Klonidyna, Clonidinum - Zastosowanie, działanie, opis

Klonidyna wpływa na wegetatywny układ nerwowy przyczyniając się do rozkurczu naczyń krwionośnych, co w konsekwencji prowadzi do obniżenia ciśnienia tętniczego.

W Polsce wskazaniem do stosowania klonidyny jest przede wszystkim pierwotne i wtórne nadciśnienie tętnicze we wszystkich stopniach ciężkości. Lek podawany jest w postaci tabletek doustnych. Natomiast w niektórych krajach klonidynę stosuje się również w postaci iniekcji w leczeniu silnego bólu nowotworowego, gdy stosowanie opiatów jest niewystarczające. Klonidyna znajduje też zastosowanie w leczeniu ADHD, w leczeniu uzależnienia od nikotyny i przy odstawieniu opiatów. Wskazaniem jest też zespół Gillesa de la Tourette'a.  Poza tym klonidynę wykorzystuje się w diagnostyce guzów chromochłonnych. 

Zwykle stosowana dawka klonidyny w leczeniu nadciśnienia tętniczego mieści się w zakresie od 300 mikrogramów do 1200 mikrogramów na dobę. W niektórych przypadkach dawki są dużo większe. W początkowym stadium leczenia stosuje się najczęściej 150 mikrogramów klonidyny na dobę.

Optymalną dawkę leczniczą dla pacjenta ustala się na podstawie wskazań, ogólnego stanu zdrowia oraz wcześniej stosowanych leków obniżających ciśnienie. 

Przeciwwskazaniem do stosowania klonidyny jest nadwrażliwość na tę substancję. Poza tym nie należy stosować klonidyny u pacjentów z ciężką bradyarytmią w przebiegu zespołu chorego węzła lub bloku przedsionkowo-komorowego drugiego bądź trzeciego stopnia. Klonidyna nie jest wskazana w leczeniu dzieci do lat 12, jednak może być wykorzystywana we wskazaniach pozarejestracyjnych OFF-Label w odpowiednich dawkach. 

Szczególną ostrożność przy stosowaniu klonidyny należy zachować w przypadku chorób związanych z układem sercowo-naczyniowym, takich jak choroba Raynauda, choroby naczyń obwodowych, niewydolności naczyń mózgowych lub wieńcowych, bradyarytmii w stopniu łagodnym lub umiarkowanym, niewydolności mięśnia sercowego. 

Ostrożność należy zachować również w przypadku:

• polineuropatii;
• zaparć;
• depresji;
• guza chromochłonnego;
• niewydolności nerek;
• pacjentów dializowanych.

Należy pamiętać, aby nie odstawiać klonidyny w sposób nagły, ponieważ może wystąpić nadciśnienie z odbicia. Konsekwencją tego może być też kołatanie serca, rozdrażnienie, uczucie niepokoju, zaburzenia przewodu pokarmowego. Dawkę klonidyny należy zmniejszać stopniowo i zawsze w porozumieniu z lekarzem. 

Amitryptylina osłabia działanie przeciwnadciśnieniowe klonidyny.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Amitryptylina (Amitriptyline)	TLPD - trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne

Klomipramina osłabia hipotensyjne działanie klonidyny.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Klomipramina (Clomipramine)	TLPD - trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne

Doksepina znacznie obniża lub całkowicie znosi działanie klonidyny, co objawia się znacznym wzrostem ciśnienia tętniczego.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Doksepina (Doxepin)	TLPD - trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne

Stosowanie obu leków równocześnie może przyczynić się do nadmiernego obniżenia ciśnienia tętniczego krwi oraz wystąpienia zaburzeń rytmu serca.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Tiapryd (Tiapride)	neuroleptyki atypowe

Stosowanie obu leków jednocześnie znacznie nasila hipotensyjne działanie klonidyny.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Acebutolol (Acebutolol)	antagoniści receptorów beta 1 oraz rozszerzające naczynia obwodowe
Awanafil (Avanafil)	inhibitory fosfodieasterazy V - PDE5
Betaksolol (Betaxolol)	antagoniści receptorów beta-1 i beta-2 adrenergicznych
Bisoprolol (Bisoprolol)	antagoniści receptorów beta 1 oraz rozszerzające naczynia obwodowe
Chlorpromazyna (Chlorpromazine)	neuroleptyki klasyczne - pochodne fenotiazyny
Palbocyklib (Palbociclib)	inhibitory kinazy białkowej
Sotalol (Sotalol)	antagoniści receptorów beta-1 i beta-2 adrenergicznych
Zaleplon (Zaleplon)	niebenzodiazepinowe leki nasenne

