Ból z tyłu głowy – jakie mogą być przyczyny ucisku głowy w okolicy potylicy?

Ból głowy jest jednym z najczęstszych dolegliwości, których co jakiś czas doświadcza praktycznie każdy. Może on mieć różny charakter (pulsujący, ściskający etc.), lokalizację oraz przyczynę. Jednym z częstszych jest ból z tyłu głowy, który może występować w przebiegu różnych chorób. Bywa niegroźny i z tego powodu często jest ignorowany, a może także stanowić objaw poważnej choroby. Co może oznaczać ból głowy z tyłu, jakie są sposoby jego diagnozowania oraz leczenia?

Ból z tyłu głowy (pulsujący i tępy) – przyczyny

Przyczyn bólu głowy z tyłu jest wiele. Najogólniejszy zakłada dwa rodzaje:

• bóle pierwotne – gdzie ból głowy jest podstawowym objawem, a jego przyczyna jest nieznana; jest to zdecydowana większość przypadków bólu głowy po bokach, z tyłu i z przodu;
• bóle wtórne – ból głowy jest objawem innego schorzenia.

Wśród najczęstszych przyczyn bólu z tyłu głowy wymienia się napięciowe bóle głowy, migreny, nadciśnienie tętnicze, zapalenie ucha środkowego, krwotok podpajęczynówkowy, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa szyjnego, guz mózgu, uraz głowy, neuralgia potyliczna i niedociśnienie wewnątrzczaszkowe.

Napięciowe bóle głowy – to jedna z najczęstszych przyczyn bólu z tyłu głowy nad karkiem. Należy do pierwotnych bóli głowy, a jego występowanie związane jest z działaniem określonych czynników, takich jak zmęczenie, niedobór snu, odwodnienie czy głód. Zwykle takie bóle głowy z tyłu występują obustronnie, nie są zbyt mocne i mają charakter uciskający (opisywane bywają jako wrażenie hełmu założonego na głowę).

Migrena – kolejna częsta przyczyna pierwotnego bólu głowy, wywoływana zwykle działaniem określonych bodźców, często podobnych do tych w napięciowym bólu. Występuję po jednej stronie (np. ból głowy po lewej stronie) i ma charakter pulsującego bólu z tyłu głowy, z boku oraz przodu. Jest to z reguły uciążliwy ból, który ulega nasileniu pod wpływem wysiłku fizycznego. Mogą mu towarzyszyć inne objawy, takie jak nudności, wymioty i nadwrażliwość na światło i dźwięki.

Nadciśnienie tętnicze – kolejną częstą przyczyną bólu potylicy jest zbyt wysokie ciśnienie tętnicze. Szczególnie chodzi tutaj o nagłe skoki ciśnienia, powyżej typowej wartości dla chorego. Taki ból z tyłu głowy ma charakter pulsujący (ucisk w potylicy), nasila się pod wpływem wysiłku fizycznego i występuję obustronnie.

Zapalenie ucha środkowego – jedną z przyczyń bólu głowy z tyłu za uchem jest ostra infekcja ucha środkowego. Ma ona zwykle podłoże wirusowe lub bakteryjne. Zwykle w tej chorobie ból z tyłu głowy za uchem nasila się pod wpływem dotykania wyrostka sutkowatego (wystającej struktury kostnej, znajdującej się za małżowiną uszną). Może mu towarzyszyć gorączka, powiększenie węzłów chłonnych, złe samopoczucie i niekiedy nudności oraz wymioty.

Krwotok podpajęczynówkowy – bardzo poważny stan, w którym dochodzi do pęknięcia jednej z tętnic w mózgu i wylewania się krwi do opon mózgowych – przestrzeni podpajęczynówkowej. Objawia się bardzo silnym bólem z tyłu głowy (określanym niekiedy jako najsilniejszy w życiu). Czasem ma jednostronny charakter i wywołuję silny ból z tyłu głowy po prawej stronie lub ból z tyłu głowy po lewej stronie. Oprócz tego pojawiają się nudności i wymioty, nadwrażliwość na światło i dźwięki. Czasem taka osoba traci przytomność lub ma napad padaczkowy.

Zapalenie opon mózgowo rdzeniowych – kolejną poważna przyczyną bólu karku i głowy z tyłu jest zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Może być wywoływane przez różne czynniki – wirusy, bakterie i grzyby. Objawia się sztywnością karku i bólem z tyłu głowy lub w obrębie całej głowy. Oprócz tego pojawiają się wysoka gorączka, nudności i wymioty, światłowstręt, dezorientacja i zaburzenia świadomości, a nawet drgawki i śpiączka.

Choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa szyjnego – prowadząca do zniekształcenia kręgów, które zaczynają uciskać na okoliczne nerwy i rdzeń kręgowy. Oprócz bólu z tyłu głowy i karku towarzyszą jej inne objawy: drętwienie, mrowienie i zaburzenia w działaniu rąk, zawroty głowy czy szumy uszne.

Guz mózgu – kolejną przyczyną bólów głowy, w tym bólu głowy za uszami, może być rosnący guz mózgu. Tego typu zmiany prowadzą do narastającej ciasnoty we wnętrzu głowy, co może wywoływać szereg dolegliwości. Niekiedy chorym doskwiera ucisk z tyłu głowy lub ból z tyłu głowy i zawroty. Pojawiają się także nudności i wymioty, zwłaszcza rano po przebudzeniu. W zależności od lokalizacji guza, może pojawić się ból głowy z tyłu po prawej stronie lub ból głowy z tyłu po lewej stronie. Przy większych zmianach pojawiają się dodatkowe objawy neurologiczne w postaci niedowładów, zaburzeń czucia, widzenia czy zmiany w zachowywaniu.

Uraz głowy – dość oczywistą przyczyną bólu głowy w potylicy jest uraz tej okolicy. Może to być zarówno uderzenie podczas upadku na ziemie czy uderzenie przez jakiś przedmiot. Zwykle obserwuje się wówczas pojawienie się zasinienia lub otwartej rany i krwawienie. Stwierdza się także ból potylicy przy dotyku.

Neuralgia potyliczna – kolejną potencjalną przyczyną bólu z tyłu głowy na dole jest neuralgia potyliczna. Związane jest to z uciskiem lub zapaleniem nerwów w obrębie kręgosłupa szyjnego. Głównymi objawami tego schorzenia są ból tyłu głowy i karku, szumy w uszach, mdłości czy zaburzenia widzenia.

Niedociśnienie wewnątrzczaszkowe – za ból potyliczny głowy może odpowiadać niedociśnienie wewnątrzczaszkowe, czyli obniżenie ciśnienia panującego wewnątrz głowy, związane zwykle z wyciekiem płynu mózgowo-rdzeniowego. Oprócz bólu głowy nad uchem lub bólu z tyłu głowy o charakterze tępym, rozpierającym czy mającym formę kłucia z tyłu głowy, pojawiają się także zawroty głowy, nudności i wymioty oraz szumy uszne.

O czym mogą świadczyć objawy dodatkowe przy bólu z tyłu głowy?

Oprócz samego bólu w tyle głowy mogą pojawiać się także inne, dodatkowe objawy. Ich wystąpienie wskazywać może na konkretną przyczynę (wtórne bóle głowy), a nie że ma on pochodzenie pierwotne. Do najczęstszych objawów dodatkowych przy bólu szyi i głowy z tyłu zaliczono światłowstręt, sztywnienie karku, nudności i wymioty, podwójne widzenie, szumy i bóle uszne.

Światłowstręt – zwiększona wrażliwość na światło. Gdy głowa boli z tyłu i towarzyszy temu światłowstręt, wówczas może to wskazywać na rozwijającą się migrenę czy zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (jest to niebezpieczny stan, wymagający pilnego leczenia w szpitalu).

Sztywność karku –  mogą występować w zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych.

Nudności i wymioty – ból głowy i karku z nudnościami i wymiotami mogą występować przy różnych chorobach. Pojawiają się przy migrenie, zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych, niedociśnieniu wewnątrzczaszkowym, ale także w guzach mózgu.

Podwójne widzenie – ból głowy i szyi z tyłu z towarzyszącym podwójnym widzeniem mogą występować w przypadku zatrucia różnymi substancjami, ale także w guzie mózgu.

Ból głowy i karku szum w uszach – tego typu objawy obserwowane są niekiedy w migrenie, niedociśnieniu wewnątrzczaszkowym czy w zapaleniach ucha.

Ból uszu – ból uszu i ból głowy za uszami i karku (zwłaszcza w okolicy wyrostków sutkowatych) mogą wskazywać na zapalenie ucha środkowego.

Ból z tyłu głowy w ciąży i u dziecka

Jeśli dziecko komunikuje, że boli je głowa z tyłu lub przypadłość ta dotyka kobiet w ciąży przyczyn należy dopatrywać się w tych samych stanach, które występują u pozostałych pacjentów.

W przypadku dzieci najczęstszymi przyczynami bólu z tyłu głowy są:

• infekcje wirusowe i bakteryjne,
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (ZOMR),
• napięcie,
• migrena,
• ostre zapalenie ucha środkowego,
• guzy mózgu.

