Gentamycyna, Gentamicin - Zastosowanie, działanie, opis

Gentamycyna zaliczana jest do grupy antybiotyków aminoglikozydowych o szerokim spektrum działania. Mechanizm bakteriobójczego działania gentamycyny polega na zablokowaniu syntezy białek bakteryjnych, niezbędnych do ich wzrostu. Gentamycyna skuteczna jest przede wszystkim w leczeniu zakażeń wywołanych przez tlenowe bakterie gram- ujemne (Pseudomonas, Enterobacter, Acinetobacter). Wykorzystywana jest miedzy innymi w okulistyce, zakażeniach tkanek miękkich i  kości.

Wskazaniem do stosowania gentamycyny w postaci kropli ocznych oraz maści ocznych jest bakteryjne zapalenie spojówki, bakteryjne zapalenie rogówki, infekcyjne zapalenie powiek, wtórnie zakażone alergiczne stany zapalne spojówek i brzegów powiek. Profilaktycznie krople z gentamycyną wkrapia się w okresie przed lub pooperacyjnym.

Gentamycyna w postaci maści stosowana jest w zakażeniach skóry wywołanych bakeriami wrażliwymi na ten antybiotyk tj. zakażenie paciorkowcami, gronkowcem złocistym, bakteriami gram- ujemnymi (Pseudomonas aeruginosa, Aerobacter aerogenes, Escherichia Coli, Proteus Vulgaris, Klebsiella pneumoniae).

Wskazaniem do stosowania gentamycyny w postaci roztworu do wstrzykiwań  i infuzji są zakażenia układu moczowego i oddechowego, ciężkie zakażenia ogólnoustrojowe, ciężkie zakażenia skóry i tkanek miękkich, oparzenia, zakażenia narządów jamy brzusznej, zakażenia pooperacyjne.

Gentamycyna stosowana jest na powierzchnię gałki ocznej w postaci kropli do oczu i maści ocznych. Dawka zwykle stosowana to 1 kropla do chorego oka co 4-6 godzin lub 1 doza maści(5mm maści) co 8-12 godzin. Terapia gentamycyną chorób oka nie powinna być dłuższa niż 14 dni.

Gentamycyna w postaci maści jest przeznaczona wyłącznie na skórę. Zwykle  zalecana częstotliwość smarowania to cienka warstwa maści dwa razy w ciągu dnia. Dawka leku zależy od jednostki chorobowej, indywidualnej reakcji organizmu na leczenie, chorób towarzyszących, wieku.

Zwykle stosowana dawka dla gentamycyny podawanej w postaci roztworu do wstrzykiwań to 3-6 mg na każdy kilogram masy ciała na dobę. Nieco wyższe dawki stosuje się w ciężkich zakażeniach noworodków i niemowląt tj. 4-7 mg na kilogram masy ciała na dobę. U pacjentów starszych, noworodków oraz osób cierpiących na niewydolność wątroby i nerek monitoruje się stężenie antybiotyku we krwi  i na tej podstawie dobiera odpowiednią dawkę  i częstotliwość podania.

Przeciwwskazaniem do stosowania gentamycyny w postaci kropli i maści ocznych jest nadwrażliwość na gentamycynę, zakażenia oka na tle wirusowym i grzybiczym.

Gentamycyny w maści nie stosuje się na błony śluzowe, okolice narządów płciowych i odbytu (pieluszkowe zapalenie skóry to jedno z przeciwskazań), owłosioną skórę głowy, okolice ust. Ponad to przeciwwskazaniem dla terapii miejscowej gentamycyną jest gruźlica skóry, wirusowe zakażenia skóry (ospa, opryszczka), trądzik, trądzik różowaty, grzybicze zakażenia skóry i zakażenia bakteriami opornymi na gentamycynę.

Przeciwskazaniem do stosowania gentamycyny w postaci roztworu do infuzji jest nadwrażliwość na gentamycynę oraz miastenia (nużliwość mięśni).

Gentamycyna w postaci maści może być stosowana wyłącznie na skórę. Nie należy stosować opatrunków okluzyjnych na miejsca posmarowane gentamycyną.

Stosując krople i maści oczne z gentamycyną trzeba zachować co najmniej 15 minutową przerwę między aplikacjami kolejnych leków ocznych. Podczas wkrapiania gentamycyny do oka trzeba zwrócić szczególną uwagę na niedotykanie końcówką aplikatora do powierzchni oka, ponieważ grozi do zanieczyszczeniem kropli i sprzyja zakażeniu wtórnemu. Po zakropieniu wskazane jest uciskać wewnętrzny kącik oka przez 2 minuty aby ograniczyć wchłonięcie do krążenia ogólnego.

