek mija po około tygodniu, jednak może się zdarzyć, że podczas pierwszych karmień w wyniku, np. złej techniki karmienia, braku umiejętności prawidłowego chwytania brodawki przez dziecko, dojdzie do uszkodzenia lub podrażnienia brodawki.

Ulgę w bólu brodawek mogą przynieść: ciepłe okłady, pobudzanie wypływu mleka poprzez odciągniecie jego niewielkiej ilości, częste przystawianie dziecka do piersi, aby unikać przepełnienia piersi, rozpoczynanie karmienia od mniej bolącej piersi oraz co wydaję się być najtrudniejsze – wypracowanie najwygodniejszej, zarówno dla mamy, jak i maluszka – pozycji karmienia. Dodatkowo na ten czas zaleca się nosić przewiewne, luźne ubrania, aby dodatkowo nie podrażniać brodawek materiałem i zapewnić im dopływ świeżego powietrza.  

Zaleca się również smarowanie brodawek pokarmem (właściwości nawilżające i przeciwbakteryjne) i pozostawienie ich do wyschnięcia. Można również w taki sam sposób zastosować maści lub kremy dostępne w aptece, które złagodzą bolesność nadmiernie suchych i podrażnionych brodawek.  

Na rynku dostępne są również osłonki na brodawki, których użycie umożliwi ochronę brodawki i zmniejszenie bólu podczas karmienia. Minusem osłonek jest możliwość przyzwyczajenia się dziecka do ich kształtu, co spowoduje późniejsze trudności w chwytaniu brodawki.  

Brodawki płaskie i wklęsłe – nakładki i kapturki na brodawki  

Płaskie i wklęsłe brodawki są przyczyną problemów z chwytaniem ich przez maluszka, przez co mleko wypływa trudniej i w mniejszej ilości. To z kolei może skutkować zastojem pokarmu, a w dalszej kolejności nawet zapaleniem piersi. Dodatkowo głodne dziecko może się niecierpliwić w trakcie karmienia, manifestując to zagryzaniem, obcieraniem i miażdżeniem sutka, co będzie skutkować jego podrażnieniem i poranieniem. Żeby tego uniknąć, należy zadbać o prawidłowe umieszczenie brodawki w buzi maluszka – najlepiej skierować brodawkę w stronę podniebienia dziecka, co ułatwi mu jej chwycenie razem z częścią otoczki (ciemniejsza skóra wokół brodawki). Jeśli brodawka została uchwycona na głębokość dziąseł, należy ponownie przystawić dziecko do piersi, tak aby od razu umieścić brodawkę głęboko w buzi malucha.  

Z pomocą przychodzą nakładki i kapturki na brodawki, jednak ich stosowanie jest tematem mocno dyskusyjnym. Uważa się, że są one ostatecznością, w przypadku kiedy wszystkie dostępne metody, w tym przede wszystkim prawidłowe techniki przystawiania dziecka, zawiodły. Decyzję o stosowaniu nakładek i kapturków na brodawki najlepiej skonsultować z położną lub doradcą laktacyjnym, aby prawidłowo dobrać ich rozmiar, pokazać prawidłową technikę stosowania, aby karmienie było efektywne i nie zaburzało laktacji. 

Zatkanie przewodu mlecznego i zapalenie piersi – co robić?  

Jeśli cała pierś (lub jej fragment) jest zaczerwieniona, twardsza, a przy dotykaniu lub karmieniu wyczuwana jest bolesność, oznacza to, że w kanalikach mlecznych stworzył się zator i doszło do zatkania przewodu mlecznego, co nazywane jest zastojem pokarmu. Przyczyną tego jest niedostateczne opróżnianie przed dziecko piersi podczas karmienia, na co może mieć wpływ wiele czynników: nieprawidłowa technika karmienia, zbyt krótkie lub zbyt rzadkie karmienie, dokarmianie, które nie pozwala na całkowite opróżnienie piersi, a nawet ucisk biustonosza, masaż czy uderzenie. W przyniesieniu ulgi pomaga:

• częstsze karmienie dziecka,  
• wykonywanie ciepłego okładu i/lub delikatne głaskanie (nie masowanie!) piersi przed rozpoczęciem karmienia,
• rozpoczynanie karmienia od chorej piersi,  
• noszenie wygodnego, nieuciskającego biustonosza.

Dieta mamy karmiącej – czy coś takiego istnieje?

Jak najbardziej tak! Jednak nie jest to dieta mająca na celu zrzucić zbędne kilogramy, a dostarczyć mamie i maluszkowi niezbędnych składników odżywczych, bowiem laktacja to ogromny wysiłek energetyczny dla organizmu. W czasie karmienia zapotrzebowanie kaloryczne wzrasta o 500 kcal/dobę w porównaniu z zapotrzebowaniem sprzed ciąży. 

Dieta mamy karmiącej to nic innego, jak zadbanie o odpowiednio zbilansowane posiłki, regularnie spożywane (4–5 posiłków dziennie) i bogate w różnorodne składniki odżywcze.   

Najlepszym sposobem na uniknięcie niedoborów jest zastosowanie się do zaleceń przedstawionych w piramidzie zdrowego żywienia:  

• podstawą są owoce i warzywa – najlepiej sięgać po sezonowe produkty, nieprzetworzone, surowe lub gotowane na parze, dodawane do każdego posiłku,
• produkty zbożowe stanowiące główne źródło energii w diecie mamy karmiącej, mowa o pełnoziarnistym pieczywie, ryżu, makaronach z różnych rodzajów zbóż, musli, kaszach drobno- i gruboziarnistych czy ziemniakach,  
• nabiał (czyli mleko, sery, twaróg, jogurty, kefiry), przy czym najlepiej wybierać produkty półtłuste; ich zadaniem jest dostarczanie białek, wapnia i witamin rozpuszczalnych w tłuszczach: A,D,E,K,  
• mięso, ryby i jaja, czyli źródła biała, żelaza i kwasów tłuszczowych omega-3.

Laktacja a płodność. Czy karmiąc można zajść w ciążę?

Karmiąc piersią, istnieje możliwość zajścia w ciążę, pomimo tego, że każda karmiąca piersią mama przez pewien czas od porodu nie ma ani owulacji, ani miesiączki. Szansa na to wynosi 0,7% (przy wyłącznym karmieniu piersią) albo 2,9% (przy prawie wyłącznym karmieniu piersią – dopajanie dziecka dwa razy dziennie, dokarmianie raz dziennie) zgodnie z metodą laktacyjnej niepłodności (metoda LAM) zatwierdzoną przez Światową Organizację Zdrowia. Związane jest to z tzw. niepłodnością laktacyjną, wynikającą z neurologicznych i hormonalnych czynników blokujących funkcje jajników. Czas niepłodności u mamy karmiącej zależy od indywidualnych cech organizmu oraz wspomnianego już sposobu karmienia dziecka.