Wierzbownica drobnokwiatowa — wsparcie prostaty

Wierzbownica drobnokwiatowa Epilobium parviflorum to wieloletnia roślina należąca do rodziny wiesiołkowatych Onagraceae. Występuje na terenach Europy, Azji Zachodniej aż po Indie, oraz w Afryce Północnej. Stanowi gatunek zawleczony w Ameryce Północnej. W Polce jest pospolita na terenie całego kraju.

Roślina preferuje gleby przepuszczalne i wilgotne, o pH lekko kwaśnym, obojętnym lub lekko zasadowym. Rośnie na stanowiskach słonecznych bądź półcienistych. Najczęściej możemy ją spotkać w pobliżu zbiorników wodnych, na skrajach lasów, w rowach przydrożnych oraz w zaroślach na terenach podmokłych.

Wierzbownica drobnokwiatowa osiąga wysokość średnio 60 cm (maksymalnie 150 cm). Posiada prostą, wzniesioną łodygę od której odchodzą rozgałęzienia w górnej części rośliny. W przekroju łodyga jest okrągła. Liście Epilobium parviflorum mają kształt lancetowaty. Są miękkie, siedzące, o wąskiej nasadzie która nie obejmuje łodygi. Na brzegach blaszki liściowej występuje najczęściej ząbkowanie bądź piłowanie. Liście nad ziemią ułożone są w sposób naprzeciwległy, natomiast wyżej - skrętolegle. Okres kwitnienia wierzbownicy drobnokwiatowej przypada na miesiące lipiec - sierpień. Powstałe kwiaty są drobne, o różowo - liliowym kolorze. Korona kwiatowa składa się z 4 płatków. Płatki korony mają długość ok. 5 - 9 mm i odwrócony kształt sercowato - jajowaty. Znamię kwiatowe jest 4 - dzielne, a pręciki są drobne (0,8 - 1,3 mm długości). Owocem Epilobium parviflorum jest sucha, delikatnie owłosiona, wielonasienna torebka o wielkości 30- 70 mm, która po dojrzeniu pęka. Nasiona wierzbownicy mają owłosioną powierzchnię i niewielkie rozmiary. 

W języku angielskim wierzbownicę drobnokwiatową określa się mianem Willowherb ze względu na podobieństwo liści opisywanej rośliny do liści wierzby (willow z ang. wierzba).

Wierzbownica drobnokwiatowa to bylina o cenionych właściwościach leczniczych. Surowcem farmaceutycznym jest cała lub pocięta, suszona nadziemna część rośliny zebrana przed lub w trakcie okresu kwitnienia (Epilobii herba).

W medycynie ludowej wykorzystywano zarówno ziele, jak i podziemne części wierzbownicy drobnokwiatowej. W XVI wieku europejscy botanicy opisywali wierzbownicę drobnokwiatową jako ziele pomocne w przypadku chorób kobiecych. W późniejszych czasach zauważono pozytywny wpływ rośliny na stany zapalne prostaty. Zaczęto jej używać w łagodnym przeroście gruczołu krokowego mężczyzn oraz w problemach z oddawaniem moczu. XX wieczna pisarka i botaniczka, Maria Treben polecała wierzbownicę drobnokwiatową do leczenia stanów zapalnych nerek i pęcherza moczowego.  Amerykańscy zielarze w XIX/XX używali naparów z Epilobium parviflorum w zwalczaniu czerwonki bakteryjnej. Ponadto, bylinę ordynowano w przypadku problemów trawiennych, biegunek i innych dolegliwości jelitowych.

Zewnętrznie wierzbownica drobnokwiatowa służyła do przemywania skóry i błon śluzowych w przypadku hemoroidów oraz krwawiących ran. W Rosji z wierzbownicy drobnokwiatowej sporządzano tzw. Ivan czaj. Podawano go w przypadku problemów ze snem oraz w razie stanów zapalnych błon śluzowej żołądka i we wrzodach. Zielarze polecają Epilobium parviflorum w razie migren i zawrotów głowy, w problemach moczenia nocnego, w chorobach na tle alergicznym, w przypadku hirsutyzmu kobiet.

