Zapalenie opon mózgowych – przyczyny, objawy i leczenie zapalenia opon mózgowo–rdzeniowych
Nina Keller

Zapalenie opon mózgowych – przyczyny, objawy i leczenie zapalenia opon mózgowo–rdzeniowych

Zapalenie opon mózgowych jest poważną chorobą, która obejmuje opony mózgowo–rdzeniowe otaczające mózg oraz rdzeń kręgowy. Wywołana jest ona najczęściej przez wirusy i bakterie (rzadziej przez grzyby i pasożyty). W zależności od podłoża zapalenie opon mózgowo–rdzeniowych może mieć różny przebieg, odmienne będzie także zastosowane leczenie. Objawy zapalenia opon to silny ból głowy, gorączka, sztywność karku oraz światłowstręt.

Zapalenie opon mózgowo–rdzeniowych – co to jest?

Zapalenie opon mózgowo–rdzeniowych jest chorobą dotyczącą przestrzeni podpajęczynówkowej, opony miękkiej i przylegających tkanek mózgowia. W zależności od czynnika wywołującego zapalenie możemy wyróżnić kilka ich rodzajów. Jeżeli chodzi o objawy infekcji układu nerwowego (zarówno zapalenia opon jak i zapalenia mózgu) to pacjenci początkowo są apatyczni, mogą mieć mdłości, bóle głowy, wysoką temperaturę. Leczenie przyczynowe zależy od rodzaju patogenu. Zawsze natomiast stosowane jest postępowanie objawowe.

W wirusowym zapaleniu opon mózgowych przebieg zazwyczaj jest pomyślny. Gorsze rokowanie występuje w zakażeniach bakteryjnych, gdzie przebieg jest agresywny i może powodować nieodwracalne uszkodzenia OUN. Około 20% pacjentów z bakteryjnym zapaleniem opon mózgowych umiera.

Wiele osób zadaje pytanie czy można odwiedzać pacjenta z zapaleniem opon mózgowo–rdzeniowych? Jeżeli tylko stan pacjenta na to pozwala, to oczywiście odwiedziny są możliwe.

Przyczyny zapalenia opon mózgowych

Bakteryjne zapalenie opon mózgowych spowodowane jest w głównej mierze przez bakterie: Streptococcus pneumoniae (50% zakażeń bakteryjnych), Neisseria menigitids, Haemophilus influenzae typ B oraz Listeria monocytogenes. Zakażenia pneumokokowe cechują się największą śmiertelnością. Źródłem bakterii może być jama nosowo–gardłowa lub ogniska zapalne, następnie poprzez krew przedostają się one do płynu mózgowo–rdzeniowego.

Do zarażenia wirusem dochodzi u człowieka najczęściej drogą kropelkową. Wirusowe zapalenia opon mózgowo–rdzeniowych najczęściej mają swoje przyczyny w wirusach z rodziny Picornaviridae, rodzaju Enterovirus: wirus Coxackie i ECHO. Warto wiedzieć, iż wirusy różyczki, świnki czy odry także mogą powodować zapalenie opon. Objawy infekcji układu nerwowego mogą także pojawić się po grypie. Do zarażenia wirusowym zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych dochodzi najczęściej drogą krwiopochodną lub poprzez przeniesienie z ogniska zakażenia, np. zapalenie ucha środkowego. Jeżeli chodzi o grzybicze zapalenie opon, najczęściej powoduje ją grzyby z rodzaju Candida oraz Cryptococcus.

Polecane dla Ciebie

Rodzaje zapalenia opon mózgowych

Zapalenie opon mózgowo–rdzeniowych może być wywołane przez wirusy, bakterie, a także grzyby oraz pasożyty.

Wirusowe zapalenie opon mózgowych

Jest chorobą spowodowaną przez patogenne wirusy, najczęściej winowajcą jest wirus Coxackie. Większość ma przebieg krótkotrwały, rzadko pozostawiają powikłania w układzie nerwowym. Tego typu zapalenia opon mózgowych charakteryzują się dużym spektrum objawów: od zakażeń bezobjawowych, przez przebiegające łagodnie, aż do stanów ciężkich. Stan ogólny zazwyczaj się dość dobry, ale zdarzają się przypadki ciężkiego przebiegu. W leczeniu wykorzystywane są leki przeciwwirusowe: gancyklowir bądź acyklowir, przez kilka dni podaje się także sterydy oraz mannitol. Stosowane jest także leczenie objawowe: przeciwbólowe, przeciwgorączkowe, przeciwzakrzepowe. Konieczne jest stałe monitorowanie parametrów życiowych. Rokowanie w większości przypadków jest pomyślne.

