Flutikazon, Fluticasonum - Zastosowanie, działanie, opis

Flutikazon należy do grupy glikokortykosteroidów. Jest stosowany w łagodzeniu chorób skórnych na tle alergicznym, między innymi alergicznego wyprysku kontaktowego czy wyprysku pieniążkowatego. Pozostałe jednostki chorobowe w których wykorzystuje się flutikazon w postaci maści bądź kremu to atopowe zapalenie skóry, świerzbiączka (postać guzkowa i ograniczona), liszaj płaski, silne odczyny zapalne po ugryzieniu owadów. Flutikazon stosowany jest pomocniczo do łagodzenia zmian skórnych towarzyszących łojotokowemu zapaleniu skóry, łuszczycy i tocznia rumieniowatego.

Flutikazon drogą wziewną stosuje się w terapii astmy o różnym stopniu nasilenia. Podanie sterydu w postaci inhalacji pozwala redukować działania niepożądane sterydów stosowanych doustnie, ponieważ często prowadzi do zmniejszenia dawki bądź odstawienia sterydów stosowanych per os.

Flutikazon w postaci aerozolu do nosa stosowany jest  do łagodzenia alergicznego stanu zapalnego błony śluzowej nosa bądź zapobieganiu zapaleniu sezonowym nosa (zapobiega katarowi siennemu). Dodatkowo może być stosowany do łagodzenia niealergicznego, długotrwałego zapalenia błony śluzowej nosa. Krople do nosa zawierające flutikazon są używane w leczeniu polipów nosa. 

Flutikazon na skórę stosowany jest zwykle jeden/dwa razy w ciągu doby. Ważne jest, aby czas terapii nie przekraczał 4 tygodni. Po podaniu na skórę flutikazonu nie należy stosować na posmarowane miejsce emolientów, które mogłyby zwiększyć penetrację leku i przyczynić się do wchłonięcia flutikazonu do krwioobiegu. 

Flutikazon w postaci aerozolu do nosa zwykle stosowany jest raz na dobę, rano. Dawka stosowana w leczeniu zależna jest od jednostki chorobowej, wieku, masy ciała, chorób współistniejących. Pełne korzyści ze stosowania flutikazonu tą drogą występują po kilku dniach regularnego stosowania. 

Flutikazon do inhalacji, stosuje się zawsze w jak najmniejszej, ale skutecznej dawce. Zwykle stosowana dawka flutikazonu mieści się w granicach od 50 do 1000 mikrogramów. 

Flutikazon nie może być stosowany do łagodzenia zmian w przypadku zakażeń skóry o charakterze bakteryjnym, grzybiczym i wirusowym. Nie można go używać na błony śluzowe okolic odbytu i narządów płciowych oraz na skórę wokół ust. Flutikazonu nie używa się na zmiany trądzikowe (zarówno w trądziku różowatym jak i zwyczajnym). Jest przeciwwskazany w leczeniu pieluszkowego zapalenia skóry u dzieci do 1 roku życia.

Flutikazon w postaci aerozolu do nosa bądź kropli donosowych oraz inhalacji jest przeciwwskazany u osób nadwrażliwych na tę substancję. 

Flutikazon w postaci maści bądź kremu należy stosować z dużą ostrożnością w obrębie twarzy, ponieważ częściej niż w pozostałych obszarach skóry dochodzi do ścieńczenia skóry. Dodatkowo flutikazon nanoszony w obrębie skóry wokół oczu może po dostaniu się do worka spojówkowego wywoływać poważne choroby oczu (jaskra, zaćma). Flutikazonu nie należy stosować pod opatrunki okluzyjne, ponieważ zwiększa to ryzyko wchłonięcia sterydu do krążenia ogólnego oraz sprzyja rozwojowi nadkażeń bakteryjnych. Flutikazon w terapii łuszczycy musi być używany pod kontrolą lekarza, ponieważ może dojść do tzw. efektu z odbicia. Polega on na tym, że po zakończeniu terapii flutikazonem pojawiają się zmiany o zwiększonym nasileniu niż  zmiany pierwotnie leczone. 

Flutikazon w postaci aerozolu do nosa należy stosować z ostrożnością u pacjentów po urazie nosa bądź operacji w obrębie nosa, ponieważ utrudnia on gojenie się ran. W przypadku zakażeń w obrębie nosa  terapia flutikazonem musi być zawsze łączona z leczeniem przyczynowym zakażenia.

W przypadku pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby należy odpowiednio modyfikować dawki flutikazonu ze względu na możliwość zmniejszonego metabolizmu flutikazonu i zwiększonego ryzyka wystąpienia działań niepożądanych. 