Leki te stosowane równocześnie z klonidyną mogą powodować nadmierne wyciszenie i senność, osłabienie koncentracji oraz zawroty głowy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Fenobarbital (Luminal) (Phenobarbital)	inne leki przeciwpadaczkowe
Klemastyna (Clemastine)	antagoniści receptorów histaminowych H1 z działaniem ośrodkowym
Rotygotyna (Rotigotine)	agoniści receptorów dopaminowych

Osłabia hipotensyjne działanie klonidyny.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Brygatynib (Brigatinib)	inhibitory kinazy białkowej

Maprotylina osłabia działanie klonidyny obniżające ciśnienie tętnicze.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Maprotylina (Maprotiline)	substancje przeciwdepresyjne o innym mechanizmie działania

Jednoczesne stosowanie obu leków prowadzi do nadmiernego uspokojenia, trudności z koncentracją, nadmiernej senności.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Lewometadon (Levomethadone)	agoniści receptora opioidowego

Metokarbamol znacznie nasila hipotensyjne działanie klonidyny.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Metokarbamol (Methocarbamol)	inne substancje stosowane w zaburzeniach układu mięśniowo-szkieletowego

Stosowanie obu leków równocześnie może prowadzić do zaburzeń rytmu serca.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Metylofenidat (Methylphenidate)	NDRI - inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny i dopaminy

Alfuzosyna może przyczynić się do nadmiernego spadku ciśnienia tętniczego.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Alfuzosyna (Alfuzosin)	antagoniści receptorów alfa-1 adrenergicznych
Baklofen (Baclofen)	leki zwiotczające mięśnie o działaniu ośrodkowym o zróżnicowanym mechanizmie działania
Kabergolina (Cabergoline)	agoniści receptorów dopaminowych
Karwedilol (Carvedilol)	antagoniści receptorów beta-1 i beta-2 adrenergicznych
Haloperidol (Haloperidol)	neuroleptyki klasyczne - pochodne butyrofenonu

Może pojawić się nadmierne obniżenie ciśnienia oraz nadmierna senność lub apatia.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Amisulpryd (Amisulpride)	neuroleptyki atypowe

Zastosowanie obu leków jednocześnie przyczynia się do nadmiernego spadku ciśnienia krwi.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Asenapina (Asenapine)	neuroleptyki atypowe

Przyczynia się do pojawienia się nagłych spadków ciśnienia krwi.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Dapoksetyna (Dapoxetine)	SSRI - selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny

Silniejsze działanie obniżające ciśnienie tętnicze.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Kandesartan (Candesartan)	ARB, sartany - blokery receptora angiotensyny II

Z uwagi na to, że bencyklan rozszerza naczynia krwionośne, może przyczyniać się do nadmiernego spadku ciśnienia krwi.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Bencyklan (Bencyclane)	leki blokujące kanały wapniowe - działające na naczynia krwionośne

Powduje wzrost ciśnienia krwi, a więc może obniżać hipotensyjne działanie klonidyny.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Pseudoefedryna (Pseudoephedrine)	agoniści receptorów alfa- i beta-adrenergicznych
Efedryna (Ephedrine)	agoniści receptorów alfa- i beta-adrenergicznych

W połączeniu z klonidyną działanie cyklosporyny zostaje nasilone i zwiększa się ryzyko wystąpienia działań niepożądanych.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Cyklosporyna (Cyclosporine)	inhibitory kalcyneuryny

Pojawia się nasilone działanie obniżające ciśnienie krwi.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Sildenafil (Sildenafil)	inhibitory fosfodieasterazy V - PDE5
Zolpidem (Zolpidem)	niebenzodiazepinowe leki nasenne