Obecnie w aptece znajdziemy liczne suplementy diety zawierające wierzbownicę drobnokwiatową. Występują w postaci tabletek, kapsułek bądź ziół do zaparzania. Produkty te wspomagają prawidłową pracę prostaty oraz układu moczowego. Pomagają uporać się z problemem częstego oddawania moczu u mężczyzn z powiększonym gruczołem krokowym, oraz znoszą trudności z rozpoczęciem oddawania moczu. Dodatkowo Epilobium parviflorum wpływa pozytywnie na funkcjonowanie narządu ruchu, podnosząc elastyczność i ruchomość stawów. Roślinne suplementy z wierzbownicą drobnokwiatową działają antyutleniająco, chronią komórki przed stresem oksydacyjnym i wzmacniają siły witalne organizmu.

Wierzbownica drobnokwiatowa bywa dodawana do doustnych preparatów zapobiegających nadmiernej utracie włosów i przyspieszających ich odrastanie. Również kosmetologia korzysta z dobroczynnych właściwości rośliny. Ziele wierzbownicy ma dobroczynny wpływ na skórę trądzikową i łojotokową. Dzięki właściwościom przeciwzapalnym, zwalcza wypryski i zapobiega powstawaniu nowych wykwitów. Zmniejsza wytwarzanie sebum, przeciwdziała zaskórnikom. Z tego powodu wyciągi z Epilobium parviflorum są dodawane do mydeł ziołowych oraz innych preparatów oczyszczających typu pianki i żele. Ponadto, dzięki obecności flawonoidów o działaniu antyrodnikowym, ziele wierzbownicy przeciwdziała procesom starzenia się skóry. Wierzbownica drobnokwiatowa jest pomocna w problemie przetłuszczających się włosów. Producenci dodają ekstrakty z opisywanej rośliny do szamponów oraz płukanek ziołowych. Warto wspomnieć, że Epilobium parviflorum hamuje procesy androgenowego łysienia na skutek swojej aktywności hormonalnej. 

Wierzbownica drobnokwiatowa zawiera związki aktywne biologicznie, które warunkują jej wykorzystanie medyczne. Około 4- 14% ziela stanowią garbniki i substancje pokrewne. Można wśród nich wymienić oenotainę A i oenotainę B. Kolejną grupą są  flawonoidy (ok. 1- 2%). Z rośliny wyizolowano m.in. kemferol, kwercetynę, mirycetynę i ich związki. Ponadto Epilobii herba składa się z kwasów fenolowych- obecne w roślinie związki to kwas elagowy, chlorogenowy i neochlorogenowy, kwas galusowy, kwasy feruloilochinowe, kwas cynamonowy, protokatechowy, kawowy i ferulowy. Kolejne grupy substancji aktywnych biologicznie tworzą triterpeny (1,5%) i steroidy roślinne (0,4%). Główne z nich to cholesterol, kampesterol, stigmasterol, β-sitosterol, kwas ursolowy, kwas korozolowy oraz kwas oleanolowy. Pozostałe związki obecne w wierzbownicy drobnokwiatowej to kwas linolowy, kwas palmitynowy, kwas stearynowy, kwas eikozenowy, kwas behenowy oraz kwas arachidowy.

Wierzbownica drobnokwiatowa posiada właściwości antyutleniające, co zostało udowodnione w wielu testach in vitro. W jednym z doświadczeń, przeprowadzono test DPPH wodnego ekstraktu acetonowego z Epilobium parviflorum. Roślina hamowała procesy peroksydacji lipidów, a w zakresie stężeń 0,2–15,0 µg/mL wyciąg z wierzbownicy wykazał działanie ochronne przed uszkodzeniami oksydacyjnymi komórek fibroblastów. Aktywność antyutleniająca była porównywalna do działania enzymu katalazy (enzym katalizujący rozkład nadtlenku wodoru). Ponadto w wynikach doświadczenia podkreślono zahamowanie uwalniania czynnika zapalnego- prostaglandyny E2, na skutek zmniejszenia aktywności enzymu cyklooksygenazy (IC50 = 1,4 ± 0,1 µg/ml) przez wierzbownicę.