Wśród kobiet w ciąży za ból głowy w okolicy potylicy odpowiedzialne są głównie:

• napięciowe i migrenowe bóle głowy – związane m.in. ze zmianami hormonalnymi towarzyszącymi ciąży,
• nadciśnienie tętnicze w ciąży – u części kobiet, u których przed ciążą nie występowało nadciśnienie, może się ono pojawiać w czasie trwania ciąży,
• rzucawka i stan przedrzucawkowy – ostre stany, związane z silnym bólem głowy z tyłu, obrzękami, białkomoczem, nadciśnieniem, a nawet wystąpieniem napadu padaczki (rzucawka).

Ból z tyłu głowy, zmęczenie i senność w ciąży mogą mieć także inne przyczyny. Jeżeli utrzymują się one dłużej, wówczas powinno się koniecznie skonsultować ze specjalistą.

Domowe sposoby na ból z tyłu głowy

Ból głowy za uchem czy ucisk z tyłu głowy mogą mieć różnorodne przyczyny. Jeżeli dolegliwości nie są zbyt nasilone i nie towarzyszą im inne niepokojące objawy, można wówczas podjąć próbę domowego leczenia. W napięciowym bólu głowy w potylicy pomocny bywa zwyczajny odpoczynek, sen lub ciepła kąpiel. Istotne jest także zadbanie o odpowiednie nawodnienie i odżywienie. Niekiedy lekarstwem na kłujący ból z tyłu głowy może okazać się masaż, który rozluźni napięte mięśnie karku.

Jeśli tępy ból z tyłu głowy jest bardziej dokuczliwy, pomocne może być zastosowanie leków przeciwbólowych dostępnych bez recepty (ibuprofen, paracetamol). Należy jednak podkreślić, że przy dużym nasileniu bólu, jego utrzymywaniu się lub wystąpieniu innych niepokojących objawów, należy nie czekać z wizytą u lekarza, licząc, że domowe sposoby pomogą.

Ból z tyłu głowy – diagnostyka, leczenie

Diagnostyką bólu z tyłu głowy pojawiającego się w nocy czy w ciągu dnia, zwykle zajmuje się lekarz neurolog, czyli specjalistą chorób układu nerwowego. Podstawą diagnostyki jest wywiad zebrany przez specjalistę i badanie fizykalne. Lekarz pyta w jakich okolicznościach występują dolegliwości, np. czy występuję ból z tyłu głowy podczas wysiłku, jaki on jest (np. czy jest to pieczenie z tyłu głowy, kłucie w głowie, a może dziwne uczucie z tyłu głowy), jakie ma nasilenie, na jakie inne choroby pacjent się leczy i jakie leki przyjmuje.

W dalszej kolejności, w zależności od podejrzewanej przyczyny bólu głowy z lewej strony czy bólu głowy z prawej strony z tyłu, lekarz może zlecić badania dodatkowe:

• badania laboratoryjne z krwi – m.in. morfologia krwi, jonogram (sprawdzenie poziomu elektrolitów we krwi), enzymy wątrobowe, próby nerkowe, hormony tarczycy itd.,
• badania obrazowe – tomografia komputerowa głowy i rezonans magnetyczny głowy,
• inne badania – np. badanie płynu mózgowo-rdzeniowego, badanie EEG.

Stosowane leczenie jest zależne od wykrytej przyczyny bólu z tyłu głowy. W przypadku guza mózgu zwykle niezbędna jest operacja, której uzupełnieniem może być chemio- lub radioterapia. Z kolei w chorobie zwyrodnieniowej kręgosłupa stosuje się rehabilitacje, a niekiedy także metody chirurgiczne. W infekcjach zastosowanie mają leki przeciwbakteryjne/przeciwwirusowe lub przeciwgrzybicze. W migrenie i napięciowych bólach głowy standardem są leki przeciwbólowe. W każdym ze zdiagnozowanych schorzeń lekarz stara się dobrać jak najbardziej odpowiednią terapię bólu w tylnej części głowy,

Powtarzający się ból z tyłu głowy – co robić?

Jeżeli ból szyi z tyłu głowy, pulsujący ból głowy po lewej stronie czy ból głowy z prawej strony regularnie się powtarzają, może to stanowić powód do niepokoju. W takich przypadkach warto udać się do lekarza rodzinnego, który pokieruje dalszą diagnostyką lub wystawi skierowanie do innego specjalisty, np. neurologa. Podobnie należy zrobić w przypadku piekącego bólu z tyłu głowy, któremu towarzyszą inne, dodatkowe objawy, takie jak sztywność karku czy światłowstręt. Wskazaniem do wizyty u lekarza będzie także pierwszorazowy, ale bardzo silny ból głowy. W każdym przypadku, gdy ból głowy jest niepokojący, warto skontrolować go u lekarza, gdyż może on być objawem poważnej choroby.