Encyklopedia leków

Wróć do encyklopedii leków

Metformina, Metformin, Metforminum - zastosowanie, działanie, opis

Podstawowe informacje o metforminie

Rok wprowadzenia na rynek: 1960

Substancje aktywne: chlorowodorek metforminy, metformina

Działanie metforminy: przeciwcukrzycowe (hipoglikemizujące; zmniejsza stężenie glukozy we krwi), zwiększa wrażliwość komórek na insulinę

Postacie metforminy: tabletki, tabletki o przedłużonym uwalnianiu, tabletki powlekane

Układy narządowe: układ pokarmowy (trawienny)

Specjalności medyczne: Diabetologia

Rys historyczny metforminy: Pochodne biguanidu – do których należy metformina – zostały wprowadzone do leczenia cukrzycy w latach 50. XX wieku. Oprócz metforminy początkowo stosowano jeszcze fenforminę i buforminę. Związki te zostały jednak wycofane z obrotu z powodu groźnych działań niepożądanych. Metformina została natomiast oficjalnie zatwierdzona do użytku medycznego przez Swissmedic w Szwajcarii dnia 22 marca 1960 roku. Podmiotem odpowiedzialnym za wprowadzenie substancji czynnej na rynek farmaceutyczny była firma Merck. W Kanadzie taka zgoda została wydana w 1972 roku, natomiast w Stanach Zjednoczonych Food and Drug Administration (FDA) zarejestrowało lek dnia 3 marca 1995 roku.

Wzór sumaryczny metforminy: C₄H₁₁N₅

Spis treści

Wybrane produkty lecznicze dopuszczone do obrotu w RP zawierające metforminę
Wskazania do stosowania metforminy
Dawkowanie metforminy
Przeciwskazania do stosowania metforminy
Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania metforminy
Interakcje metforminy z innymi substancjami czynnymi
Interakcje metforminy z alkoholem
Wpływ metforminy na prowadzenie pojazdów
Inne rodzaje interakcji
Wpływ metforminy na ciążę
Wpływ metforminy na laktację
Wpływ metforminy na płodność
Skutki uboczne (podanie doustne)
Objawy przedawkowania metforminy
Mechanizm działania metforminy
Substancje czynne o tym samym mechanizmie działania
Wchłanianie metforminy
Dystrybucja metforminy
Metabolizm metforminy
Wydalanie metforminy

Wybrane produkty lecznicze dopuszczone do obrotu w RP zawierające metforminę

Wskazania do stosowania metforminy

Metformina jest stosowana w leczeniu cukrzycy typu 2. Wskazana jest przede wszystkim u pacjentów z nadwagą. Metforminę stosuje się również u chorych, którzy mają stan przedcukrzycowy, aby zapobiec rozwojowi schorzenia. W czasie terapii substancją czynną pacjent powinien zachować odpowiednią dietę oraz podejmować aktywność fizyczną.

Dawkowanie metforminy

Metforminę stosuje się doustnie.

Dawka stosowana w leczeniu zależna od jednostki chorobowej, wieku, chorób towarzyszących (zaburzona czynność nerek).

Dawki zwykle stosowane (dobowe) u osób dorosłych: od 500 mg do 3000 mg.

Leczenie metforminą powinno być rozpoczynane od mniejszych dawek.

Przeciwskazania do stosowania metforminy

Przeciwwskazaniem są nadwrażliwość na metforminę, ciężka niewydolność nerek oraz wszystkie stany, które mogą zaburzać pracę nerek (zakażenia, wstrząs, odwodnienie). Wśród przeciwwskazań można wyróżnić również alkoholizm, zatrucie alkoholem, niewydolność wątroby i podanie donaczyniowe środka kontrastowego z jodem. Metforminy nie wolno przyjmować także jeśli u chorego wystąpi kwasica metaboliczna (na przykład kwasica ketonowa, mleczanowa lub cukrzycowa) oraz przedśpiączkowy stan cukrzycowy. Przeciwwskazaniem jest też każde schorzenie, które powoduje hipoksję tkanek (na przykład wstrząs, niewydolność oddechowa, niewydolność serca, zawał mięśnia sercowego).

Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania metforminy

Przed rozpoczęciem leczenia, pacjent powinien zostać poinformowany o ryzyku wystąpienia kwasicy mleczanowej, która objawia się skurczami mięśni, dusznością, bólami brzucha i hipotermią, a następnie może dojść do śpiączki. W takim przypadku należy odstawić metforminę i zgłosić się do lekarza.

Jeśli chory przyjmuje metforminę, powinien mieć oznaczany współczynnik przesączenia kłębuszkowego (GFR). U pacjentów z prawidłową czynnością nerek takie badanie powinno być wykonywane minimum 1 raz do roku, a u osób z upośledzoną funkcją i w podeszłym wieku minimum 2 razy do roku.

