Zapalenie piersi - przyczyny, objawy i leczenie

Zapalenie piersi (zwane też  zapaleniem gruczołu piersiowego, zapaleniem sutka) to stan często połączony z zakażeniem, który objawia się najczęściej w pierwszych sześciu tygodniach od dnia porodu. Przyczyną jest najczęściej nieefektywne i niepełne opróżnianie piersi z mleka, co doprowadza do jego zastoju. Jak leczyć i zapobiegać zapaleniu piersi? Podpowiadamy.

Zapalenie piersi – czym jest?

Zapalenie piersi jest stanem zapalnym przebiegającym w gruczole mlecznym, obejmującym jeden lub więcej płatów gruczołu najczęściej związanym z laktacją. Częstość występowania zapalenia piersi w populacji matek karmiących szacuje się na ok. 10%. Choroba może wystąpić na każdym etapie laktacji, jednak najczęściej występuje w pierwszych tygodniach po porodzie (2–6 tydzień), częściej w miesiącach zimowych (styczeń, luty). Proces zapalny może obejmować jedną lub obie piersi, bardzo rzadko dotyczy ono obydwu piersi w tym samym czasie.

U kogo jeszcze może pojawić się zapalenie sutka?

Zapalenie piersi niezwiązane z laktacją występuje zdecydowanie rzadziej. Warto jednak o nim wspomnieć, gdyż oprócz kobiet choroba może dotknąć mężczyzn, nastolatki i małe dzieci.

Pozapołogowe zapalenie piersi (bez związku z karmieniem piersią i laktacją) występujące u kobiet osiąga dwa szczyty zachorowań zależne od wieku. 60% zachorowań obserwujemy u kobiet poniżej 30. roku życia, pozostałe dotyczy kobiet 50.–60. rokiem życia.

Wśród głównych przyczyn pozapołogowego zapalenia piersi wymienia się: urazy, zakażenie gruczołów łojowych i potowych, piercing sutków, implanty, stany hiperprolaktynemi, zaburzenia funkcji tarczycy. Leczenie polega na podawaniu leków przeciwzapalnych i antybiotyków. W przypadku braku poprawy konieczne jest pogłębienie diagnostyki w celu wykluczenia raka.  

Powiększenie gruczołów sutkowych u noworodków spowodowane jest działaniem hormonów matczynych. Większość przypadków nie wymaga leczenia i ustępuje w ciągu 2-3 tygodni. Rzadko dochodzi do nadkażenia bakteryjnego powiększonego gruczołu co prowadzi do rozwoju noworodkowego zapalenia piersi wymagającego leczenia.

Zapalenie piersi u mężczyzn w większości przypadków spowodowane jest zakażeniem gronkowcowym. Czynnikami predysponującymi są: zaburzenia hormonalne, nadużywanie alkoholu, stosowanie sterydów anabolicznych, urazy klatki piersiowe. W trakcie terapii stosuje się leczenie farmakologiczne.

Jakie są przyczyny zapalenia piersi?

Zapalenie gruczołu piersiowego spowodowane jest czynnikami mechanicznymi lub infekcyjnymi. W obu przypadkach kluczową rolę stanowi nieprawidłowa technika karmienia. Niedostateczne opróżnienie piersi podczas karmienia prowadzi do zalegania mleka w przewodach mlecznych. Gromadzące się mleko uciska ścianki przewodów i pęcherzyków mlecznych, doprowadzając do uszkodzenia nabłonka i przedostawania się drobinek pokarmu do zrębu gruczołu i wywołując odpowiedź obronną tkanek. Drogą naczyń krwionośnych i limfatycznych napływają mediatory reakcji zapalnej. 

Jakie są objawy zapalenia sutka podczas karmienia? Pojawiają się silny ból, obrzęk, zaczerwienienie i wzmożone ucieplenie gruczołu piersiowego w miejscu toczącego się procesu zapalnego. W momencie kiedy cząsteczki mleka dostaną się do naczyń krwionośnych dochodzi do pojawienia się objawów grypopodobnych (dreszcze, bóle mięśniowe, bóle głowy) i podwyższonej temperatury ciała. 

Najczęstszą przyczyną mechanicznego zapalenia piersi jest nieprawidłowa technika karmienia spowodowana m.in. anomaliami anatomicznymi jamy ustnej noworodka, zaburzeniami funkcji ssania, nieumiejętnością matki, brakiem prawidłowego instruktażu ze strony lekarzy i położnych. Nieefektywne opróżnianie piersi prowadzące do zastoju spowodowane może być również zbyt małą częstością karmień (poniżej 8 karmień na dobę), zbyt długimi przerwami między karmieniami, podawaniem tylko jednej piersi. 

Jakie bakterie najczęściej doprowadzają do rozwoju zapalenia sutka?

Najczęstszym infekcyjnym czynnikiem połogowych zapaleń piersi jest koagulazododatni gronkowiec złocisty Staphylococcus aureus MSSA (metycylinowrażliwy). Ryzyko infekcyjnego zapalenia piersi wzrasta w następujących sytuacjach:

• obecność zakażonych ran brodawek sutkowych,
• kolonizacja dziecka po porodzie inną florą niż matczyna (dlatego tak ważny jest bezpośrednio po porodzie kontakt skóry do skóry, podczas którego dochodzi do „przekazania” flory bakteryjnej matki dziecku),
• przenoszenie potencjalnie chorobotwórczych bakterii przez personel szpitalny.