Podczas stosowania gentamycyny w postaci roztworów do infuzji i wstrzyknięć konieczne jest monitorowanie czynności nerek i narządu słuchu, zwłaszcza u dzieci, osób z niewydolnością nerek i osób w podeszłym wieku. Osłabienie mięśni szkieletowych i choroba Parkinsona podczas stosowania gentamycyny predysponuje do wystąpienia blokady przekaźnictwa nerwowo-mięśniowego. Z tego powodu wstrzykiwana powinna być w sposób powolny.

Gentamycyny w postaci kropli i maści ocznych nie należy stosować razem z tobramycyną (antybiotyk aminoglikozydowy) ponieważ między tymi substancjami występuje oporność krzyżowa (oporność bakterii na antybiotyki o tym samym lub podobnym mechanizmie działania). Jednoczesne prowadzenie terapii gentamycyną i chloramfenikolem lub erytromycyną (antybiotyk makrolidowy) jest bezzasadne, ponieważ antybiotyki te wykazują antagonizm w swoim działaniu (osłabiają wzajemnie swoją siłę działania na bakterie). Gentamycyna wykazuje niezgodność działania także z :

• heparyną;
• amfoterycyną B;
• sulfadiazyną;
• cefalotyną;
• kloksacykliną.

Połączenie gentamycyny z wyżej wymienionymi substancjami w terapii miejscowej oka może skutkować powstaniem osadów na powierzchni gałki ocznej.

Furosemid oraz kwas etakrynowy (leki moczopędne) nasilają działania niepożądane gentamycyny poprzez zwiększenie kumulacji leku w tkankach i surowicy krwi. Dożylne leki moczopędne zwiększają ototoksyczność (szkodliwy wpływ na słuch) i nefrotoksyczność (szkodliwy wpływ na nerki) gentamycyny. Niewskazana jest terapia gentamycyną  i innymi lekami ototoksycznymi, neurotoksycznymi i nefrotoksycznymi m.in. amikacyną, wankomycyną, tobramycyną, neomycyną, streptomycyną, cisplatyną, cyklosporyną, klindamycyną. Połączenie gentamycyny i tubokuraryny oraz sukcynylocholiny grozi zahamowaniem czynności oddechowej. Jednoczesne stosowanie gentamycyny i doustnych leków przeciwzakrzepowych obniża poziom trombiny, natomiast równoczesne leczenie gentamycyną i bisfosfonianami obniża stężenie wapnia we krwi. Gentamycyna osłabia działanie neostygminy i pirydostygminy.

Bezpośrednio po aplikacji kropli bądź maści do oczu występuje pogorszenie jakości widzenia, dlatego należy zachować ostrożność przy prowadzeniu samochodów i maszyn. Po podaniu dożylnym gentamycyny mogą wystąpić zachwiania równowagi.

Podczas stosowania gentamycyny występuje zwiększone stężenie kreatyniny w surowicy krwi. Wskazane jest odpowiednie nawodnienie osób leczonych gentamycyną.

Gentamycyna należy do kategorii C według FDA (Agencja Żywności i Leków). Badania na zwierzętach wykazały przenikanie gentamycyny przez łożysko i toksyczny wpływ na płód. Brak jest analogicznych badań u ludzi, dlatego powinno się ją stosować jeśli potencjalne korzyści dla matki przewyższają ryzyko dla płodu. Po rozwiązaniu ciąży powinno się skontrolować u noworodka czynność nerek oraz ucha środkowego.

Gentamycyna należy do kategorii L2 według skali Prof. Hyle'a. Oznacza to, że terapia gentamycyną karmiącej matki jest dozwolona i w małym stopniu grozi powikłaniami u dziecka.

Badania na zwierzętach wykazały szkodliwy wpływ gentamycyny na płodność. Gentamycyna oraz amoksycylina podawana szczurom pogorszyły jakość spermy (zmniejszenie żywotności i ruchliwości plemników).

Objawami ubocznymi po podaniu gentamycyny do worka spojówkowego są: zaczerwienienie oczu, obrzęk powiek, świąd oczu, zapalenie skóry wokół oczu, zaburzenia widzenia o charakterze przemijającym, ból oczu, owrzodzenie rogówki;

Przy podaniu na skórę: podrażnienie skóry, rumień, świąd, wysypka.

