Czy istnieje lewoskrętna i prawoskrętna witamina C? Właściwości kwasu L-askorbinowego

Witamina C, czyli kwas L-askorbinowy, to związek, który nie jest fizjologicznie wytwarzany w organizmie ludzkim. Jest jednak kluczowa dla jego prawidłowego funkcjonowania – pełni liczne funkcje i uczestniczy w procesach istotnych dla zachowania zdrowia. Od pewnego czasu krąży mit o istnieniu witaminy C lewoskrętnej. Pojawiają się również doniesienia o witaminie C prawoskrętnej. Producenci wykorzystują ten trend i czasem niewłaściwie oznaczają lub reklamują swoje produkty, sugerując błędną nazwę. Czy istnieje lewoskrętna i prawoskrętna witamina C?

1. Co to znaczy, że witamina C jest lewoskrętna lub prawoskrętna?
2. Witamina C lewoskrętna – skąd wziął się mit o tym, że jest najlepsza?
3. Jaka jest rola kwasu L-askorbinowego w organizmie? Właściwości witaminy C
4. Zapotrzebowanie na witaminę C – czy można ją stale suplementować?
5. Która forma witaminy C jest najlepsza?
6. Jak dawkować witaminę C – zalecenia dla dorosłych, dzieci, seniorów i kobiet w ciąży

Co to znaczy, że witamina C jest lewoskrętna lub prawoskrętna?

Litera „L” w nazwie kwasu L-askorbinowego odnosi się do konfiguracji przestrzennej izomeru optycznego tego związku chemicznego. Oznaczenie „L” lub „D” zależy od położenia grupy hydroksylowej (-OH) przy asymetrycznym atomie węgla w projekcji Fischera. Jeśli grupa hydroksylowa znajduje się po lewej stronie, stosuje się oznaczenie „L”, a jeśli po prawej – „D”.

Początkowo sądzono, że związki o konfiguracji „L” zawsze skręcają płaszczyznę światła spolaryzowanego w prawo, a związki „D” – w lewo. Dalsze badania wykazały jednak, że konfiguracja absolutna („L” lub „D”) nie określa kierunku skręcalności optycznej. W związku z tym cząsteczka o konfiguracji „L” może być zarówno lewoskrętna, jak i prawoskrętna.

Kwas L-askorbinowy (witamina C) ma konfigurację „L” ze względu na położenie grupy hydroksylowej, ale jednocześnie wykazuje dodatnią skręcalność optyczną w zakresie od +20,5° do +21,5°. Oznacza to, że jest prawoskrętny. W związku z tym błędnie interpretowano jego nazwę chemiczną, sugerując, że jest lewoskrętny.

Witamina C lewoskrętna – skąd wziął się mit o tym, że jest najlepsza?

Najprawdopodobniej jest to jedynie chwyt marketingowy – zgodnie z zasadami chemii lewoskrętna witamina C nie istnieje. Błędna interpretacja oznaczenia „L” w nazwie chemicznej przyczyniła się do stworzenia mitu o rzekomym istnieniu witaminy C lewoskrętnej. W sprzedaży pojawiło się wówczas wiele produktów oznaczanych jako witamina C lewoskrętna, co przyczyniło się do szerzenia trendu i dalszego rozpowszechniania fałszywego przekonania, że ta „forma” witaminy C była najlepsza. Producenci suplementów podający taką informację na opakowaniach wprowadzali konsumentów w błąd, sugerując, że produkty te są lepsze niż preparaty ze standardowym oznaczeniem witaminy C.

Jaka jest rola kwasu L-askorbinowego w organizmie? Właściwości witaminy C

Mimo że witamina C nie jest syntetyzowana fizjologicznie w organizmie ludzkim, jest niezbędna dla jego funkcjonowania i pełni liczne funkcje.

• Funkcja odpornościowa

Witamina C pełni kluczową rolę w utrzymaniu właściwego funkcjonowania układu odpornościowego, a jej niedobór może prowadzić do zaburzeń i rozwoju infekcji. Wspomaga zarówno wrodzone, jak i nabyte mechanizmy odpornościowe, neutralizuje toksyny bakteryjne, pobudza produkcję przeciwciał oraz aktywność komórek odpornościowych: neutrofili, limfocytów, makrofagów, komórek NK. Zaobserwowano, że w trakcie zakażeń bakteryjnych poziom witaminy C w różnych płynach ustrojowych ulega obniżeniu.

• Funkcja antyoksydacyjna

Kwas L-askorbinowy zaliczany jest do nieenzymatycznych antyoksydantów odżywczych, co oznacza, że wychwytuje i neutralizuje wolne rodniki. Takie działanie wspiera regenerację naskórka oraz zamianę starych komórek w skórze na nowe. Dzięki aktywności przeciwutleniającej oraz udziałowi w syntezie kolagenu spowalnia procesy starzenia się skóry oraz wpływa na poprawę jej wyglądu.