Metforminę należy stosować ostrożnie u dzieci w wieku od 10 lat do 12 lat i wnikliwie obserwować pod kątem przebiegu dojrzewania i wzrostu.

Metformina powinna być przyjmowana przez pacjenta w połączeniu z zachowaniem odpowiedniej diety, aktywności fizycznej oraz należy wykonywać rutynowe badania laboratoryjne związane z poziomem cukru we krwi.

Jeśli planowany jest zabieg chirurgiczny w znieczuleniu wewnątrzoponowym, podpajęczynówkowym lub ogólnym, to należy zaprzestać przyjmowania metforminy przez operacją oraz 48 godzin po niej (chyba, że na przykład czynność nerek nie pozwala na wznowienie leczenia).

Interakcje metforminy z innymi substancjami czynnymi

Jednoczesne przyjmowanie substancji czynnych nasila działanie metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Tedizolid (Tedizolid)	antybiotyki - INNE

W związku z tym, że chlormadinon zwiększa stężenie glukozy we krwi, może być konieczna modyfikacja dawki metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Chlormadinon (Chlormadinone)	progesteron i gestageny

Jednoczesne przyjmowanie substancji czynnych osłabia działanie metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Dienogest (Dienogest)	progestageny

Jednoczesne przyjmowanie substancji czynnych osłabia działanie metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Drospirenon

Jednoczesne przyjmowanie substancji czynnych osłabia działanie metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Etonogestrel (Etonogestrel)	progestageny

W związku z tym, że formoterol zwiększa stężenie glukozy we krwi, może być konieczna modyfikacja dawki metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Formoterol (Formoterol)	agoniści receptorów beta-2 adrenergicznych

Jednoczesne przyjmowanie substancji czynnych nasila działanie metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Kwas tioktynowy (kwas alfa-liponowy)

Jednoczesne przyjmowanie substancji czynnych osłabia działanie metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Lewonorgestrel

Jednoczesne przyjmowanie substancji czynnych osłabia działanie metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Medroksyprogesteron

W związku z tym, że cerytynib zwiększa stężenie glukozy we krwi, może być konieczna modyfikacja dawki metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Cerytynib (Ceritinib)	inhibitory kinazy białkowej

Jednoczesne przyjmowanie substancji czynnych osłabia działanie metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Norgestimat (Norgestimate)	progesteron i gestageny

W związku z tym, że olodaterol zwiększa stężenie glukozy we krwi, może być konieczna modyfikacja dawki metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Olodaterol (Olodaterol)	agoniści receptorów beta-2 adrenergicznych

W związku z tym, że prochlorperazyna zwiększa stężenie glukozy we krwi, może być konieczna modyfikacja dawki metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Prochlorperazyna (Prochlorperazine)	neuroleptyki klasyczne - pochodne fenotiazyny

W związku z tym, że progesteron zwiększa stężenie glukozy we krwi, może być konieczna modyfikacja dawki metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Progesteron (Progesterone)	progesteron i gestageny

W związku z tym, że temsyrolimus zwiększa stężenie glukozy we krwi, może być konieczna modyfikacja dawki metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Temsyrolimus (Temsirolimus)	inne leki przeciwnowotworowe

Metoprolol może nasilać działanie metforminy i maskować pierwsze objawy niskiego stężenia glukozy we krwi.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Metoprolol (Metoprolol)	antagoniści receptorów beta-1 i beta-2 adrenergicznych

W wyniku jednoczesnego przyjmowania substancji czynnych może dochodzić do zmian stężenia glukozy we krwi.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Furosemid (Furosemide)	leki moczopędne, diuretyk - pętlowe

Jednoczesne przyjmowanie substancji czynnych osłabia działanie metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Indapamid (Indapamide)	sulfonamidy

Jednoczesne przyjmowanie substancji czynnych osłabia działanie metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Klopamid (Clopamide)	leki moczopędne, diuretyk - tiazydy i tiazydopodobne

Jednoczesne przyjmowanie substancji czynnych nasila działanie metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:

W związku z tym, że atazanawir zwiększa stężenie glukozy we krwi, może być konieczna modyfikacja dawki metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Atazanawir (Atazanavir)	inne substancje przeciwwirusowe działające bezpośrednio na wirusy

Jednoczesne przyjmowanie substancji czynnych osłabia działanie metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Beklometazon (Beclomethasone)	glikokortykosteroidy

Jednoczesne przyjmowanie substancji czynnych osłabia działanie metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Betametazon (Betamethasone)	glikokortykosteroidy

Jednoczesne przyjmowanie substancji czynnych nasila działanie metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Biktegrawir (Bictegravir)	inne substancje przeciwwirusowe działające bezpośrednio na wirusy