Inhalacje flutikazonem najlepiej przeprowadzać z użyciem ustnika, jeśli jest to niemożliwe to po każdej inhalacji należy umyć skórę twarzy. Można również zabezpieczyć twarz kremem przed zabiegiem inhalacyjnym. Ograniczy to zmiany zanikowe skóry które mogą wystąpić po kontakcie sterydu z twarzą. 

Flutikazon należy stosować z ostrożnością u pacjentów cierpiących na cukrzycę, ponieważ może zwiększyć stężenie glukozy we krwi. 

Podczas leczenia lekiem o nazwie rytonawir zwiększa się ryzyko wystąpienia działań niepożądanych flutikazonu. Należy unikać połączenia tych leków, chyba że jest to konieczne. 

Flutikazon może spowolnić wzrost dzieci i młodzieży, dlatego konieczna jest kontrola tego parametru. 

Pacjenci cierpiący na aktywne infekcje muszą być pod stałą obserwacja podczas stosowania flutuikazonu. Jest to konieczne również po przebyciu ciężkich chorób układu oddechowego np. gruźlicy. 

Odstawianie flutikazonu po długotrwałym stosowaniu zawsze musi odbywać się stopniowo i pod kontrolą lekarską. Zmniejszy to ryzyko wystąpienia zespołu odstawiennego. 

Sok z papai, pomelo, limetek, karamboli oraz grejpfruta hamują podrodzinę CYP3A cytochromu P450. Wpływa to na metabolizm flutikazonu i powoduje nasilenie działań niepożądanych. 

Flutikazon może powodować zaburzenia widzenia, jednak prawdopodobieństwo wpływu na prowadzenie samochodu bądź innych pojazdów mechanicznych jest niewielkie. 

Flutikazon należy do kategorii C według klasyfikacji FDA (Food and Drug Administration, Agencja Żywności i Leków). Leki z tej grupy mogą być stosowane w ciąży jedynie wówczas, gdy korzyści płynące z zastosowania flutikazonu przewyższają potencjalne ryzyko dla płodu. Badania flutikazonu na zwierzętach wykazały jego możliwy, toksyczny wpływ na płód i zahamowanie wzrostu wewnątrzmacicznego. 

Fluikazon został sklasyfikowany jako lek prawdopodobnie bezpieczny podczas laktacji (grupa L3 według klasyfikacji Prof. Hyle'a). Nie wiadomo jednak do końca, czy flutikazon przenika do mleka kobiet karmiących. Z tego powodu należy go stosować jedynie wówczas, gdy potencjalne zagrożenie dla dziecka jest mniejsze niż oczekiwane korzyści dla matki. 

Badania wpływu flutikazonu na płodność z wykorzystaniem szczurów laboratoryjnych nie wykazały wpływu flutikazonu na płodność. Zarówno zdolność rozrodcza szczurów jak i płodność nie uległy zmniejszeniu po podskórnym podaniu flutikazonu (dawka odpowiadająca około 30 krotnie większemu narażeniu organizmu niż po zastosowaniu kremu/maści na skórę u człowieka).

Podczas inhalacji flutikazonem może dojść do pojawienia się kandydozy jamy ustnej, gardła i przełyku, chrypki i bezgłosu. Pacjenci cierpiący na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP) są narażeni na zapalenie płuc. Rzadko pojawiają się zaburzenia ze strony układu oddechowego takie jak duszności i paradoksalny skurcz oskrzeli. Odnotowano także reakcje anafilaktyczne, alergie skórne, krwawienie z nosa i obrzęk naczynioruchowy po wziewnym podaniu flutikazonu. Flutikazon podany drogą wziewną może powodować wzrost stężenia glukozy we krwi (hiperglikemia) oraz pojawienie się zaburzeń żołądkowo- jelitowych. Dodatkowo pojawiają się zaburzenia widzenia (jaskra, zaćma) i rzadkie przypadki bólów stawowych. Bardzo poważnym działaniem niepożądanym flutikazonu jest zahamowanie czynności kory nadnerczy i pojawienie się zespołu Cushinga. Terapia wziewnym flutikazonem może stać się przyczyną zahamowania wzrostu u dzieci i młodzieży, a także zmian w zachowaniu (wzrost agresji, nadpobudliwość). Może rozwinąć się nadciśnienie, osteoporoza, otyłość i charakterystyczny wygląd twarzy (twarz księżycowata).  