• Funkcja przeciwzapalna

Witamina C może wpływać na regulację mediatorów stanu zapalnego (np. TNF-α, IL-6), ale nie jest klasycznym lekiem przeciwzapalnym.

• Utrzymanie zdrowych stawów

W badaniach wykazano, że odpowiednie stężenie witaminy C może wspierać regenerację stawów i ich ochronę przed uszkodzeniami, dlatego częstym składnikiem w suplementach na stawy obok glukozaminy czy chondroityny jest właśnie witamina C.

• Funkcja chemioterapeutyczna

Istnieją badania sugerujące, że wysokie dawki witaminy C mogą działać cytotoksycznie na komórki nowotworowe, ale nie jest to standardowa terapia onkologiczna i wymaga dalszych badań.

• Rozjaśnianie zmian pigmentacyjnych

Kwas L-askorbinowy hamuje proces melanogenezy oraz aktywność enzymu tyrozynazy na różnych etapach, co ogranicza powstawanie melaniny powodującej zabarwienie skóry. Wysoki poziom reaktywnych form tlenu sprzyja powstawaniu przebarwień. Witamina C jako antyoksydant hamuje działanie wolnych rodników. Rekomendowana jest we wspomaganiu terapii melasmy oraz hiperpigmentacji. Czerniak, czyli nowotwór złośliwy skóry, jest wyjątkowo podatny na działanie cytotoksyczne dożylnych podań dużych dawek witaminy C.

• Udział w syntezie kolagenu

Witamina C jest niezbędna w procesie powstawania kolagenu, a także ogranicza jego degradację oraz stymuluje fibroblasty do tworzenia nowych włókien kolagenowych. W tkankach przyzębia poprzez pobudzenie syntezy kolagenu wpływa na regenerację więzadeł.

• Korzystny wpływ na układ kostny

Kwas L-askorbinowy pełni ważną rolę w tworzeniu macierzy kostnej oraz w zmniejszaniu ryzyka wystąpienia osteoporozy, jest również kluczowy dla utrzymania właściwej gęstości kości. Wraz z witaminą E wpływa korzystnie na przebieg procesów regeneracyjnych w kościach. Kwas L-askorbinowy jest szczególnie polecany kobietom po menopauzie, u których wyższe stężenia witaminy C wspomagają ochronę przed osteoporozą (nie zastępuje jednak podstawowego leczenia osteoporozy).

Ponadto witamina C:

• wspomaga przyswajanie żelaza, co ma znaczenie w leczeniu anemii,
• jest kofaktorem reakcji enzymatycznych prowadzących do powstania kolagenu i karnityny, uczestniczy w powstawaniu noradrenaliny i hormonów steroidowych,
• może łagodzić objawy oraz skracać długość infekcji w obrębie górnych dróg oddechowych.

Zapotrzebowanie na witaminę C – czy można ją stale suplementować?

Witamina C jest zwykle dobrze tolerowana i bezpieczna w stosowaniu. Jej nadmiar jest usuwany z organizmu wraz z moczem – warto jednak pamiętać, że nadmiar witaminy C nie przynosi dodatkowych korzyści i może powodować skutki uboczne. Najlepszym źródłem witaminy C są naturalne produkty roślinne. W przypadku przyjmowania suplementów lub leków należy stosować się do zaleceń wskazanych przez producenta w ulotce lub na opakowaniu.

EFSA (Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności) określa górną granicę tolerowanego spożycia (UL) na 2000 mg/dobę. Systematyczne stosowanie dawek wyższych niż zalecane przez EFSA może prowadzić do wystąpienia działań niepożądanych, takich jak biegunki, nudności, wzdęcia, a także zwiększać ryzyko kamicy nerkowej (szczawianowej).

Która forma witaminy C jest najlepsza?

Najlepiej przyswajalna witamina C to ta dostarczana do organizmu wraz z pożywieniem. Podobne rezultaty można uzyskać, stosując kwas L-askorbinowy otrzymywany z naturalnych źródeł roślinnych.

W celu poprawy wchłaniania witaminy warto stosować się do poniższych wskazówek:

• spożywaj produkty bogate w witaminę C – natka pietruszki (269 mg/100 g), papryka (125–200 mg/100 g), brukselka (65–145 mg/100g), brokuły (65–150 mg/100 g), rokitnik (900 mg/ 100 g), owoc dzikiej róży (250–800 mg/100 g), czarne porzeczki (150–300 mg/100 g), truskawki (46–90 mg/100 g), w postaci nieobrobionej termicznie lub gotowane na parze,
• zachowuj witaminę C w żywności poprzez mrożenie lub kiszenie produktów spożywczych,
• unikaj picia herbaty lub kawy podczas spożywania posiłków, ponieważ są bogate w taniny,
• rzuć palenie,
• ogranicz spożycie alkoholu,
• stosuj mniejsze dawki częściej zamiast jednorazowej dużej dawki.

