Szczepionka przeciw meningokokom– charakterystyka, cena, skutki uboczne szczepionki

Szczepionka przeciw meningokokom jest szczepionką zalecaną i wykonywaną najczęściej podczas pierwszej wizyty szczepiennej. Inwazyjna choroba meningokokowa, która jest wywoływana dwoinkami zapalenia opon mózgowych, charakteryzuje się bardzo ostry przebiegiem. Ryzyko jej wystąpienia jest wyjątkowo duże, kiedy dziecko nie zostało zaczepione w odpowiednim momencie. Jak się przygotować do szczepienia, jaka jest jej skuteczność i ile kosztuje szczepionka przeciw meningokokom? Odpowiadamy w niniejszym artykule.

Sepsa i zapalenie opon mózgowych mogą być wywołane przez meningokoki. Wyjątkowo łatwo jest zarazić się meningokokami w dużych skupiskach ludzi, do  czego wystarczą wspólne sztućce, kubki czy nawet zabawki. Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych wiąże się ze współczynnikiem śmiertelności na poziomie 8  – 13%. Szczepienie przeciwko meningokokom charakteryzuje się wyjątkowo wysoką skutecznością ochrony, co w Europie zachodniej odnotowano już po 10 miesiącach od wprowadzenia tego szczepienia do programy szczepień obowiązkowych, jak przykładowo miało to miejsce w Wielkiej Brytanii.

Szczepionka przeciw meningokokom – charakterystyka

Najbardziej skuteczną metodą zapobiegania zachorowaniom na inwazyjną chorobę meningokokową wraz z konsekwencjami, jakie ze sobą niesie, jest wykonanie pełnego schematu szczepień przeciw bakteriom, będącym źródłem tego zakażenia. W Polsce szczepienie przeciw meningokokom należy do płatnych szczepień zalecanych. Wskazane jest wykonanie go u niemowląt powyżej 2 miesiąca życia, często już podczas pierwszej wizyty szczepiennej. 

Czym są meningokoki i jakie choroby wywołują?

Pod potoczną nazwą meningokoki kryją się niezwykle groźnie bakterie – dwoinki zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (łac. Neisseria meningitidis). Wśród 12 serotypów (odmian w obrębie gatunku bakterii) wyróżnionych na podstawie różnic w budowie meningokoków, za najbardziej niebezpieczne na świecie uznano typy: A, B, C, W, Y (odpowiedzialne za ponad 90% wszystkich zachorowań na inwazyjną chorobę meningokokową). W Polsce najczęstszą przyczyną zarażeń są meningokoki grupy B i C, przy czym ta druga stanowi 30% wszystkich zachorowań. Zakażenie może nastąpić drogą kropelkową (podczas kichania lub kaszlu), a także poprzez bezpośredni kontakt z osobą chorą lub bezobjawowym nosicielem. Ryzyko zachorowania jest największe w grupie niemowląt poniżej 1 roku życia. Nie należy jednak zapominać, że narażeni są wszyscy, a wiele przypadków odnotowuje się u dzieci do 5 roku życia oraz u osób w przedziale wiekowym 16 – 21 lat.

Zakażenie bakteriami dwoinki zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych jest niezwykle trudne do rozpoznania. Choroba ma często gwałtowny przebieg, objawy są niespecyficzne w początkowej fazie i mogą być podobne do przeziębienia (gorączka, ogólne wyczerpanie, bóle w obrębie mięśni i stawów). Dopiero w dalszym przebiegu, gdy rozwinie się zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych pojawiają się charakterystyczne, dla tej jednostki chorobowej objawy, takie jak intensywny ból głowy i sztywność karku, nadwrażliwość na światło, drgawki, senność). Jeśli dojdzie do sepsy (posocznicy) menigokokowej najbardziej wyróżniającym, lecz nie zawsze występującym objawem jest wysypka wybroczynowa. Objawia się poprzez drobne, czerwone plamki na skórze całego ciała, które z upływem czasu się pogłębiają w większe punkty, nieblednące po uciśnięciu.

Szczepionka przeciw meningokokom – kiedy i jak szczepić?

