Wysiękowe zapalenie ucha – przyczyny, objawy, leczenie

Wysiękowe zapalenie ucha jest procesem chorobowym obejmującym struktury ucha wewnętrznego. Istota choroby polega na przewlekłym zaleganiu płynu w przestrzeniach ucha środkowego, które prowadzi do upośledzenia słuchu. Dolegliwość nie jest zaraźliwa, przebiega bez objawów ostrych takich jak  ból ucha czy gorączka, co może opóźnić postawienie rozpoznania. Wysiękowe zapalenie ucha środkowego jest szczególnie niekorzystne, jeśli wystąpi w pierwszych latach życia dziecka, ponieważ może trwale uszkadzać słuch i prowadzić do zaburzeń rozwoju mowy.

Wysiękowe zapalenie ucha – czym jest? Kogo dotyczy najczęściej?

Wysiękowe zapalenie ucha środkowego (OME, ang. otitis media with effusion; OMS, łac. otitis media secretoria) to choroba zapalna ucha środkowego, charakteryzująca się wysiękiem w jamie bębenkowej przy zachowanej jej ciągłości oraz zaburzeniami drożności trąbki słuchowej.

Klinicznie ze względu na czas trwania choroby możemy wyróżnić :
– postać ostrą – trwającą poniżej 10 dni,
– postać podostrą – trwającą powyżej 10 dni, ale krócej niż 3 miesiące,
– postać przewlekłą – objawy utrzymują się powyżej 3 miesięcy.

Wysiękowe zapalenie ucha środkowego jest częstą chorobą wieku dziecięcego, najczęściej zachorowania obserwuje się między 1. a 2. rokiem  życia oraz w wieku przedszkolnym. W przebiegu choroby nie obserwujemy ostrych objawów jak przy ostrym zapaleniu ucha środkowego – tzn. gorączki, silnego bólu ucha, symptomów infekcji. Dominującym w tym przypadku objawem jest niedosłuch wynikający z upośledzenia przewodzenia dźwięku.

Wysiękowe zapalenie ucha – przyczyny

Nieprawidłowy mechanizm funkcjonowania trąbki słuchowej jest najważniejszym czynnikiem prowadzącym do rozwoju wysiękowego zapalenia ucha środkowego. Zaburzenia trąbki słuchowej prowadzą do powstania w jamie bębenkowej ujemnego ciśnienia, co z kolei sprzyja powstawaniu wysięku. Przewlekle utrzymujący się wysięk sprzyja rozwojowi zakażeń.

Do najczęstszych przyczyn wysiękowego zapalenia ucha należą:

• przebyte ostre zapalenie ucha środkowego,
• refluks przełykowo-gardłowy,
• przerost migdałka gardłowego,
• infekcje nosogardła,
• alergie,
• nieprawidłowości w budowie twarzoczaszki.

Objawy wysiękowego zapalenia ucha  

Objawy w początkowym okresie choroby są mało charakterystyczne. Rodzice powinni zwracać uwagę na zmiany zachowania dziecka mogące sugerować pogorszenie słuchu np. głośniejsza mowa, ciągłe dopytywanie się, podgłaśnianie telewizora. Dzieci starsze zgłaszają czasem uczucie zalegania w uchu, szumy w uszach.

Wysiękowe zapalenie ucha – diagnostyka

Diagnostyka obejmuje zebranie szczegółowego wywiadu (obecność częstych infekcji górnych dróg oddechowych, pogorszenie słuchu zgłaszane przez dziecko lub zaobserwowane przez rodziców, przewlekły nieżyt nosa) oraz badanie podmiotowe. Wstępne badanie możliwe jest do wykonania w gabinecie lekarza rodzinnego. Należy tu: ocena drożności nosa, badanie otoskopowe oraz badanie słuchu szeptem (możliwe do wykonania powyżej 3. roku życia).

W badaniu wziernikiem (otoskopia) w pierwszej fazie choroby stwierdza się pogrubienie błony bębenkowej  z nastrzyknięciem naczyń na obwodzie i wzdłuż rękojeści młoteczka, błona bębenkowa zmienia barwę z przezroczystej na żółtą lub brunatną, upośledzona jest jej ruchomość. Obserwuje się  poziom płynu lub pęcherzyki powietrza za błoną bębenkową. Na późniejszym etapie błona bębenkowa ulega atrofii i ścieńczeniu.

Wysiękowe zapalenie ucha – leczenie

Wybór odpowiedniej metody leczenia uzależniony jest od kilku czynników: czasu trwania choroby, nieprawidłowości w wykonanych badaniach, wieku dziecka i chorób współistniejących. U dzieci z niewielkimi zmianami w badaniu otoskopowym i niedosłuchem nieprzekraczającym 25dB możliwe jest zastosowanie metody tzw. czujnego wyczekiwania. Polega wykonywaniu zabiegów poprawiających drożność trąbek słuchowych, autoinflacji oraz okresowej kontroli stanu uszu.

Leczenie chirurgiczne zalecane jest w przypadku utrzymującego się dłużej niż 3 miesiące wysiękowego zapalenia ucha. Zabieg polega na nacięciu błony bębenkowej (paracenteza), odessaniu wysięku i założeniu drenu wentylacyjnego. Drenaż u dzieci zakłada się w przypadku:

• niedosłuchu wynoszącego  ≥30 dB,
• nawracających ostrych zapaleń uszu,
• gdy występuje opóźnienie rozwoju mowy u dziecka,
• w przypadku wad rozwojowych twarzoczaszki,
• gdy występuje przewlekła niewydolność trąbek słuchowych.

Niekiedy stosuje się laserowe nacięcie błony bębenkowej, co umożliwia ewakuację wysięku bez konieczności zakładania drenu.

Domowe sposoby na zapalenie ucha

Niestety, nie istnieją domowe sposoby na leczenie wysiękowego zapalenia ucha. Należy pamiętać, aby dzieci z infekcją zrezygnowały z uczęszczania do żłobków czy przedszkoli i pozostały w domu. Pacjentów po leczeniu chirurgicznym z założonym drenem obowiązuje zakaz nurkowania, kąpieli zanurzoną głową.

Przeciwwskazane jest również stosowanie preparatów rozpuszczających woskowinę i czyszczenie uszu patyczkiem. Warto również odłożyć podróże samolotem przy współistnieniu wysiękowego zapalenia ucha. Natomiast drenaż uszu nie stanowi przeciwwskazania do lotu, ponieważ pomaga wyrównać on ciśnienie w uszach i chroni dziecko przed bólem podczas startu i lądowania.