Jednoczesne przyjmowanie substancji czynnych nasila działanie metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Ciprofibrat (Ciprofibrate)	fibraty

Jednoczesne przyjmowanie substancji czynnych osłabia działanie metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Deksametazon (Dexamethasone)	glikokortykosteroidy

Jednoczesne przyjmowanie substancji czynnych nasila działanie metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Digoksyna (Digoxin)	glikozydy nasercowe

Jednoczesne przyjmowanie substancji czynnych nasila działanie metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Dolutegrawir

Jednoczesne przyjmowanie substancji czynnych nasila działanie metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Fenofibrat (Fenofibrate)	fibraty

Jednoczesne przyjmowanie substancji czynnych osłabia działanie metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Hydrokortyzon (Hydrocortisone)	glikokortykosteroidy

W związku z tym, że indakaterol zwiększa stężenie glukozy we krwi, może być konieczna modyfikacja dawki metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Indakaterol (Indacaterol)	agoniści receptorów beta-2 adrenergicznych

Jednoczesne przyjmowanie substancji czynnych nasila działanie metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Izawukonazol (Isavuconazole)	przeciwgrzybicze pochodne triazolu

W związku z tym, że izoniazyd zwiększa stężenie glukozy we krwi, może być konieczna modyfikacja dawki metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Izoniazyd (Isoniazid)	substancje stosowane w leczeniu gruźlicy

Jednoczesne przyjmowanie substancji czynnych nasila działanie metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Kobicystat (Cobicistat)	inhibitory proteazy HIV

Jednoczesne przyjmowanie substancji czynnych nasila działanie metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Metamizol (Metamizole)	NLPZ hamujące nieswoiście COX-1 i COX-2 oraz paracetamol

Jednoczesne przyjmowanie substancji czynnych osłabia działanie metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Arypiprazol (Aripiprazol) (Aripiprazole)	neuroleptyki atypowe

Jednoczesne przyjmowanie substancji czynnych osłabia działanie metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Asenapina

W związku z tym, że budezonid zwiększa stężenie glukozy we krwi, może być konieczna modyfikacja dawki metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Budezonid (Budesonide)	glikokortykosteroidy

W związku z tym, że efedryna zwiększa stężenie glukozy we krwi, może być konieczna modyfikacja dawki metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Efedryna (Ephedrine)	agoniści receptorów alfa- i beta-adrenergicznych

Jednoczesne przyjmowanie substancji czynnych osłabia działanie metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Klozapina (Clozapine)	neuroleptyki atypowe

Jednoczesne przyjmowanie substancji czynnych osłabia działanie metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Kwetiapina (Quetiapine)	neuroleptyki atypowe

Jednoczesne przyjmowanie substancji czynnych osłabia działanie metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Lewotyroksyna (Levothyroxine (sodium))	hormony tarczycy

Jednoczesne przyjmowanie substancji czynnych nasila działanie metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Norfloksacyna (Norfloxacin)	fluorochinolony

Jednoczesne przyjmowanie substancji czynnych osłabia działanie metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Olanzapina (Olanzapine)	neuroleptyki atypowe

W związku z tym, że prednizolon zwiększa stężenie glukozy we krwi, może być konieczna modyfikacja dawki metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Prednizolon (Prednisolone)	glikokortykosteroidy

W związku z tym, że prednizon zwiększa stężenie glukozy we krwi, może być konieczna modyfikacja dawki metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Prednizon (Prednisone)	glikokortykosteroidy

Jednoczesne przyjmowanie substancji czynnych osłabia działanie metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Rysperydon (Risperidone)	neuroleptyki atypowe

W związku z tym, że salmeterol zwiększa stężenie glukozy we krwi, może być konieczna modyfikacja dawki metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Salmeterol (Salmeterol)	agoniści receptorów beta-2 adrenergicznych

Jednoczesne przyjmowanie substancji czynnych nasila działanie metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Topiramat (Topiramate)	inne leki przeciwpadaczkowe

Jednoczesne przyjmowanie substancji czynnych osłabia działanie metforminy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Zyprazydon (Ziprasidone)	neuroleptyki atypowe

Jednoczesne przyjmowanie substancji czynnych może prowadzić do wzrostu kwasu mlekowego we krwi.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Zonisamid (Zonisamide)	inne leki przeciwpadaczkowe

Interakcje metforminy z alkoholem

Jednoczesne spożycie alkoholu i metforminy może prowadzić do wystąpienia kwasicy mleczanowej. Zatrucie organizmu alkoholem nasila się, jeśli pacjent ma dodatkowo zaburzenia czynności wątroby, jest niedożywiony lub głodzi się.

Wpływ metforminy na prowadzenie pojazdów

Metformina nie powoduje objawów wpływających na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn. Jeśli jednak substancja czynna zostanie połączona na przykład z insuliną, pochodnymi sulfonylomocznika lub meglitynidami, wówczas może dojść u pacjenta do hipoglikemii. Zaleca się wtedy zachowanie ostrożności.

