Progesteron, Progesteronum - Zastosowanie, działanie, opis

Progesteron jest żeńskim hormonem płciowym, który jest stosowany w przypadku występowania:

• bezpłodności związanej z niewydolnością lutealną;
• braku miesiączkowania bądź zaburzeń miesiączkowania wynikających z niedoboru hormonu;
• zespołu napięcia przedmiesiączkowego, w celu łagodzenia jego dolegliwości;
• niewydolności ciałka żółtego oraz cykli bezowulacyjnych;
• krwawienia z dróg rodnych;
• poronień nawykowych lub w stanach zagrażających poronieniem  wynikających z niedoboru progesteronu;
• niewydolności fazy lutealnej przed menopauzą.

Związek wykorzystuje się jako element leczenia niepłodności w trakcie procedury in vitro bądź innych metodach wspomagania rozrodu. Progesteron jest także składnikiem antykoncepcji hormonalnej, zapobiega on rozrostowi endometrium pobudzanego przez estrogeny. Progesteron podawany jest również w hormonalnej terapii zastępczej dla kobiet w wieku po menopauzalnym.

Progesteron w postaci doustnej można przyjmować między posiłkami, często zaleca się zażywanie związku przed snem. Natomiast sposób dawkowania jest ściśle związany ze wskazaniem terapeutycznym, a schemat stosowania jest dobrany indywidualnie.

Zwykle stosowane dawki dobowe progesteronu wynoszą od 200 mg do 300 mg, nie zaleca się podawania wyższej dawki niż 200 mg jednorazowo.

Przeciwwskazaniem do podawania progesteronu jest występowanie reakcji nadwrażliwości na związek, a także krwawienia z dróg rodnych o nieustalonej przyczynie. Substancji nie należy stosować także w przypadku występowania:

• schorzeń zakrzepowo-zatorowych obejmujących również zakrzepowe zapalenie żył przebyte lub występujące obecnie;
• nowotworów lub podejrzenia nowotworów piersi oraz narządów rozrodczych;
• niewydolności wątroby bądź ciężkich zaburzeń czynności tego narządu;
• porfirii;
• krwotoków do mózgu;
• poronienia z zatrzymaniem lub ciąży pozamacicznej.

Sam progesteron stosowany zgodnie ze wskazaniami nie wykazuje właściwości antykoncepcyjnych.

Podawanie związku powinno być zarezerwowane dla leczenia niedomogi lutealnej.

Większość samoistnych poronień odbywa się z przyczyn genetycznych, jak również nieprawidłowości mechanicznych czy chorób zakaźnych. Podawanie substancji w powyższych przypadkach spowoduje jedynie opóźnienie przerwania ciąży nierozwijającego się zarodka lub wydalenia martwego zarodka.

Kobiety stosujące związek należy zachęcać do wykonywania badań przesiewowych pod kątem nowotworów piersi oraz szyjki macicy. W przypadku, gdy występują wskazania do diagnostyki tych chorób, badania te bezwzględnie powinny być przeprowadzane.

W przypadku schorzeń, których przebieg może ulec zaostrzeniu w związku z terapią progesteronem, takich jak migrena, padaczka, choroby serca, nerek, nadciśnienie tętnicze cukrzyca, astma, depresja czy nadwrażliwość na światło, zaleca się zachowanie ostrożności podczas zażywania związku. 

Nie zaleca się przyjmowania progesteronu wraz z posiłkami ze względu na zwiększenie jego biodostępności.

Należy zachować ostrożność w trakcie podawania substancji podczas laktacji.

Progesteron może być stosowany łącznie z substancjami estrogenowymi w ramach hormonalnej terapii zastępczej. Przed rozpoczęciem leczenia zaleca się zebranie wywiadu medycznego oraz wykonania kompletu badań w celu oszacowania korzyści do ryzyka. Terapia ta zwiększa ryzyko pojawienia się incydentów zakrzepowo-zatorowych, takich jak zakrzepica żył głębokich czy zator płucny, dodatkowo wrasta ryzyko nowotworu piersi. Pacjentki podczas stosowania hormonalnej terapii zastępczej powinny być pod ścisłą kontrolą lekarską.