Formy witaminy C dostępne w aptekach:

• Kwas L-askorbinowy

Czysta, klasyczna postać witaminy C, która charakteryzuje się dobrą przyswajalnością. Jest powszechnie stosowana w lekach i suplementach. Ze względu na kwaśny odczyn pH może działać drażniąco na żołądek.

• Witamina C buforowana (askorbinian potasu, sodu lub wapnia)

Zawiera dodatki mineralne, które neutralizują kwasowość, dlatego postać buforowana rekomendowana jest osobom z nadwrażliwością, podrażnieniami i chorobami w obrębie przewodu pokarmowego.

• Witamina C liposomalna

Witamina C ma charakter hydrofilowy, co oznacza, że jest dobrze rozpuszczalna w wodzie. Natomiast umieszczenie witaminy C w otoczce liposomów sprawia, że dany lek czy suplement ma lepszą rozpuszczalność w tłuszczach. Zastosowanie technologii liposomalnej ogranicza utratę witaminy C podczas trawienia oraz poprawia jej wchłanianie.

• Ester-C

To opatentowana formuła stanowiąca połączenie askorbinianu wapnia z metabolitami witaminy C. Wykazuje lepszą biodostępność i jest łagodniejsza dla żołądka.

• „Naturalna” witamina C

Tak potocznie określana jest witamina C pozyskiwana z surowców roślinnych, np. z dzikiej róży, aceroli czy rokitnika. Produkty otrzymywane z naturalnych składników zawierają zwykle poza witaminą C dodatkowe składniki – np. bioflawonoidy, które nasilają działanie witaminy C oraz poprawiają jej wchłanianie.

• Witamina C podawana dożylnie

W warunkach ambulatoryjnych witamina C może być podawana przez wykwalifikowany personel w postaci iniekcji. Ten sposób podania omija układ pokarmowy, dzięki czemu pomaga osiągnąć w szybkim tempie wysokie stężenie witaminy C w krwiobiegu.

Jak dawkować witaminę C – zalecenia dla dorosłych, dzieci, seniorów i kobiet w ciąży

Większość zwierząt jest w stanie naturalnie syntetyzować witaminę C w swoim organizmie. Jednakże na drodze ewolucji człowiek i inne naczelne utraciły tę zdolność, ponieważ nie mają enzymu oksydazy L-gulonolaktonowej, niezbędnego do syntezy tej witaminy. W związku z tym ludzie są narażeni na niedobory witaminy C i muszą dostarczać ją z pożywieniem lub w postaci witamin czy suplementów. Zapotrzebowanie na witaminę C może zależeć od czynników, takich jak wiek, płeć, stan organizmu, narażenie na działanie szkodliwych czynników zewnętrznych. Zaobserwowano, że większe zapotrzebowanie na kwas L-askorbinowy występuje u kobiet w ciąży oraz w okresie laktacji, u osób narażonych na stres, stosujących używki, uzależnionych od nikotyny, chorujących na nadciśnienie tętnicze lub cukrzycę. Przykładowo osoby palące papierosy powinny spożywać o 40% większą ilość witaminy C, aby uzyskać taki sam poziom w osoczu jak osoby niepalące.

Witamina C jest wrażliwa na działanie wysokiej temperatury i światła, dlatego zbyt długa obróbka termiczna (np. odgrzewanie, gotowanie, zbyt szybkie rozmrażanie) produktów bogatych w witaminę C może obniżyć jej zawartość w przygotowanych potrawach.

Wchłanianie witaminy C zależy od przyjętej dawki. Przy dobowym spożyciu 30–180 mg kwasu L-askorbinowego wchłonięciu ulega około 70–90%. Natomiast przy stosowaniu dawek przekraczających 1000 mg na dobę absorpcja może być niższa i wynosić jedynie 50%. W przypadku przyjęcia zbyt dużych dawek nadmiar witaminy C jest usuwany wraz z moczem.

Normy zalecanego dziennego spożycia witaminy C dla populacji polskiej ustalone są przez Instytut Żywności i Żywienia:

• dla niemowląt do 11. miesiąca życia – 20 mg,
• dla dzieci od 1. roku życia do 3 lat – 40 mg,
• dla dzieci od 4. roku życia do 9 lat – 50 mg,
• dla chłopców od 10 do 12 lat – 50 mg,
• dla chłopców od 13 do 18 lat – 75 mg,
• dla dziewcząt od 10 do 12 lat – 50 mg,
• dla dziewcząt od 13 do 18 lat – 65 mg,
• dla dorosłych mężczyzn, powyżej 19. roku – 90 mg,
• dla dorosłych kobiet, powyżej 19. roku życia – 75 mg,
• dla kobiet w okresie ciąży, poniżej 19. roku życia – 80 mg,
• dla kobiet w okresie ciąży, powyżej 19. roku życia – 85 mg,
• dla kobiet w okresie laktacji, poniżej 19. roku życia – 115 mg,
• dla kobiet w okresie laktacji, powyżej 19. roku życia – 120 mg.