Miejscowe zastosowanie flutikazonu w dużych dawkach i przez długi okres czasu skutkuje ogólnoustrojowymi działaniami niepożądanymi jak w przypadku drogi wziewnej. Miejscowo może pojawić się uczucie pieczenia i swędzenia po aplikacji flutikazonu na skórę. Prawdopodobne jest ścieńczenie naskórka, pojawienie się rozstępów na skórze, odbarwienie skóry i nadmierne owłosienie (hipertrichoza). Odnotowano także przypadki wysypek, pokrzywek, rumienia i łuszczycy krostkowej (jako efekt z odbicia u chorych na łuszczycę). 

Flutikazon w postaci aerozolu do nosa może wywoływać suchość błony śluzowej nosa i jej podrażnienie. Możliwa jest perforacja przegrody nosowej, owrzodzenie w obrębie śluzówki nosa i krwawienia z nosa. 

Długotrwała terapia wziewna dużymi dawkami flutikazonu może skutkować zahamowaniem osi podwzgórze-przysadka-nadnercza. W skrajnych przypadkach może dojść do stanu zwanego ostrym przełomem nadnerczowym. Dochodzi wówczas do spadku poziomu cukru we krwi (hipoglikemia), drgawek i zaburzeń świadomości. Objawy nieco mniej specyficzne przełomu nadnerczowego to ból brzucha, utrata apetytu, zmniejszenie masy ciała, nudności i wymioty. Ostre przedawkowanie flutikazonu donosowego nie zostało opisane. Wiadomo że długotrwałe podawanie tą drogą może zahamować czynność nadnerczy i powodować wystąpienie zespołu Cushinga. 

Flutikazon jest glikokortykosterioidem o dużej sile działania. Działa przeciwzapalnie oraz przeciwświądowo. Powoduje także zwężenie drobnych naczyń krwionośnych. Mechanizm działania flutikazonu opiera się na pobudzeniu białek zwanych lipokortynami. Prowadzi to do zahamowania uwalniania kwasu arachidonowego z fosfolipidów  błonowych przez fosfolipazę A2. Zmniejsza się produkcja mediatorów stanu zapalnego (prostaglandyn i leukotrienów). Flutikazon hamuje proces chemotaksji eozynofili.  Flutikazon w postaci propionianu jest lipofilnym związkiem o dużym powinowactwie do receptora glikokortykosteroidowego. W porównaniu z innymi glikokortykosterydami wykazuje korzystny współczynnik terapeutyczny (w mniejszym stopniu hamuje oś podwzgórze-przysadka-nadnercza). 

Wchłanianie flutikazonu w postaci kremu bądź maści jest zależne od stopnia uwodnienia naskórka oraz nośnika użytego w danej postaci leku. Flutikazon może wchłaniać się do krążenia ogólnego przez  zdrową skórę, a stan zapalny czy uszkodzenie skóry nasila ten proces. Dodatkowo opatrunek okluzyjny zwiększa ryzyko wchłonięcia flutikazonu do krwi i wystąpienia działań niepożądanych. 

Wchłanianie flutikazonu z przewodu pokarmowego oraz błony śluzowej nosa jest ograniczone (biodostępność po podaniu per os około 1 %, po podaniu do nosa 0,5%). Wchłanianie po podaniu wziewnym plasuje się na poziomie 10% i jest zależne między innymi od rodzaju używanego inhalatora i prawidłowej techniki inhalacji. 

Flutikazon łączy się z białkami osocza w dużym stopniu (około 90%). Wiąże się także w sposób odwracalny z erytrocytami. Objętość dystrybucji dla flutikazonu w postaci propionianu wynosi 318 litrów ( parametr hipotetyczny, oznaczający taką ilość płynów ustrojowych, w których lek osiągnie analogiczne stężenie jak we krwi po wcześniejszym równomiernym rozmieszczeniu). Objętość dystrybucji dla furoinianu flutikazonu wynosi natomiast 608 litrów w stanie stacjonarnym. 

Flutikazon metabolizowany jest w wątrobie przez cytochrom P450 CYP 3A4. Przemiana metaboliczna flutikazonu polega na reakcji hydroksylacji grupy 5-fluorometylokarbotiolowej. Powstaje wówczas metabolit kwasu 17 beta- karboksylowego, który jest nieaktywny biologicznie. Po połknięciu flutikazon ulega reakcji pierwszego przejścia przez wątrobę. 

Futikazon jest wydalany głównie z kałem (80-100%) podanej dawki, reszta z moczem. Około 3/4 dawki flutikazonu wydalane jest w postaci niezmienionej, reszta w postaci nieaktywnego metabolitu kwasu karboksylowego.