Jeśli podczas podawania progesteronu podejrzewa się wystąpienie zawału serca, żylnej choroby zakrzepowozatorowej, miażdżycy tętnic, zakrzepowego zapalenia żył lub zmian w obrębie naczyniówki siatkówki bądź pojawienia się nagłych zaburzeń widzenia czy obrzęku tarczy nerwu wzrokowego oraz migreny, należy natychmiast przerwać leczenie, wykonać diagnostykę i wdrożyć odpowiednią terapię. Aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia powyższych powikłań związanych z leczeniem, zaleca się unikanie palenia tytoniu, dodatkowo trzeba rozważyć rozpoczynanie podawania progesteronu kobietom po 35 roku życia, z dużym ryzykiem sercowo-naczyniowym oraz pojawieniem się osteoporozy.

Podawanie progesteronu z posiłkiem może zwiększyć biodostępność hormonu, natomiast wydaje się, że zjawisko to nie wywiera istotnego wpływu na efektywność terapeutyczną związku.

Podczas stosowania progesteronu może wystąpić zwiększona wrażliwość na ośrodkowe działanie alkoholu. Nie zaleca się spożywania alkoholu w trakcie terapii. Ponadto nadmierne picie napojów alkoholowych zwiększa biodostępność hormonu.

Związek wywiera nieistotny wpływ na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn mechanicznych. Jednakże jeśli podczas leczenia pojawi się senność czy zawroty głowy, zdolności psychomotoryczne mogą ulec pogorszeniu.

Progesteron może zmniejszać wrażliwość na insulinę i przyczynić się do obniżonej tolerancji glukozy. U pacjentów z cukrzycą może pojawić się zmniejszona skuteczność na dotychczas stosowaną terapię przeciwcukrzycową.

Istnieje ryzyko obniżenia biodostępności progesteronu u osób palących tytoń.

Stosowanie preparatów ziela dziurawca może zwiększać tempo metabolizmu progesteronu i obniżać skuteczność terapii tym hormonem.

Nie należy podawać progesteronu w jednym wstrzyknięciu wraz z innymi substancjami leczniczymi.

Progesteron jako lek, jest stosowany w trakcie ciąży chociażby do zapobiegania poronieniu oraz porodu przedwczesnego. Związek jest bezpieczny do stosowania w I trymestrze ciąży, nie ma działania kortykosteroidowego czy androgenowego, dodatkowo istnieje słaba zależność między podawaniem tego hormonu w pierwszym okresie ciąży, a feminizacją płodów męskich. Ponadto z obserwacji wynika, że stosowanie progesteronu niezależnie od trymestru ciąży, nie zwiększa ryzyko wystąpienia wad rozwojowych u zarodka/płodu.

Decyzję o stosowaniu progesteronu podczas ciąży podejmuje lekarz.

Progesteron przenika do mleka kobiecego, najprawdopodobniej w niewielkich ilościach. Obserwacje dzieci matek, które stosowały preparaty progesteronowe podczas laktacji, nie wykazały negatywnego wpływu na ich zdrowie, tylko w pojedynczych przypadkach odnotowano ginekomastię u osesków.

Progesteron uznaje się za substancję dozwoloną do stosowania w trakcie karmienia piersią, należy jednak pamiętać, że hormon ten może obniżać produkcję mleka.

Decyzję o stosowaniu progesteronu podczas laktacji podejmuje lekarz.

Związek nie posiada negatywnego wpływu na płodność. Jednym ze wskazań do terapii progesteronem jest leczenie niepłodności wynikającej z niedomogi lutealnej.

W trakcie terapii progesteronem podawanym drogą dopochwową mogą pojawić się następujące działania niepożądane: świąd oraz podrażnienie pochwy, a także upławy. Istnieje również ryzyko wystąpienia stanów depresyjnych, lęku, senności, zaburzeń uwagi i koncentracji, bólu i zawrotów głowy.