Bakteryjne zapalenie opon mózgowych

Jest to ostra choroba dotycząca wszystkich układów regulujących ustrojem, spowodowana wtargnięciem bakterii do opon mózgowo–rdzeniowych, najczęściej występuje u dzieci. Postępowanie w bakteryjnym zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych powinno być szybkie. W leczeniu stosuje się antybiotykoterapię, na początku szerokowidmową, w wysokich dawkach podawanych dożylnie, uwzględniając najczęstsze patogeny. Czasem wskazane jest także podawanie deksametazonu (glikokortykosteroid). Stosowane jest także leczenie objawowe: przeciwbólowe, przeciwgorączkowe, przeciwdrgawkowe. Rokowanie jest poważne, 1/5 chorych umiera, a u części pozostają trwałe następstwa.

Zapalenie opon mózgowych o innym podłożu

Do zapaleń opon mózgowo–rdzeniowych o innym podłożu możemy zaliczyć grzybicze zapalenie opon mózgowo–rdzeniowych oraz pasożytnicze zapalenie opon mózgowo–rdzeniowych. Grzybicze infekcje są dość rzadkie, ryzyko zachorowania jest zwiększone u pacjentów w stanach upośledzonej odporności komórkowej. Charakteryzują się przewlekłym przebiegiem, którego powikłaniem często jest wodogłowie. Stosowane są długotrwałe terapie lekami przeciwgrzybiczymi. Niestety rokowanie jest złe, a śmiertelność duża.  W krajach słabo rozwiniętych nierzadkie są zapalenia opon wywołane przez prątki gruźlicy – gruźlicze zapalenie opon mózgowo–rdzeniowych należy do najcięższych postaci gruźlicy.

Ostatnio często mówi się o odkleszczowym zapaleniu mózgu. Jest to choroba ośrodkowego układu nerwowego wywoływana przez wirusy przenoszone przez kleszcze. U większości pacjentów objawy ustępują całkowicie, stosowane jest tylko leczenie objawowe.

Objawy zapalenia opon mózgowych

Choroba rozpoczyna się objawami przypominającymi infekcję dróg oddechowych: bólami głowy, gorączką wymiotami, dreszczami, apatią, przeczulicą skóry, następnie dołącza się gorączka. Objawom tym mogą towarzyszyć rozdrażnienie, pobudzenie czy nadmierne odczuwanie zapachów i dźwięków.

Objawy oponowe pojawiają w 2 bądź 3 dobie, zaliczamy do nich sztywność karku, objaw Kerniga, objaw Brudzińskiego, objaw Flataua. Mogą dołączyć także senność, majaczenie, zaburzenia świadomości – objawy te rzadziej towarzyszą wirusowemu zapaleniu opon mózgowo–rdzeniowych. W infekcjach OUN może dojść także do:

  • niedowładu, porażenia mięśni bądź nerwów czaszkowych,
  • upośledzenia pamięci,
  • problemów z artykulacją (niezrozumiała mowa),
  • napadów padaczkowych
  • objawów wegetatywnych (ślinotok, przyspieszony rytm serca, hipo- bądź hipertermia).

Czasem, szczególnie jeśli przyczyną zapalenia opon są bakterie, przebieg jest bardzo burzliwy, występuje ciężka posocznica z wielonarządową niewydolnością. W zakażeniach menigokokowych występuje dodatkowo opryszczka wargi lub skrzydełek nosa oraz pojawiają się wybroczyny i wylewy skórne. Przebieg wirusowego zapalenia opon jest zazwyczaj łagodniejszy niż bakteryjnego.

Jaki lekarz powinien nas zbadać, jeśli zauważymy u siebie objawy zapalenia opon? Należy udać się niezwłocznie do izby przyjęć szpitala z oddziałem chorób zakaźnych, gdyż zapalenie opon mózgowych wymaga hospitalizacji.

Diagnostyka zapalenie opon mózgowych

Jak rozpoznać zapalenie opon mózgowo–rdzeniowych? Lekarz rozpocznie od przeprowadzenia badania przedmiotowego i podmiotowego. Zapyta o infekcje w ostatnim czasie, wykona także badanie neurologiczne. W badaniu przedmiotowym charakterystyczne są tak zwane objawy oponowe (np. sztywność karku, objaw Kerniga, objaw Brudzińskiego).

