Poziewnik szorstki — zapomniane, cenne ziele

Poziewnik szorstki obecnie stosowany jest rzadko. Był wykorzystywany jako substancja wspomagająca w takich schorzeniach, jak: gruźlica, miażdżyca naczyń, zapalenie błony śluzowej przewodu pokarmowego, kamica moczanowa oraz inne choroby o podłożu metabolicznym. Stosowany może być jako substancja o działaniu moczopędnym oraz wykrztuśnym, która łączona jest wtedy z innymi preparatami ziołowymi. Preparaty z zielem poziewnika szorstkiego mogą być używane u osób starszych jako środek uzupełniający niedobór związków mineralnych. Do użytku zewnętrznego poziewnik może być używany w przypadku oparzeń, ran oraz blizn po wykonanych zabiegach chirurgicznych.

Poziewnik szorstki (Galeopsis tetrahit L.) to roślina należąca do rodziny jasnowatych. Gatunek ten to jednoroczna roślina, która posiada właściwości lecznicze. Główne siedliska, na jakich występuje, to pola, tereny ruderalne, zarośla, lasy, zręby a także okolice dróg. Obszar występowania to Europa, Azja oraz Afryka. Gatunek ten występuje także w Polsce, praktycznie na całym jej obszarze.

Roślina kwitnie między czerwcem a październikiem. Wysokość, jaką osiąga poziewnik szorstki, to od 10 cm do nawet 100 cm. Łodyga poziewnika jest szorstko owłosiona, a w górnej części ogruczolona. Liście rośliny mają kształt jajowaty. Są ogonkowe, a ich brzegi są karbowane. Kwiat poziewnika szorstkiego jest różowy albo biały. Kwiaty zebrane w charakterystyczne okółki są dwuwargowe i grzbieciste. Korona kwiatu osiąga długość do 2 cm. Kwiatostan, podobnie jak łodyga, jest ogruczolony. Owoc to czteroczęściowy schizokarp, który rozpada się w okresie dojrzałości na mniejsze eliptyczne, błyszczące, brązowe, lekko spłaszczone mericapsy. Łodygi rośliny służą jako surowiec, z którego produkuje się sznury. Z nasion poziewnika szorstkiego pozyskuje się olej, który służy do polerowania skór. W uprawach rolnych poziewnik zaliczany jest do chwastów.

Poziewnik szorstki zawiera liczne substancje aktywne, które odpowiadają za jego działanie terapeutyczne. Surowcem farmaceutycznym odpowiedzialnym za właściwości lecznicze jest ziele poziewnika szorstkiego. Substancje zawarte w surowcu to między innymi garbniki, które stanowią nawet 6% zawartości, olejek eteryczny 0,05%, alkaloid stachydryna, flawonoidy, goryczka oraz saponina. Ponadto roślina zawiera kwasy organiczne, takie jak kwas salicylowy oraz kawowy, a także irydoidy saponinowe, z których najważniejszy jest galirydozyd. Ziele poziewnika zawiera krzemionkę, która jest rozpuszczalna w wodzie i stanowi 0,25% zawartości substancji czynnych. Taka zawartość substancji czynnych powoduje, że roślina ma właściwości lecznicze. Rozpuszczalna krzemionka wpływa pozytywnie na organizm ogólnoustrojowo. Dłuższe przyjmowanie wyciągu z ziela poziewnika szorstkiego wpływa pozytywnie na równowagę kwasowo-zasadową, ponieważ niweluje zakwaszenie tkanek, co korzystnie wpływa na zmniejszenie rozwoju bakterii odpowiedzialnych za gruźlicę. Stąd stosowanie poziewnika w trakcie tej choroby jest bardzo pomocne. Wyciąg z ziela ma właściwości wykrztuśne, które w początkowej fazie zwiększają ilość wydzieliny, natomiast potem ją zmniejszają. Zawartość garbników wpływa na regulację fermentacji w jelitach oraz wiąże toksyny bakteryjne. Flawonoidy odpowiadają za słabe działanie moczopędne, natomiast goryczka pobudza w niewielkim stopniu wydzielanie przede wszystkim soku żołądkowego. Poziewnik szorstki ma także właściwości hipotensyjne.

Ziele poziewnika szorstkiego stosowane jest głównie doustnie w postaci odwaru lub naparu. W medycynie ludowej stosowany był u kobiet, by zmniejszyć upławy. Przygotowanie naparu polega na dodaniu do szklanki dwóch łyżeczek suszonego ziela i zalaniu go połową szklanki wrzącej wody. Następnie należy zalany surowiec przykryć na 5-10 minut i po tym czasie przecedzić. Tak przygotowany napar pijemy od jednej do półtora filiżanki dziennie. Odwar przygotowujemy trochę inaczej niż napar. Do naczynia dodajemy 2 łyżki ziela oraz 2 szklanki wody. Następnie zostawiamy na noc, rano gotujemy pod przykryciem przez około 10 minut i przecedzamy. Gotowy odwar można stosować jako preparat przeciwzapalny i środek poprawiający metabolizm. Stosujemy od 1/4 do 1/2 szklanki odwaru 2-3 razy dziennie około godzinę po jedzeniu. Odwary z dodatkiem innych substancji stosowane były kiedyś jako dodatek do leczenia takich schorzeń, jak gruźlica, miażdżyca, kamica moczowa oraz inne choroby metaboliczne.

Obecnie poziewnik szorstki jest rzadko stosowany jako roślina lecznicza. W związku z tym nie są znane interakcje między lekami oraz innymi ziołami stosowanymi w farmakoterapii.

Brak jest danych dotyczących bezpieczeństwa oraz ryzyka wystąpienia działań niepożądanych podczas stosowania preparatów z poziewnikiem szorstkim. Mimo to nie jest zalecane przekraczanie określonych dawek ziela poziewnika szorstkiego, ponieważ zbyt duże ilości surowca farmaceutycznego mogą doprowadzić do biegunek oraz wymiotów. Niektóre źródła określają roślinę jako trującą, dlatego należy zachować ostrożność podczas stosowania preparatów z tą rośliną. Nie zaleca się stosowania poziewnika szorstkiego u dzieci, kobiet w ciąży oraz karmiących piersią.