Przy podaniu dożylnym/ domięśniowym: podwyższenie temperatury ciała, kołatanie serca, niewydolność nerek, zespół Fanconiego, uszkodzenie wątroby, rzekomobłoniaste zapalenie okrężnicy, zawroty głowy, zaburzenia słuchu, nieodwracalne uszkodzenie słuchu, obniżenie poziomu magnezu, potasu i wapnia we krwi, spadek poziomu hemoglobiny we krwi, eozynofilia (zwiększenie liczby eozynofili we krwi), neutropenia (spadek liczby granulocytów)  i trombocytopenia (małopłytkowość);

Objawy przedawkowania gentamycyny w kroplach ocznych i maści nie są znane. Przypadkowe spożycie tych postaci gentamycyny jest stosunkowo mało szkodliwe, ponieważ wchłanianie z przewodu pokarmowego do krwioobiegu jest na bardzo niskim poziomie.

Gentamycyna w postaci maści na skórę, jeśli była używana na uszkodzoną powierzchnię skóry w sposób długotrwały (powyżej dwóch tygodni) może spowodować uszkodzenie słuchu i nerek.

Gentamycyna podawana dożylnie po przedawkowaniu może uszkodzić nerki oraz nerw przedsionkowo-ślimakowy niszcząc narząd słuchu.

Gentamycyna wiąże się nieodwracalnie z wybranymi białkami rRNA bakterii (rybosomowy kwas rybonukleinowy), a dokładniej z podjednostkami 30S i 16S białek rybosomalnych. Prowadzi to w efekcie do zaburzenia wbudowywania aminokwasów do cząsteczek peptydowych poprzez błędny odczyt bakteryjnego mRNA (informacyjny RNA) i skutkuje powstawaniem uszkodzonych białek bakteryjnych. Gentamyna działa na bakterie w dwóch fazach: wzrostu i spoczynku.

Po podaniu do worka spojówkowego gentamycyna osiąga swoje stężenie terapeutyczne w filmie łzowym, na powierzchni spojówek oka oraz w rogówce. Wchłanianie do cieczy wodnistej występuje przy zwiększonym dawkowaniu.

Gentamycyna wchłania się słabo po podaniu doustnym, dlatego w lecznictwie stosowana jest w postaci roztworów do wstrzyknięć i infuzji bądź też miejscowo. Po podaniu domięśniowym gentamycyna wchłania się do krwioobiegu i osiąga swoje stężenie maksymalne w ciągu 30- 90min. Pół godzinna infuzja gentamycyny (podanie dożylne) skutkuje stężeniem takim jak podanie tej samej dawki wstrzyknięciem domięśniowym gentamycyny.

Gentamycyna po podaniu do płuc oraz dootrzewnowo wchłania się dobrze.

Gentamycyna po podaniu miejscowo na skórę uwalnia się szybciej z postaci kremu niż z maści. Wchłanianie do krążenia z podania miejscowego jest niewielkie, natomiast w przypadku uszkodzonej skóry (rany, oparzenia) wchłanianie zwiększa się i rośnie ryzyko wystąpienia ogólnoustrojowych działań niepożądanych.

Jedynie 25% podanej dawki gentamycyny wiąże się z białkami osocza, jednak procent ten ulega modyfikacji w zależności od stężenia magnezu i wapnia we krwi pacjenta (nawet do 70%). Przenika z łatwością do tkanek organizmu (między innymi mięśnia sercowego, wątroby, mięśni szkieletowych, stawów). Szczególnie wysokie stężenie gentamycyny odnotowuje się w nerkach (wyższe niż we krwi) oraz w moczu pacjentów leczonych gentamycyną (nawet 100 razy wyższe niż we krwi). Gentamycyna słabo wchłania się natomiast do płynu mózgowo -rdzeniowego, komory szklistej oka, gruczołu krokowego i śliny.

Gentamycyna nie jest metabolizowana w tkankach organizmu.

Główną drogą eliminacji gentamycyny z organizmu jest wydalenie jej przez nerki wraz z moczem w postaci aktywnej (brak metabolitów nieaktywnych). Okres półtrwania gentamycyny jest uzależniony od wieku pacjenta. Dla osób dorosłych okres półtrwania wynosi 2-3 godziny. U noworodków 6-8 godzin w zależności od tygodnia ciąży w którym nastąpiło rozwiązanie. Gentamycyna po zakończeniu terapii jest obecna w tkankach organizmu przez dłuższy okres czasu.