Objawy zapalenia piersi

Zazwyczaj rozpoznanie zapalenia piersi stawia się na podstawie szczegółowo zebranego wywiadu i badania przedmiotowego. Pacjentki często trafiają do gabinetu lekarza rodzinnego lub ginekologa, który prowadził ciążę. Wywiad chorobowy jest zwykle krótki, a początek nagły. W obrębie gruczołu piersiowego pojawiają się: silny, samoistny ból, obrzęk, naciek zapalny, wzmożone ocieplenie skóry, utrudniony odpływ pokarmu ze zmienionej zapalnie części piersi. Zmiany najczęściej zlokalizowane są w górnym zewnętrznym kwadrancie. Obecne są objawy ogólne: gorączka, dreszcze, bóle głowy, mięśni, nudności, wymioty, zmęczenie.

Badania laboratoryjne obejmujące morfologię krwi obwodowej, CRP nie mają istotnego znaczenia, choć dość często są zlecane przez lekarzy. Badanie bakteriologiczne mleka powinno być wykonane w przypadku zakażenia szpitalnego, zapalenia o ciężkim lub nietypowym przebiegu, braku poprawy po 48 godzinach leczenia antybiotykiem pierwszego rzutu, u pacjentek uczulonych na antybiotyki rekomendowane w leczeniu zapalenia piersi, nawrotu zapalenia. Wymaz ze skóry brodawki zalecany jest w przypadku obecności zmian patologicznych tej okolicy. W przypadku podejrzenia ropnia wskazane jest wykonanie USG piersi.

Jak leczy się zapalenie sutka?

Podstawowe znaczenie w zapobieganiu i leczeniu zapalenia piersi ma prawidłowy przepływ mleka i dokładne opróżnianie piersi podczas karmienia. Wydzielany pokarm przepływając przez przewody mleczne, wypłukuje namnażające się bakterie.

Żeby zapewnić skuteczne opróżnianie piersi, warto upewnić się, że dziecko chwyta prawidłowo pierś i ssie efektywnie. Należy dobrać pozycje karmienia, aby zapewnić komfort zarówno matce i dziecku np. pozycja spod pachy polecana jest w przypadku zapalenia zewnętrznego kwadrantu. Przed karmieniem można zastosować ciepłe okłady celem rozszerzenia kanałów (okłady nie powinny być gorące, przyspiesza to stan zapalny), w trakcie karmienia delikatne masowanie piersi w obrębie zdrowej części gruczołu pozwala usprawnić osłabiony wypływ pokarmu.

Po karmieniu ulgę przynoszą zimne okłady. Do wykonania takiego okładu można wykorzystać po prostu mokrą ściereczkę, kompres chłodzący czy też zwykłe okłady z lodu. Ważny jest prawidłowy dobór nieuciskającego biustonosza.

Leczenie farmakologiczne pozwala ograniczyć stan zapalny piersi i bolesność. Najczęściej w zapaleniu piersi stosuje się ibuprofen posiadający działanie przeciwbólowe, przeciwgorączkowe i przeciwzapalne. W przypadku przeciwwskazań do jego stosowania można zastosować paracetamol (nie ma działania przeciwzapalnego). Leki te w znikomej ilości przedostają się do mleka matki i ich stosowanie nie stanowi przeciwwskazania do kontynuowania karmienia piersią.

Wskazaniami do leczenia zapalenia sutka antybiotykiem są:

• zapalenie piersi z obecnością zakażonych/poranionych brodawek,
• brak poprawy w ciągu 48 godzin po zastosowanym leczeniu objawowym,
• zły stan ogólny matki w momencie zgłoszenia się do lekarza.

Antybiotykami pierwszego rzutu w zapaleniu piersi są cefalosporyny I generacji wykazujące silne działanie na gronkowce MSSA. Antybiotykoterapia trwa zazwyczaj 7–10 dni. Stosowane antybiotyki również nie są wskazaniem do zakończenia karmienia piersią.

Metody leczenia zmieniły się na przestrzeni lat. Jeszcze kilkadziesiąt lat temu stosowano ciasne zawijanie piersi bandażem, zakaz karmienia dziecka, farmakologiczne hamowanie laktacji, ograniczanie płynów, środki przeczyszczające. Obecnie takie praktyki nie są stosowane.  

Wśród najczęstszych powikłań zapalenia sutka jest jego nawracanie. Postać nawracająca zapalenia piersi jest zwykle wynikiem niewłaściwego lub opóźnionego leczenia pierwotnego zapalenia i dotyka 0k. 10–20% kobiet karmiących. W takich przypadkach warto skonsultować się w poradni laktacyjnej. Poważnym powikłaniem jest ropień piersi stanowiący około 3% przypadków. Niewielkie zmiany wymagają aspiracji treści ropnia pod kontrolą USG, w przypadku rozległych zmian stosowane jest klasyczne nacięcie ropnia z drenażem.

Jak zapobiec zapaleniu piersi?

Co robić, aby skutecznie zapobiegać zapaleniu sutka w trakcie laktacji? Zaleca się częste (co najmniej 8 razy na dobę) karmienie piersią, a jeśli dziecko ssie nieefektywnie lub rzadko – dodatkowo opróżnianie piersi laktatorem.

Warto zadbać o prawidłową technikę karmienia dziecka oraz monitorować umiejętność ssania piersi przez dziecko. Uszkodzone brodawki sutkowe należy szybko i skutecznie leczyć, stosując np. maści ochronne przeznaczone kobietom w okresie laktacji. Matka powinna spożywać wartościowe posiłki i mieć czas na odpoczynek.