Zapalenie ucha u dziecka — jak rozpoznać? Co robić?

Ostre zapalenie ucha środkowego (OZUŚ) dotyka aż 50-85% maluchów. Szczyt zachorowań przypada między 6. a 18. miesiącem życia, a po ukończeniu siódmego roku życia częstość wyraźnie się zmniejsza. Zapalenie ucha u dziecka rozwija się nagle, a proces zapalny obejmuje błonę śluzową i struktury ucha środkowego, dając różne, nie zawsze charakterystyczne objawy. Jeżeli zapalenie nie jest całkowicie wyleczone, może przybierać postać przewlekłą lub nawracającą.

Przyczyny zapalenia ucha u dziecka

Zdecydowanie najczęściej do OZUŚ dochodzi na skutek rozprzestrzeniania się wirusowej infekcji górnych dróg oddechowych. Nosowa część gardła łączy się z uchem za pomocą trąbki słuchowej i właśnie tą drogą szerzy się zakażenie. Różnice w budowie anatomicznej tego miejsca, a także przerost migdałka gardłowego u dzieci, niedojrzały jeszcze układ immunologiczny, predyspozycje genetyczne, alergia, refluks żołądkowo-przełykowy czy częste przeziębienia sprzyjają wystąpieniu tego schorzenia. Bardzo często dochodzi do nadkażenia bakteryjnego takimi drobnoustrojami jak Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae czy Moraxella catarrhalis. 

Różnorodne symptomy

Charakterystyczne dolegliwości pojawiające się w ostrym zapaleniu ucha u dziecka to silny, pulsujący ból ucha, ból głowy, upośledzenie słuchu i szumy uszne. Wspaniale, jeśli nasza pociecha jest już na tyle duża, by przekazać nam te wszystkie informacje. Ale jak ta choroba może wyglądać u najmłodszych dzieci?

Nie zawsze więc dopatrujmy się przyczyny tych dolegliwości w błędzie dietetycznym albo grypie żołądkowej. Powinna nam się zapalić czerwona lampka i przed oczami pojawić napis „ucho–brzucho”. Z kolei pocieranie ucha o poduszkę lub trzymanie się za ucho wcale nie musi oznaczać zapalenia, a już na pewno nie stanowi podstawy do rozpoczęcia leczenia.

Jak rozpoznać chorobę?

Zawsze w razie utrzymywania się bądź nasilania niepokojących objawów należy udać się do pediatry, który dokładnie przeprowadzi wywiad i zbada nasze dziecko. Kluczowym badaniem w przypadku podejrzenia zapalenia ucha u dziecka jest wziernikowanie (tzw. otoskopia). Za pomocą specjalnego urządzenia (otoskopu) można dokładnie i bezboleśnie obejrzeć przewód słuchowy zewnętrzny oraz ocenić błonę bębenkową, której wygląd zmienia się w czasie infekcji.

Leczenie zapalenia ucha u dziecka

Zapalenie ucha o etiologii bakteryjnej i wirusowej nie różnią się w przebiegu klinicznym w sposób umożliwiający ich różnicowanie. Co więcej – mogą się na siebie nakładać.

Jeśli po tym czasie dolegliwości się nie zmniejszą, należy włączyć antybiotyk. Uwzględniając najczęstszy rodzaj bakterii powodujących OZUŚ oraz ich profil lekooporności, pierwszym wyborem powinna być amoksycylina podawana przez 7-10 dni.

Wyciek wydzieliny z ucha

Na skutek stanu zapalnego, który toczy się w przestrzeniach ucha środkowego, dochodzi do nadprodukcji i gromadzenia się dużej ilości wydzieliny. Jeśli nie może ona wypłynąć z powodu niedrożnej trąbki słuchowej, gromadzi się w uchu środkowym. Dochodzi wtedy do wzrostu ciśnienia i napięcia w jamie bębenkowej, co skutkuje bólem ucha. I w konsekwencji prowadzi do samoistnej perforacji i wycieku wydzieliny na zewnątrz. Może ona różnie wyglądać, a jej zapach nie musi być charakterystyczny. Po wystąpieniu wycieku zazwyczaj dolegliwości ustępują, ale nie jest to jednoznaczne z wyleczeniem choroby. Ucho powinien obejrzeć lekarz pierwszego kontaktu! Nie należy wkładać wacików czy setonów, bo utrudnia to odpływ wydzieliny. Powinno się unikać moczenia tej okolicy. Jeśli leczenie jest odpowiednio prowadzone, wyciek wydzieliny powinien ustąpić po 2-4 dniach. Zazwyczaj dochodzi do samoistnego zagojenia się perforacji. 

Kiedy konieczna jest hospitalizacja?

Zazwyczaj ostre zapalenie ucha u dziecka nie wymaga pobytu w szpitalu. Jest to jednak wskazane, gdy pacjent jest w złym stanie ogólnym, nie ma poprawy po zastosowanym leczeniu, utrzymuje się wysoka gorączka lub biegunka (co niejednokrotnie jest przyczyną odwodnienia) lub konieczne jest podanie leku pozajelitowo (dożylnie). Hospitalizacja może być konieczna również wtedy, gdy pojawi się zaczerwienienie i bolesność okolicy za małżowiną uszną lub asymetria twarzy — nasuwa to podejrzenie powikłań wewnątrzczaszkowych.

Czy można zapobiec zapaleniu ucha środkowego?

Wiele przeprowadzanych badań dowodzi, że ryzyko wystąpienia zapalenia ucha jest zdecydowanie mniejsze u dzieci karmionych piersią (nawet o 40%). Wspaniałe właściwości ochronne mleka kobiecego działają do trzeciego, a nawet niekiedy do szóstego roku życia. Jest tylko jeden warunek — karmienie musi trwać co najmniej sześć miesięcy. Czasem w ograniczeniu infekcji może pomóc rezygnacja ze żłobka lub przedszkola. Należy także kategorycznie unikać ekspozycji dziecka na dym tytoniowy. Pamiętajmy również o istotnej roli szczepień ochronnych — głównie przeciwko grypie i pneumokokom.