Pięciornik kurze ziele — na hemoroidy, trądzik, odparzenia

W średniowieczu kłącze pięciornika kurzego ziela stosowane było w leczeniu krwotoków, nadmiernych miesiączek, biegunek oraz cholery. W XX wieku napar oraz wyciągi alkoholowe z ziela stosowane były w leczeniu biegunki i wymiotów, w zapaleniach i krwawieniach z jelit, a także w czerwonce. Do użytku zewnętrznego pięciornik kurze ziele wykorzystywany był do łagodzenia stanów zapalnych jamy ustnej i gardła, a także w maściach jako preparat na wypryski, krwiaki i stłuczenia. Kurze ziele obecnie stosowane jest głównie w mieszankach z innymi ziołami. Doustnie pięciornik wykorzystywany jest w biegunkach, zakażeniach bakteryjnych, w przypadku zatruć pokarmowych, w nieżycie przewodu pokarmowego oraz pomocniczo w takich chorobach jak czerwonka i dur brzuszny. W preparatach do użytku zewnętrznego stosowany jest w stanach zapalnych błony śluzowej jamy ustnej, pochwy, odbytu i sromu, w hemoroidach, oparzeniach pierwszego stopnia, trądziku pospolitym. Jest pomocny w łagodzeniu świądu i dermatoz. Stosowany był w zapaleniu jelita grubego o charakterze wrzodziejącym oraz w stanach zapalnych odbytnicy jako lewatywa, a także w postaci kąpieli przy nadmiernej potliwości.

Pięciornik kurze ziele (łac. Potentilla erecta, Potentilla tormentilla) to bylina wieloletnia, która posiada właściwości lecznicze. Roślina ta należy do rodziny różowatych. Nazywana jest kurzym zielem oraz pięciornikiem kurzyśladem, gdyż jej liść przypomina kształtem kurzą stopę. W średniowieczu tradycyjna nazwa tormentilla odnosiła się do łacińskiego słowa tormentina, które oznaczało kolkę jelitową, dlatego stosowano tę roślinę do leczenia zapaleń jelit oraz kolek spazmolitycznych. W regionach dzisiejszych Niemiec stosowano surowiec do tamowania krwawień ze względu na zawartość taniny w kłączu pięciornika.

Obszary występowania pięciornika to przede wszystkim Europa, Azja oraz część północna Afryki. Gatunek ten występuje na całym obszarze Polski. Roślina preferuje tereny wilgotne o umiarkowanej ilości światła. Zasiedla tereny, takie jak łąki, lasy, torfowiska oraz zarośla. Kwitnienie przypada na okres od maja do lipca. Łodyga rzadko jest wzniesiona. Najczęściej jest płożąca albo podnosząca i dorasta do 30 cm. Liście pięciornika składają się przeważnie z trzech listków, jednak w jego dolnej części mogą być złożone nawet z 4 lub 5 listków. Brzegi liścia są ząbkowane. Charakterystyczne są liście łodygowe, które na ogół są krótkoogonkowe albo siedzące. Ulistnienie kurzego ziela jest skrętoległe. Kwiaty pięciornika są czteropłatkowe o średnicy od 7 mm do 15 mm. Kwiaty są najczęściej żółte, niekiedy pomarańczowe u samej nasady. Owocem jest niełupka. Surowcem farmaceutycznym pięciornika kurzego ziela jest kłącze (Rhizoma Tormentillae), grube, jadalne, po przecięciu czerwone w środku. Kłącze należy zbierać wczesną wiosną albo jesienią. Surowiec suszy się w cieniu w przewiewnym miejscu. Sproszkowany surowiec ma kolor czerwonobrunatny i charakterystyczny ściągający smak.

Pięciornik kurze ziele to roślina, która jest ceniona przede wszystkim za właściwości ściągające. Jest to typowy surowiec o wysokiej zawartości garbników (od 12% do nawet 22%). Są to w głównej mierze procyjanidyny i garbniki katechinowe, które mają zdolność do łatwego przechodzenia w flobafeny. Ponadto w surowcu występują garbniki hydrolizujące, takie jak elagotaniny, oraz agrimonina. Oprócz garbników pięciornik zawiera kwasy organiczne: elagowy, chinowy i askorbowy, a także flawonoidy takie jak kwercetyna. Inne związki obecne w surowcu farmaceutycznym to cholina, goryczka, sole mineralne, związki żywicowe, śluzowe oraz białkowe.

Główne właściwości kurzego ziela zawdzięczamy substancjom czynnym o charakterze garbników, które działają ściągająco, tworząc trwałe koagulujące kompleksy. Większe stężenie substancji powoduje wytrącanie się białka na powierzchni ran oraz na uszkodzonej błonie śluzowej, co utrudnia przenikanie wody i zabezpiecza przed negatywnym wpływem środowiska zewnętrznego. Ponadto garbniki mają właściwości słabo znieczulające, przeciwbakteryjne (przede wszystkim na bakterie Gram-ujemne), przeciwprzesiękowe, przeciwzapalne, przeciwwysiękowe oraz przeciwobrzękowe. Pozostałe substancje czynne odpowiadają za właściwości antyseptyczne, przeciwbiegunkowe, a także przyspieszające ziarninowanie.

Kłącze pięciornika stosowane jest wewnętrznie oraz zewnętrznie. Dawka dobowa nie powinna przekraczać 6 g, zarówno w zastosowaniu zewnętrznym, jak i wewnętrznym. W postaci proszku preparat stosowany jest w opłatkach skrobiowych, zawartość surowca w jednym opłatku to 0,5-1 g. Taka postać leku stosowana jest od 3 do 4 razy dziennie jako preparat ściągający. Przygotowanie odwaru z kłącza kurzego ziela polega na odważeniu surowca, zalaniu ok. 300 ml wody, a następnie gotowaniu przez 5 minut. Odwar należy przecedzić. W przypadku obmywań, okładów lub płukania jamy ustnej stosuje się 1 bądź 2 łyżki przygotowanego odwaru na szklankę wody. Płukankę można stosować kilka razy dziennie. Do lewatywy oraz irygacji odwar miesza się z wodą w stosunku 1:1.
Nalewkę z kłącza można stosować do pędzlowania dziąseł oraz płukania gardła i jamy ustnej. W tym celu około 10-15 kropli nalewki rozcieńcza się w ¼ szklanki wody. Do użytku wewnętrznego 20 do 50 kropli nalewki dodajemy do kieliszka wody i przyjmujemy od 2 do 4 razy dziennie.

Pięciornik kurze ziele jest rośliną zawierającą duże ilości substancji o właściwościach ściągających. Należy zachować ostrożność podczas jednoczesnego stosowania preparatów o podobnym profilu terapeutycznym ze względu na możliwość synergicznego działania, co może generować działania niepożądane.

Przyjmowanie kurzego ziela w formie doustnej może wiązać się z łagodnymi efektami ubocznymi, do których należą zaburzenia żołądkowo-jelitowe oraz ból brzucha. Nie należy jednak przekraczać dawek uznawanych za bezpieczne. W przypadku wystąpienia reakcji skórnych po zastosowaniu preparatów do użytku zewnętrznego należy zaprzestać terapii i skontaktować się z lekarzem.

Nie jest zalecane stosowanie pięciornika kurzego ziela u kobiet w ciąży oraz w okresie karmienia piersią z powodu ograniczonej liczby badań pod kątem bezpieczeństwa oraz ryzyka wystąpienia działań niepożądanych.