Ze względu na fakt, że najwyższa zapadalność na inwazyjną chorobę meningokokową występuje u dzieci w pierwszym roku życia (głównie zakażenia serogrupą B),  szczepienie przeciw meningokokom zalecane jest przede wszystkim dzieciom powyżej 2 miesiąca życia. Jest to szczególnie istotne wówczas, kiedy planujemy posłać dziecko do żłobka czy przedszkola.
W Polsce szczepienie przeciw meningokokom jest rekomendowane:

• niemowlętom powyżej 2 miesiąca życia,
• nastolatkom i osobom powyżej 65 roku życia, z obniżoną odpornością oraz zwiększonym prawdopodobieństwem wystąpienia choroby,
• osobom mającym podwyższone ryzyko zakażenia meningokokami, jak np.: narażonym na kontakt z osobą chorą lub materiałem chorobotwórczym (pracownicy szpitali, laboratorium), przebywającym w dużych skupiskach ludzi (pracownicy szkół, przedszkoli, internatów), wyjeżdżającym w podróż,
• osobom cierpiącym na wrodzone zaburzenia odporności, leczonym immunosupresyjnie, nosicielom wirusa HIV, pacjentom onkologicznym ze zdiagnozowaną złośliwą postacią nowotworu, osobom z problemami reumatycznymi, z przewlekłymi chorobami nerek i wątroby, stosującym ekulizumab.

Wśród zarejestrowanych w naszym kraju szczepionek przeciw meningokokom możemy wyróżnić:

• szczepionki skoniugowane (monowalentne) przeciw serogrupie C, podawane od 3 miesiąca życia  (np. NeisVac-C oraz obecnie niedostępne: Meningitec, Menitorix). W przypadku szczepionki NeisVac-C producent zaleca podanie 2 dawek szczepionki niemowlętom w wieku od 3 miesiąca do ukończenia 4 miesiąca życia  (co najmniej 2 miesiące odstępu pomiędzy szczepieniami) zaś starszym dzieciom i dorosłym 1 dawkę szczepionki (dzieciom zaszczepionym do ukończenia 1 roku życia należy podać dawkę przypominającą w 12 – 13 miesiącu życia, z zachowaniem minimum 6-miesięcznej przerwy od ostatniej dawki);
• szczepionkę skoniugowaną (czterowalentną) przeciw serogrupom A, C, W-135, Y zalecaną od 2 miesiąca życia (Nimenrix), niemowlętom w wieku od 6 tygodni do 6 miesięcy podaje się 2 dawki (z zastosowaniem dwumiesięcznego odstępu) oraz 1 dawkę przypominającą w wieku 12 miesięcy (po upływie co najmniej 2 miesięcy od podania poprzedniej dawki). Starszym dzieciom powyżej 6 miesiąca życia, nastolatkom i dorosłym należy podać 1 dawkę w ramach szczepienia pierwotnego oraz w wyjątkowych przypadkach zwiększonego narażenia i ryzyka inwazyjnej choroby meningokokowej można rozważyć podanie dodatkowej dawki (jeśli dawkę pierwotną podano dziecku przed ukończeniem 1 roku życia, wówczas w wieku 12 miesięcy należy podać dawkę uzupełniającą, przy zachowaniu minimum 2 miesięcy odstępu od poprzedniego szczepienia);
• szczepionkę białkową (rDNA) przeciw serogrupie B, wskazaną od 3 miesiąca życia (Bexsero); dzieciom w wieku od 3 do 23 miesięcy (schemat 2 +1) zaleca się podanie 2 dawek (przy zachowaniu co najmniej dwumiesięcznych odstępów) oraz 1 dawki uzupełniającej w terminie uzależnionym od wieku dziecka; starszym dzieciom powyżej 2 roku życia podawane są 2 dawki szczepionki (zachowując minimum miesięczny odstęp czasu);
• szczepionkę białkową przeciw serogrupie B, stosowaną u dzieci w wieku powyżej 10 roku życia i dorosłych (Trumenba), podawaną w 2 dawkach (zachowując odstęp 6 miesięcy pomiędzy szczepieniami) lub 3 dawkach (1 i 2 dawka podawane są w odstępie co najmniej 1 miesiąca, natomiast 3 dawka po minimum 4 miesiącach od poprzedniej).