Rozpoznanie stawiane jest na podstawie obrazu klinicznego i badania płynu mózgowo–rdzeniowego. W zależności od stężenia poszczególnych parametrów w płynie mózgowo–rdzeniowym możemy różnicować, jakim typem drobnoustrojów został spowodowany, lecz generalnie we wszystkich zapaleniach opon dochodzi do podwyższenia liczby komórek w płynie mózgowo–rdzeniowym. W zakażeniach bakteryjnych stężenie glukozy jest obniżone, natomiast w wirusowych stężenie glukozy pozostaje w granicach normy. W zakażeniach bakteryjnych dochodzi do zwiększenia stężenia białka w płynie, natomiast w zakażeniach wirusowych mieści się ono w granicach normy. W każdym przypadku powinno zostać wykonany posiew w celu identyfikacji drobnoustrojów. Można także wykonać testy immunologiczne.

Zapalenie opon mózgowo–rdzeniowych u dziecka

Bakteryjne zapalenie opon mózgowo–rdzeniowych najczęściej występują u dzieci. U nich początek może być ostry bądź podostry. U dzieci typowe objawy mogą być bardzo często poprzedzone infekcją kataralną, zawsze występuje gorączka. Mogą pojawić się typowe objawy zapalenia opon mózgowych, jak sztywność karku u dziecka, objaw Kerniga, objaw Brudzińskiego. Leczenie bakteryjnych zapaleń opon mózgowo–rdzeniowych u dzieci także rozpoczyna się antybiotykoterapią szerokowidmową stosowaną dożylnie w maksymalnych dawkach.

Ważną informacją jest fakt, iż wywoływanemu przez najczęstsze czynniki chorobotwórcze bakteryjnemu zapaleniu opon mózgowo–rdzeniowych można zapobiegać, szczepiąc dzieci.

Na rynku dostępne są szczepionki przeciwko pneumokokom, H. Influenzae typu B, są one refundowane ze środków NFZ. Niestety szczepienia przeciwko meningokokom nie znalazły się jak na razie na liście refundacyjnej, znajdują się one jednak wśród szczepień zalecanych przez Ministerstwo Zdrowia. Warto wiedzieć, iż u dzieci czasem dochodzi do tzw. aseptycznego zapalenia opon mózgowo–rdzeniowych, nie wykrywa się wtedy czynnika etiologicznego, przyczyną mogą być leki, np. salicylany bądź choroby tkanki łącznej.

  1. A. Szczeklik, Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych, Medycyna Praktyczna, Kraków 2013.
  2. A. Stępień, Neurologia, Medical Tribune Polska, Warszawa 2014, wyd. I.
  3. A. Prusiński, Neurologia praktyczna, PZWL, Warszawa 2007, wyd. III.
  4. W. Kozubski, Terapie w chorobach układu nerwowego, PZWL, Warszawa 2016,wyd I.
  5. E. Kuchar, Wirusowe zapalenie opon mózgowo–rdzeniowych, mp.pl [online], https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-wirusowe/160404,wirusowe-zapalenie-opon-mozgowo-rdzeniowych, [dostęp:] 16.01.2020.

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • Witamina B2 (ryboflawina) – funkcja w organizmie, suplementacja, niedobór, nadmiar

    Pękające kąciki ust, chroniczne zmęczenie, pogorszony wzrok – to tylko kilka przykładów objawów, które niesie za sobą niedobór witaminy B2. Ryboflawina bierze udział w wielu procesach metabolicznych organizmu i jest rozpuszczalna w wodzie. Zażywana wraz z innymi witaminami aktywuje ich działanie w organizmie. Jakie produkty zawierają w sobie ryboflawinę? Kiedy i jak zażywać witaminę B2 w formie suplementów diety? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

  • Czym jest i jak działa żeń-szeń? Zastosowanie i przeciwwskazania do stosowania Panax ginseng

    Żeń-szeń, nazywany również ginsengiem lub wszechlekiem, jest jednym z najlepiej opisanych adaptogenów. Według medycyny chińskiej powinno się go stosować jedynie w miesiącach zimowych. Żeń-szeń wpływa na poprawę funkcji kognitywnych (poznawczych), poprawia samopoczucie i pamięć, łagodzi stres oraz działa korzystnie na skórę i potencję seksualną. Na rynku można kupić wiele preparatów z żeń-szeniem, zarówno w formie tabletek czy kapsułek, jak i płynnych ekstraktów. Który preparat z żeń-szeniem wybrać, jaka jest dzienna zalecana dawka tego adaptogenu oraz w jakiej porze dnia należy zażywać ten suplement? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