Połączenie z tymi lekami może powodować nadmierny spadek ciśnienia tętniczego krwi.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Bromokryptyna (Bromocriptine)	agoniści receptorów dopaminowych
Imidapryl (Imidapril)	inhibitory konwertazy angiotensyny - ACEI
Indapamid (Indapamide)	sulfonamidy
Lacydypina (Lacidipine)	leki blokujące kanały wapniowe - działające na naczynia krwionośne
Lerkanidypina (Lercanidipine)	leki blokujące kanały wapniowe - działające na naczynia krwionośne
Nitrogliceryna (Nitroglycerin)	nitraty
Papaweryna (Papaverine)	spazmolityki o różnym mechanizmie działania (muskulotropowe, przeciwskurczowe) - gastroenterologia
Pentoksyfilina (Pentoxifylline)	antagoniści receptorów beta 1 oraz rozszerzające naczynia obwodowe
Ramipryl (Ramipril)	inhibitory konwertazy angiotensyny - ACEI
Reboksetyna (Reboxetine)	substancje przeciwdepresyjne o innym mechanizmie działania
Rysperydon (Risperidone)	neuroleptyki atypowe
Seleksypag (Selexipag)	leki przeciwzakrzepowe - inhibitory agregacji płytek
Sulpiryd (Sulpiride)	neuroleptyki klasyczne - pochodne benzamidu
Terazosyna (Terazosin)	antagoniści receptorów alfa-1 adrenergicznych
Tetraazotan pentaerytrytolu (Pentaerythritol tetranitrate)	nitraty
Tetrabenazyna (Tetrabenazine)	leki hamujące wytwarzanie noradrenaliny
Tolperyzon (Tolperisone)	leki zwiotczające mięśnie o działaniu ośrodkowym o zróżnicowanym mechanizmie działania
Trazodon (Trazodone)	SARI - selektyne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny, dodatkowo blokujące receptor dla serotoniny
Treprostinil (Treprostinil)	leki przeciwzakrzepowe - inhibitory agregacji płytek
Tyzanidyna (Tizanidine)	agoniści receptorów alfa-2 adrenergicznych
Zofenopryl (Zofenopril)	inhibitory konwertazy angiotensyny - ACEI

Klonidyna podwyższa stężenie glukozy we krwi (osłabia działanie insulin).

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Insulina Aspart (Insulin aspart)	insuliny
Insulina Degludec (Insulin degludec)	insuliny
Insulina Detemir (Insulin detemir)	insuliny
Insulina Glargine (Insulin glargine)	insuliny
Insulina Glulizynowa (Insulin glulisine)	insuliny
Insulina Izofanowa (Insulin isophane)	insuliny
Insulina Lispro (Insulin lispro)	insuliny
Insulina Neutralna (Insulin human)	insuliny

Może wystąpić nadmierne obniżenie ciśnienia krwi. Może pojawić się senność i trudności z koncentracją.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Metadon (Methadone)	agoniści receptora opioidowego
Nicergolina (Nicergoline)	antagoniści receptorów alfa-1 adrenergicznych

Pojawia się osłabienie działania lewodopy i w związku z tym nasilenie objawów choroby Parkinsona.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Lewodopa (Levodopa)	DOPA i pochodne

Opipramol osłabia działanie obniżające ciśnienie klonidyny.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Opipramol (Opipramol)	TLPD - trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne

Molsidomina nasila działanie klonidyny.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Molsidomina (Molsidomine)	inne substancje rozszerzające naczynia wieńcowe

Werapamil i klonidyna w połączeniu nasilają swoje działanie lub mogą powodować nasilone działania niepożądane.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Werapamil (Verapamil)	leki blokujące kanały wapniowe - działające na mięsień sercowy

Zachować ostrożność przy łączeniu tych substancji, ponieważ tadalafil może obniżać ciśnienie krwi lub powodować jego nadmierny wzrost.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Tadalafil (Tadalafil)	inhibitory fosfodieasterazy V - PDE5

Melatonina osłabia działanie klonidyny. Mogą pojawić się bóle głowy, nadmierny wzrost ciśnienia, mroczki, bezsenność.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Melatonina (Melatonin)	melatonina i analogi

Może pojawić się nadmierne uspokojenie, senność, zawroty głowy.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Kwas walproinowy (Valproic acid)	inne leki przeciwpadaczkowe
Zonisamid (Zonisamide)	inne leki przeciwpadaczkowe

Może pojawić się nasilenie działania obniżającego ciśnienie krwi oraz zwolnienie rytmu serca.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Metoprolol (Metoprolol)	antagoniści receptorów beta-1 i beta-2 adrenergicznych
Nebiwolol (Nebivolol)	antagoniści receptorów beta 1 oraz rozszerzające naczynia obwodowe
Pindolol (Pindolol)	antagoniści receptorów beta-1 i beta-2 adrenergicznych
Propranolol (Propranolol)	antagoniści receptorów beta-1 i beta-2 adrenergicznych

Po połączeniu tych leków z klonidyną wzrasta ryzyko niedocukrzenia, a co za tym idzie może pojawić się niepokój, nadmierne pocenie się, czy przyspieszony rytm serca.