Dla Epilobium parviflorum przeprowadzono test, w którym oceniano zdolność wierzbownicy do ograniczenia powstawania reaktywnych form tlenu w aktywowanych ludzkich neutrofilach. Aktywność antyrodnikową oceniono za istotną, w zakresie stężeń wyciągów wierzbownicy drobnokwiatowej o wartościach IC50: 5-30 µg/ml.

Olejek eteryczny pozyskany z ziela Epilobium parviflorum działał przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybiczo wobec gatunków Staphylococcus aureus, Enterococcus faecalis, Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa i drożdżaka Candida albicans. Aktywność przeciwbakteryjną rośliny oceniono jako znaczną. Wartość minimalnego stężenia hamującego bakterie mieściła się w zakresie stężeń 10–40 μg mL-1, natomiast wobec Candida albicans było to 5 mg mL-1. 

Wierzbownica drobnokwiatowa posiada potencjał przeciwnowotworowy. W warunkach in vitro zbadano wpływ wodnego oraz metanolowego wyciągu z Epilobium parviflorum na komórki nowotworowe linii MCF-7 (linia komórek raka piersi, wrażliwa na hormony). Siła działania cytotoksycznego była wyższa w przypadku wyciągów metanolowych i uzależniona od dawki użytego ekstraktu roślinnego oraz czasu ekspozycji. Ekstrakt z Epilobium parviflorum silnie hamował wzrost i proliferację komórek MCF-7, jednocześnie nie wpływając negatywnie na komórki HEK 293 (Human Embryo Kidney, ludzkie zarodkowe komórki nerki).

W doświadczeniu na zwierzętach wykazano pozytywny wpływ wodnego ekstraktu z liści wierzbownicy drobnokwiatowej na gospodarkę węglowodanową oraz lipidową. W testach wykorzystano szczury rasy Wistar, u których indukowano cukrzycę poprzez podawanie streptozocyny. Zwierzęta były karmione pokarmem wysokotłuszczowym, który spowodował wystąpienie hiperlipidemii. Ekstrakt z liści Epilobium parviflorum w dawce 200 i 400 mg/kg podawano doustnie, raz dziennie, przez okres 21 dni. Po tym czasie zbadano profil lipidowy, profil wątrobowy, profil nerkowy i biomarkery stanu zapalnego. Oceniono zmiany w obrębie wątroby, nerek i trzustki szczurów. Wierzbownica drobnokwiatowa zapobiegła pojawieniu się patologicznych zmian w obrębie wymienionych narządów, oraz wykazała doskonałą aktywność przeciwhiperglikemiczną i przeciwhiperlipidemiczną.

W jednym z doświadczeń porównywano działanie wierzbownicy drobnokwiatowej, prazosyny i tamsulosyny w leczeniu łagodnego rozrostu prostaty. Mężczyzn w wieku 50- 75 lat z problemami dolnego układu moczowego podzielono na 3 grupy. Jedna z grup otrzymywała preparat roślinny w postaci kapsułek, które zawierały ekstrakty z wierzbownicy drobnokwiatowej, pokrzywy i palmy sabałowej. Suplement był podawany przez okres 2 miesięcy, dwa razy w ciągu doby. Zmniejszenie prostaty było porównywalne w grupach leczonych prazosyną, tamsulosyną i suplementem ziołowym. Wśród wszystkich pacjentów stwierdzono obniżenie ciśnienia tętniczego krwi, z przypadkami niedociśnienia włącznie oraz dysfunkcje seksualne. Mechanizm działania antyproliferacyjnego składników Epilobium parviflorum w łagodnym rozroście prostaty nie jest do końca poznany, a w badaniach klinicznych na ludziach wykorzystywano roślinne preparaty złożone. Najprawdopodobniej opiera się na hamowaniu enzymu 5-alfa-reduktazy, który bierze udział w procesach powstawania androgenów. Celem jednego z badań klinicznych była ocena skuteczności i bezpieczeństwa stosowania doustnego suplementu ziołowego ProstateEZE Max, zawierającego ziele wierzbownicy drobnokwiatowej, dynię zwyczajną, palmę sabałową, likopen oraz śliwę afrykańską. Było to krótkoterminowe, randomizowane i podwójnie ślepe badanie przeprowadzone na 57 mężczyznach cierpiących na łagodny przerost prostaty (bez chorób współistniejących) w wieku 40- 80 lat. Suplementacja preparatem przez okres 3 miesięcy spowodowała poprawę jakości życia pacjentów, ocenianą poprzez skalę IPSS (International Prostate Symptom Score).