Podczas podawania progesteronu parenteralnie  mogą wystąpić następujące działania niepożądane:

• bardzo często: reakcje w miejscu podania obejmujące świąd obrzęk oraz ból, a także krwawienie z pochwy oraz skurcze macicy;
• często: ból głowy, krwiak oraz stwardnienie w miejscu podania, zmęczenie, nudności, wymioty, zaparcia, wzdęcia i ból brzucha jak również uczucie dyskomfortu, świąd lub zapalenie sromu i pochwy, upławy, zespól hiperstymulacji jajników, ból i nadwrażliwość piersi;
• niezbyt często: ból, złe samopoczucie, zaburzenia nastroju, uczucie gorąca, wysypka oraz świąd, senność, zawroty głowy, dolegliwości żołądkowo-jelitowe oraz w obrębie piersi.

Przy stosowaniu zbyt wysokich dawek progesteronu mogą pojawić się senność bądź euforia, zawroty głowy, a także zaburzenia hormonalne obejmujące zaburzenia miesiączkowania.

Substancja jest hormonem płciowym i jego działanie jest tożsame z progesteronem wydzielanym naturalnie w organizmie ludzkim.

Fizjologicznie progesteron wytwarzany jest przez ciałko żółte  (po uprzednim pobudzeniu przez hormon luteinotropowy (wydzielany przez przysadkę), a także przez łożysko u kobiet ciężarnych oraz w gruczole nadnerczowym. Jego działanie przypada na drugą połowę cyklu miesiączkowego. Hormon ten indukuje przejście fazy proliferacyjnej w wydzielniczą, dzięki czemu błona śluzowa macicy jest przygotowana do przyjęcia zapłodnionej komórki jajowej, sama śluzówka zaś ulega pogrubieniu oraz unaczynieniu. Progesteron indukuje również produkcję gęstego śluzu, który utrudnia wnikanie plemników do macicy. Jeśli nie dojdzie do zapłodnienia produkcja hormonu ustępuje i rozpoczyna się menstruacja, natomiast w przypadku gdy zapłodnienie nastąpiło, progesteron jest dalej wydzielany, co zapobiega kolejnym owulacjom.

Zatem progesteron jest hormonem niezbędnym do zagnieżdżenia się zarodka oraz podtrzymania ciąży. Hormon modyfikuje działanie układu immunologicznego kobiety tak, aby nie odrzucił zarodka/płodu, dodatkowo hamuje właściwości kurczące oksytocyny na mięśnie macicy, jak również wpływa pozytywnie na rozrost gruczołu sutkowego. Progesteron (lub jego pochodne gestagenowe) często stanowi składnik antykoncepcji hormonalnej, gdyż niweluje działanie składników estrogenowych  tych preparatów polegające na indukcji rozrostu nabłonka macicy.

Po podaniu doustnym progesteron jest dobrze wchłaniany z przewodu pokarmowego, natomiast jego biodostępność nie została określona. Stężenie maksymalne osiągane jest zwykle w ciągu 3 godzin od podania związku.

Substancja prawie całkowicie jest związana z białkami osocza, związek wiąże się z albuminami oraz z transkortyną. Związek podlega krążeniu jelitowo-wątrobowemu. Progesteron w małych ilościach przenika do mleka kobiecego.

Progesteron metabolizowany jest w wątrobie. Jego głównymi metabolitami są 20α-hydroksy,δ4α-pregnanolon oraz 5α-dihydroprogesteron, które są wykrywane w osoczu jak i w żółci. Frakcja wydzielona do żółci przedostaje się do światła jelit i tam może podlegać dalszym przemianom obejmującym redukcję, epimeryzację czy dehydroksylację, natomiast procesy te nie są tak intensywne jak te odbywające się wątrobie. Związki powstałe w wyniku metabolizmu progesteronu są tożsame z tymi występującymi naturalnie w wyniku czynności ciałka żółtego.

Progestrron wydalany jest głownie na drodze nerkowej, w postaci pregnandiolu oraz pochodnych glukuronidowych. Niewielka część metabolitów jest usuwana wraz z kałem. Okres półtrwania związku podanego drogą doustną wynosi 6-7 godzin.