Substancja czynna:	Grupa farmakoterapeutyczna:
Nateglinid (Nateglinide)	doustne leki przeciwcukrzycowe - INNE
Repaglinid (Repaglinide)	doustne leki przeciwcukrzycowe - glinidy

Klonidyna może nasilić działania niepożądane alkoholu. Prowadzić to może do pogłębienia depresyjnego odziaływania alkoholu na ośrodkowy układ nerwowy, co może powodować spłycenie oddechu, spowolnienie akcji serca, czy śpiączkę.

Klonidyna może powodować objawy wpływające na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługiwania urządzeń mechanicznych. Może pojawić się nadmierna senność, zaburzenia widzenia i zawroty głowy. Należy zachować szczególną ostrożność stosując klonidynę lub powstrzymać się od prowadzenia pojazdów i obsługi maszyn.

Klonidyna może przejść przez łożysko i przyczynić się do spowolnienia akcji serca u płodu. Może również wystąpić poporodowe przejściowe podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi u narodzonego dziecka. Należy zachować ostrożność podczas terapii klonidyną u kobiet w ciąży. 

W badaniach stwierdzono obecność klonidyny w mleku matki. Stężenie jej jest nawet dwukrotnie wyższe niż w osoczu krwi. Brak szczegółowych badań, dlatego nie zaleca się stosowania klonidyny w czasie karmienia piersią.

W zależności od przyjętej dawki, przy przedawkowaniu klonidyny mogą pojawić się różne objawy. Najczęściej dochodzi do:

• niedociśnienia;
• bradykardii;
• drażliwości;
• zwężenia źrenic;
• senności;
• ogólnego osłabienia i zniesienia odruchów;
• hipowentylacji;
• wymiotów.

Przy zastosowaniu dużych dawek mogą pojawić się również takie objawy jak:

• śpiączka, bezdech;
• zaburzenia rytmu serca;
• drgawki;
• przejściowe podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi.

Mechanizm działania klonidyny polega głównie na rozszerzeniu naczyń krwionośnych i tym samym obniżeniu ciśnienia tętniczego krwi. Klonidyna należy do grupy agonistów receptora α₂-adrenergicznego i przyczynia się do hamowania uwalniania noradrenaliny z obwodowych i ośrodkowych zakończeń nerwowych. Większe dawki klonidyny działają również na receptory α₁-adrenergiczne, co przyczynia się do wzrostu ciśnienia krwi. Działanie klonidyny na receptory adrenergiczne w obszarze mózgu przyczyniają się do działania uspokajającego i przeciwlękowego. Klonidyna bierze również udział w zmniejszaniu przekazywania sygnałów bólowych, stąd jej działanie przeciwbólowe.

Klonidyna w dużym stopniu wchłania się z przewodu pokarmowego organizmu i osiąga maksymalne stężenie po upływie 60 do 90 minut. Maksimum stężenia klonidyny w osoczu krwi utrzymuje się od 3 do 5 godzin. 

Klonidyna wiąże się z białkami osocza, głownie albuminami. Stopień wiązania mieści się w zakresie od 20 do 40%.

Miejscem metabolizmu klonidyny jest wątroba. Głównym metabolitem jest 4-hydroksyklonidyna. 

Około 50 do 65% dawki klonidyny wydalane jest z moczem w niezmienionej postaci. Natomiast około 20% klonidyny wydalane jest wraz z kałem. Okres półtrwania klonidyny jest różny w zależności od drogi podania. Po podaniu doustnym okres półtrwania wynosi około 12 do 13 godzin, który może ulec wydłużeniu do 41 godzin w przypadku pacjentów z niewydolnością nerek. Po podaniu zewnątrzoponowym okres półtrwania wynosi około 30 minut.