Oenoteina B obecna w Epilobium parviflorum w jednym z doświadczeń hamowała aktywność enzymu hialuronidazy, enzymy odpowiadającego za rozkład kwasu hialuronowego. Stężenie ekstraktu wierzbownicy drobnokwiatowej powodujące 50%-ową inhibicję enzymu zostało określone na poziomie IC₅₀= 1,1 μM. Związek wykazał działanie przeciwzapalne poprzez silną inhibicję uwalniania mieloperoksydazy z aktywowanych neutrofili. Działanie to było porównywalne ze znanym lekiem z grupy NLPZ- indometacyną. Zmniejszeniu uległa również produkcja reaktywnych form tlenu.

Proponowane dawkowanie wierzbownicy drobnokwiatowej:

• w łagodnych objawach ze strony dróg moczowych, spowodowanych przerostem prostaty: 2 razy dziennie świeżo sporządzony napar z ziela wierzbownicy drobnokwiatowej; napar sporządzamy zalewając 1,5- 2,0 g rozdrobnionej substancji ziołowej 250 ml wrzącej wody;
• napar z ziela Epilobium parviflorum może być wykorzystany do przecierania skóry twarzy bądź płukania włosów;

Przykładowe przepisy medycyny ludowej:

• nalewka z ziela wierzbownicy drobnokwiatowej: umieszczamy 1 szklankę rozdrobnionego surowca roślinnego w wyparzonym słoju i zalewamy 500 ml alkoholu 40- 70%; całość zakręcamy i odstawiamy w ciemne i chłodne miejsce na czas 12 dni; co jakiś czas wstrząsamy słojem; gotową nalewkę przecedzamy i rozlewamy do szklanych buteleczek; proponowane dawkowanie: 2- 3 razy dziennie po 10 ml nalewki;
• intrakt z ziela wierzbownicy wielokwiatowej: należy przygotować suszony i rozdrobniony surowiec roślinny oraz 5 części alkoholu 70%; alkohol podgrzewamy do wrzenia i zalewamy wierzbownicę umieszczoną w słoiku; całość zakręcamy i odstawiamy do maceracji na okres 1- 2 tygodni regularnie wstrząsając; gotowy intrakt filtrujemy i przelewamy do butelki; proponowanie dawkowanie: 2-3 razy dziennie 10 ml rozcieńczonego intraktu;

Stosowanie wierzbownicy drobnokwiatowej w ciąży i podczas karmienia piersią oraz u dzieci do ukończenia 18 roku życia jest niewskazane, ze względu na brak badań dotyczących bezpieczeństwa.

Wierzbownica drobnokwiatowa może powodować zmiany w cyklu menstruacyjnym kobiet ze względu na swoją aktywność hormonalną.

Jeżeli podczas kuracji zielem Epilobium parviflorum wystąpią następujące objawy, należy skontaktować się z lekarzem: gorączka, krew w moczu, bolesne oddawanie moczu, zatrzymanie moczu.

Ze względu na działanie hormonalne Epilobii herba może wpływać na cykl menstruacyjny kobiet. 

Jak każdy surowiec roślinny, ziele wierzbownicy lekarskiej może stać się przyczyną wystąpienia reakcji alergicznych o charakterze miejscowym (zaczerwienienie, świąd, wysypka), bądź uogólnionym.