Inne rodzaje interakcji

W wyniku jednoczesnego przyjmowania metforminy i preparatów zawierających żeń–szeń może dojść u pacjenta do nadmiernego obniżenia stężenia glukozy we krwi. Żeń–szeń nasila działanie przeciwcukrzycowe substancji czynnej.

Wpływ metforminy na ciążę

Badania kliniczne dotyczące wpływu metforminy na ciążę są bardzo ograniczone. Dane związane z badaniami na zwierzętach nie wykazały, aby substancja czynna miała taki negatywny wpływ. Jednakże nie zaleca się stosowania metforminy w ciąży.

Wpływ metforminy na laktację

Metformina jest obecna w mleku kobiecym. W związku z tym, że dane mówiące o tym, jaki jest wpływ metforminy na dziecko karmione piersią są ograniczone, nie zaleca się jej stosowania w okresie laktacji.

Wpływ metforminy na płodność

Brak danych klinicznych dotyczących płodności podczas stosowania metforminy. Dane związane z badaniami na samicach i samcach szczurów nie wykazały zmniejszenia płodności (dotyczy dawek większych niż te stosowane u ludzi).

Skutki uboczne (podanie doustne)

biegunka: Bardzo często
nudności: Bardzo często
wymioty: Bardzo często
ból brzucha: Bardzo często
utrata apetytu: Bardzo często
zaburzenia smaku: Często

pokrzywka: Bardzo rzadko
rumień: Bardzo rzadko
świąd: Bardzo rzadko
kwasica mleczanowa: Bardzo rzadko
działania niepożądane ze strony wątroby: Bardzo rzadko
zmniejszenie wchłaniania witaminy B12 ze spadkiem jej stężenia w surowicy: Bardzo rzadko

Działa niepożądane zostały podzielone ze względu na częstotliwość występowania u pacjentów. (Klasyfikacja MdDRA)

Bardzo często: (≥1/10)
Często: (≥1/100 do <1/10)
Niezbyt często: (≥1/1000 do <1/100)

Rzadko: (≥1/10 000 do < 1/1000)
Bardzo rzadko: (<1/10 000)
Częstość nieznana: Nie można ocenić na podstawie dostępnych danych

Objawy przedawkowania metforminy

W zależności od przyjętej dawki metforminy może wystąpić kwasica mleczanowa, będąca stanem zagrożenia życia dla chorego i wymagająca jego hospitalizacji.

Mechanizm działania metforminy

Podstawą mechanizmu działania metforminy jest nasilenie procesu glikolizy beztlenowej. Powoduje to zmniejszenie biosyntezy adenozyno–5′–trifosforanu (ATP), co w zależności od narządu wpływa na zmniejszenie glikemii. I tak też hamując glukoneogenezę i glikogenolizę, substancja czynna obniża wątrobową produkcję glukozy. Poza tym uwrażliwiając tkanki obwodowe na insulinę , poprawia wychwyt i zużycie glukozy. Ogranicza również jelitowe wchłanianie glukozy. Metformina pobudza syntezę glikogenu, która odbywa się wewnątrz komórki. Zwiększa również zdolność transportu glukozy przez błonowe transportery glukozy (GLUT). Substancja czynna posiada także korzystny wpływ na metabolizm lipidów (zmniejsza stężenie cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL i triglicerydów).

Substancje czynne o tym samym mechanizmie działania

Metformina

Wchłanianie metforminy

Metformina częściowo wchłania się z przewodu pokarmowego. Stężenie maksymalne związku osiągane jest po około 2,5 godzinach. Pokarm opóźnia wchłanianie substancji czynnej, ale znaczenie tego zjawiska nie zostało do końca poznane.

Dystrybucja metforminy

Metformina ulega szybkiej dystrybucji w narządach wewnętrznych. Substancja czynna wnika do wnętrza erytrocytów. Związek nie wiąże się z białkami osocza. Średnia objętość dystrybucji wynosi od 63 l do 276 l.

Metabolizm metforminy

W wyniku badań nad metabolizmem metforminy u ludzi stwierdzono, że substancja czynna wydalana jest w formie niezmienionej. Brak jakichkolwiek metabolitów w organizmie człowieka. Podsumowując, związek nie podlega przemianom w ustroju człowieka.

Wydalanie metforminy

Wydalanie metforminy odbywa się z moczem na drodze przesączenia kłębuszkowego oraz w kanalikach. Część dawki wydalana jest także z kałem. Okres półtrwania substancji czynnej wynosi od około 3 godzin do 6,5 godzin. U osób z niewydolnością nerek okres półtrwania może ulegać wydłużeniu.