Szczepionkę przeciw meningokokom podaje się domięśniowo. U niemowląt zalecane jest wykonanie wstrzyknięcia w przednio-boczną część uda, natomiast u starszych dzieci oraz dorosłych w obrębie mięśnia naramiennego kończyny górnej.

Odnosząc się do skuteczności szczepionki przeciwko meningokokom, warto wspomnieć, że Wielka Brytania była pierwszym krajem, który wprowadził wieloskładnikową szczepionkę przeciw meningokokom serogrupy B do państwowego programu szczepień finansowanego ze środków publicznych. Zalecono podanie niemowlętom dwóch dawek szczepionki, pierwszej w 2 miesiącu życia i kolejnej w 4. Zaproponowany schemat szczepień ochronnych okazał się niezwykle skuteczny w zapobieganiu zakażeniom meningokokowym. Zaobserwowano, że już podczas 10 miesięcy od momentu zmodyfikowania programu szczepień, zmniejszono zachorowalność na inwazyjną chorobę meningokokową aż o 82,9%.

Szczepionka przeciw meningokokom – cena/refundacja NFZ

Szczepionka przeciw meningokokom należy do szczepionek zalecanych, nierefundowanych z budżetu Ministra Zdrowia. Dostępna jest w aptekach za pełną odpłatnością, przy czym wydawana jest wyłącznie na receptę.  Ceny jednej dawki szczepionki, w zależności od jej rodzaju, oscyluje w granicach: 120 – 140 zł (NeisVac-C), 160 – 220 zł (Nimenrix), 315 – 440 zł (Bexsero). Szczepionkę po zakupie należy trzymać w niskiej temperaturze, a poza lodówką przechowywać ją w torbie termoizalacyjnej, którą również można kupić w aptece.

Szczepionka przeciw meningokokom – powikłania

Szczepionki podawane zgodnie z zaleceniami nie stanowią zagrożenia i są dobrze tolerowane przez dzieci i dorosłych. Nie odnotowano poważnych niepożądanych objawów poszczepiennych (NOP). Jednak jak w przypadku każdego szczepienia niekiedy mogą wystąpić działania niepożądane, w postaci miejscowych odczynów poszczepiennych takich jak: zaczerwienienie, obrzęk czy ból w miejscu wstrzyknięcia. Rzadziej, przede wszystkim u  małych dzieci, mogą pojawić się: gorączka, biegunka, wymioty, utrata apetytu lub bóle mięśniowe u osób dorosłych. Podanie zapobiegawczo środka przeciwgorączkowego, np. paracetamolu zmniejsza częstość oraz intensywność gorączki, jednocześnie nie wpływając na skuteczność szczepionki. W przypadku pojawienia się jakichkolwiek cięższych objawów należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem. Należy mieć również na uwadze, że szczepionki przeciw serogrupie B (jak np. Bexsero), nie należy podawać niemowlętom łącznie z innymi szczepionkami podczas jednej wizyty, ponieważ zwiększa to ryzyko wystąpienia gorączki poszczepiennej. Podanie szczepionki przeciw meningokokom niesie ze sobą więcej korzyści i mniejsze ryzyko zagrożenia dla zdrowia dziecka niż powodowane przez te drobnoustroje ciężkie zakażenia bakteryjne.

Szczepionka przeciw meningokokom – przeciwwskazania

Szczepionki przeciw meningokokom nie należy podawać w przypadku nadwrażliwości na którykolwiek ze składników szczepionki lub gdy wcześniejsza dawka szczepionki spowodowała ciężkie reakcje niepożądane, jak np. wstrząs anafilaktyczny. Standardowymi przeciwwskazaniami (jak w przypadku wszystkich szczepień) są: gorączka, ostre zakażenie, czy choroby przebiegające z obniżeniem odporności. U pacjentów z trombocytopenią (małą liczbą płytek krwi) lub innymi zaburzeniami związanymi z układem krzepnięcia należy poinformować o tym lekarza podczas wizyty oraz zachować wyjątkową ostrożność.