  • Gotu kola (wąkrotka azjatycka) – czym jest i jak działa? Właściwości, zastosowanie i przeciwwskazania

    Sproszkowane ziele wąkrotki azjatyckiej, czyli adaptogenu nazywanego także gotu kola lub brahmi, zaleca się stosować u osób mających problemy z koncentracją i pamięcią. Wąkrotkę można przyjmować zarówno w formie kapsułek, czyli dojelitowo, jak i bezpośrednio na skórę w przypadku wystąpienia problemów dermatologicznych. Gotu kola działa także przeciwlękowo, łagodzi napięcie i niepokój. Jak dawkować gotu kola, ile kosztuje ten adaptogen i czy kobiety w ciąży mogą przyjmować wąkrotkę azjatycką? Odpowiedzi na te i inne pytania znajdują się w niniejszym artykule.

  • Bacopa monnieri – działanie ekstraktu roślinnego eliksiru życia. Czy suplementowanie pomaga szybciej się uczyć?

    Bacopa monnieri, czyli bakopa drobnolistna, jest suplementem diety polecanym przed istotnymi egzaminami, jak matura czy sesja, ponieważ wspomaga pamięć i koncentrację. Korzystnie wpływa na kondycję skóry i włosów. Suplementowanie Bacopa zalecane jest także w trakcie terapii chorób neurodegradacyjnych, takich jak Alzhaimer lub Parkinson. Przez niektórych roślina nazywana jest „eliksirem życia”, ponieważ poprawia samopoczucie, łagodzi stres i napięcie. Dodatkowo ma także działanie przeciwbakteryjne i przeciwzapalne. Jak suplementować Bacopa monnieri? Czy kobiety w ciąży mogą zażywać ten preparat? Na jaki procent standaryzacji suplementu zwrócić uwagę, kupując brahmi? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

  • Tetracykliny na trądzik pospolity – jak zwiększyć skuteczność antybiotyków?

    Tetracykliny stosowane są zazwyczaj w leczeniu trądziku pospolitego (łac. acne vulgaris) o średnim i dużym nasileniu, ze zmianami zapalnymi w postaci grudek, krost, guzków, cyst, nacieków, a także trądziku różowatego (łac. acne rosacea). Podawane są w formie tabletek doustnych lub maści zewnętrznej. Zazwyczaj terapię przeciwtrądzikową z wykorzystaniem tetracyklin ordynuje dermatolog. Dzieje się tak wówczas, kiedy dotychczas zażywane produkty do stosowania zewnętrznego były nieskuteczne.

  • Zastrzyki antykoncepcyjne – czy są skuteczne? Na jak długo wystarcza i jakie są skutki uboczne?

    Według badań skuteczność zastrzyków antykoncepcyjnych wynosi około 99% w przypadku stosowania ich zgodnie z zaleceniami. Jednakże skuteczność ta może być niższa w przypadku nieregularnego stosowania lub gdy nastąpi opóźnienie w podaniu kolejnej dawki. Ważne jest, aby pamiętać, że zastrzyki antykoncepcyjne nie chronią przed chorobami przenoszonymi drogą płciową, więc w przypadku ryzyka infekcji należy stosować dodatkową ochronę, taką jak na przykład prezerwatywy.

  • Jakie właściwości ma olejek z drzewa herbacianego? Jak go stosować na skórę?

    Olejek z drzewa herbacianego pozyskuje się na drodze destylacji z parą wodną surowca z rośliny łac. Melaleuca alternifolia. Kolonizatorzy australijscy odkryli tę roślinę w 1770 r. i, naśladując zamieszkujących tamte tereny Aborygenów, zaczęli wykorzystywać jej liście do zaparzania esencjonalnego napoju na wzór herbaty. Stąd też wzięła się nazwa rośliny. Kiedy, jak i na co stosować olejek z drzewa herbacianego? Czy olejek z drzewa herbacianego powinna stosować osoba, która ma trądzik?

  • Na co stosować szafran? Właściwości lecznicze, dawkowanie

    Już w starożytności wykorzystywano szafran do poprawiania smaku jedzenia, do barwienia tkanin, a także w lecznictwie. Szafran stanowi najdroższą przyprawę świata. Posiada charakterystyczny smak oraz barwę. Jego walory smakowe doceniane są w kuchni, a ostatnimi czasy zainteresowanie wzbudzają jego właściwości lecznicze. Warto jednak podkreślić, że szafran można przyjmować doustnie jedynie w niewielkich ilościach, ponieważ jego nadmiar może być szkodliwy dla zdrowia.

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij