Ból ucha – przyczyny, diagnoza i leczenie bólu ucha. Co stosować na ból uszu?

Ból ucha to nieprzyjemny objaw odczuwany stosunkowo często, zarówno przez dorosłych, jak i dzieci. Ból uszu może mieć wielorakie przyczyny i może dotyczyć różnych struktur anatomicznych, wywołują go np. infekcje o różnym podłożu (zapalenie ucha środkowego), urazy mechaniczne czy ciało obce w przewodzie słuchowym. Chorobom uszu, ze względu na pełnione przez nie funkcje, oprócz bólu, mogą towarzyszyć inne objawy, takie jak zaburzenia słuchu czy równowagi. Jak leczy się bolące ucho? Jakie są sposoby na ból ucha?

Ból ucha – przyczyny

Ucho jest niezwykle skomplikowanym narządem odpowiedzialnym za odbiór i przetwarzanie doznań dźwiękowych, odpowiada ono także za zmysł równowagi. Anatomicznie ucho można podzielić na trzy części:

1. Ucho zewnętrzne – tworzą go małżowina uszna, przewód słuchowy zewnętrzny oraz powierzchnia zewnętrzna błony bębenkowej. Elementy te zbierają fale dźwiękowe i kierują w stronę błony bębenkowej. 
2. Ucho środkowe – tworzy go jama bębenkowa ograniczona przez wewnętrzną powierzchnię błony bębenkowej oraz okienko owalne. Wewnątrz jamy bębenkowej znajdują się kosteczki słuchowe (młoteczek, kowadełko i strzemiączko) oraz trąbka słuchowa łącząca jamę bębenkową z górną częścią gardła. Zadaniem ucha środkowego jest przekształcenie fal dźwiękowych na drgania przekazywane poprzez kosteczki słuchowe na okienko owalne.
3. Ucho wewnętrzne – znajdują się w nim: ślimak, trzy kanały półkoliste odpowiedzialne za równowagę oraz nerw słuchowy. Ta część ucha nie jest unerwiona bólowo. Stany chorobowe w obrębie ucha wewnętrznego odczuwane są jako uczucie pełności bez towarzyszących dolegliwości bólowych.

Ból ucha – ucho zewnętrzne

Ból małżowiny usznej oraz przewodu słuchowego zewnętrznego bardzo często spowodowany jest przypadkowym urazem mechanicznym. Do tego typu urazów najczęściej dochodzi w trakcie czyszczenia uszu patyczkami higienicznymi, uszkodzony zostaje wówczas przewód słuchowy zewnętrzny lub zewnętrzna powierzchnia błony bębenkowej. Ból za uszami może wystąpić w przypadku poważniejszych urazów, kiedy to dochodzi do powstania krwiaka skóry za uchem lub małżowiny usznej.

Ból lewego lub prawego ucha może być wynikiem zakażenia bakteryjnego mieszka włosowego w początkowym odcinku przewodu słuchowego. Czyrak w uchu jest przypadłością spotykaną dość często. Powoduje on silne dolegliwości bólowe promieniujące w kierunku szczęki lub oka.

Obecność ciała obcego w przewodzie słuchowym jest dość powszechnym zjawiskiem, szczególnie w populacji pediatrycznej. W przypadku zaklinowania w kanale słuchowym niewielkiego obiektu o gładkiej powierzchni występuje zwykle lekki ból ucha, gorzej jeśli obiekt pęcznieje po kontakcie z wilgocią lub posiada ostre krawędzie które, uszkadzając przewód słuchowy, powodują silny ból ucha. U dorosłych znacznie częściej dochodzi do zaczopowania przewodu słuchowego woskowiną, zdarzają się również przypadki, gdy przyczyną bólu jest owad w uchu.

Zapalenia infekcyjne ucha zewnętrznego o podłożu bakteryjnym, wirusowym lub grzybiczym są powszechną przyczyną bóli uszu. Dochodzi do nich często w przypadku niedostatecznego wysuszenia zamoczonego uprzednio ucha lub na skutek zaniedbań higienicznych. Ze względu na miejsce, którego dotyczy zapalenie, jak i czynnik infekcyjny można wyróżnić: półpasiec uszny, grzybicę przewodu słuchowego zewnętrznego, ropień małżowiny usznej oraz zapalenie w obrębie ochrzęstnej małżowiny. Stan zapalny ucha często wiąże się z występowaniem podwyższonej temperatury ciała i objawów ogólnoustrojowych.

Ból małżowiny usznej może być także skutkiem urazów termicznych, takich jak odmrożenie czy poparzenie. Ból ucha na zewnątrz przewodu słuchowego może być również spowodowany procesami nowotworowymi dotyczącymi małżowiny usznej, skóry w okolicy ucha czy kości.

Ból ucha – ucho środkowe

Bolące ucho zewnętrzne u dziecka często spowodowane jest przez przewianie – tzw. przewiane ucho. Ze względu na różnice anatomiczne w budowie ucha u dorosłych i u dzieci, to właśnie maluchy poniżej 6. roku życia są najbardziej narażone na infekcje w obrębie ucha środkowego (zapalenie ucha środkowego). Nagła zmiana temperatury czy niedostosowanie odzieży do warunków atmosferycznych w prosty sposób może doprowadzić do infekcji, która szerzy się przez trąbkę Eustachiusza do nosogardła.

Mechaniczny lub akustyczny uraz ucha skutkujący uszkodzeniem błony bębenkowej stanowi poważną przyczynę bólów ucha. Na skutek działania siły lub fali akustycznej może dojść do uszkodzenia błony bębenkowej, któremu często towarzyszy wyciek z ucha krwistej wydzieliny.

Nagły ból ucha w środku może być spowodowany szybką zmianą ciśnienia. Prawie każdy doświadczył go podczas lotu samolotem, nie jest on jednak groźny. Zbyt duży wzrost ciśnienia w obrębie ucha środkowego może spowodować barotraumę objawiającą się pęknięciem błony bębenkowej i krwawym wyciekiem z ucha.

Ból w środku ucha bywa spowodowany też niedrożnością trąbki Eustachiusza. W uchu środkowym nie dochodzi wówczas do wyrównania ciśnienia, a gromadząca się w jamie bębenkowej wydzielina może powodować zaburzenia słuchu i nieprzyjemne doznania bólowe. Kłucie w uchu środkowym odczuwane jest natomiast w przypadku zapalenia wyrostka sutkowatego.

Bóle ucha mogą być spowodowane przez zaburzenia, które nie dotyczą samego narządu zmysłu, lecz są wynikiem rzutowania odczuć z innych części organizmu. Wśród najczęstszych przyczyn rzutowanego bólu ucha wyróżnia się:

• ból promieniujący od zęba,
• urazy dotyczące stawu żuchwowego,
• procesy zapalne w obrębie migdałków i gardła,
• choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa szyjnego,
• nowotwory rozwijające się w obrębie głowy i szyi,
• procesy zapalne ślinianek,
• neuralgia, zapalenie nerwu trójdzielnego,
• guz szczytu płuca,
• choroba niedokrwienna serca,
• ropień okołomigdałkowy,
• zapalenie tarczycy.

Ból ucha – objawy

Ból ucha jest objawem samym w sobie, jednak często towarzyszą mu inne dolegliwości, takie jak:

• ból przy lub za uchem,
• osłabienie słuchu,
• szumy uszne,
• sącząca się wydzielina z ucha,
• uczucie rozpierania wewnątrz ucha,
• gorączka,
• promieniowanie bólu w stronę zębów lub oczu,
• osłabiony apetyt,
• problemy ze snem,
• drażliwość.

Ból ucha u dziecka objawia się podobnie, jak u dorosłego, jednak na pierwszy plan wysuwają się objawy związane z pogorszeniem nastroju, podwyższoną temperaturą ciała i brakiem apetytu.

Ból ucha – rozpoznanie. Co robić jak boli ucho?

W pierwszej kolejności należy udać się do lekarza otolaryngologa. Lekarz zbierze dokładny wywiad określający charakter bólu i okoliczności jego pojawienia się. Aspekty, takie jak rodzaj bólu, miejsce jego występowania, a także to, czy jest to przewlekły czy nawracający ból ucha, mają duże znaczenie dla odpowiedniego postawienia wstępnej diagnozy i skierowania pacjenta na dalsze badania. 

Laryngolog przeprowadzi badanie otoskopowe pozwalające na ocenę błony bębenkowej i zewnętrznego kanału słuchowego. Sprawdzi bolesność ucha przy dotyku. Oceni również stan gardła, nosa i węzłów chłonnych. W niektórych przypadkach konieczne jest zastosowanie bardziej zaawansowanych metod diagnostycznych pozwalających na ocenę słuchu pacjenta – audiometria tonalna lub wykonanie badań obrazowych – RTG, TK lub MRI.

Ból ucha – leczenie. Co na ból ucha?

Jak leczyć ból ucha? Leczenie bólu ucha uzależnione jest od przyczyny, która ten ból wywołała. W przypadku skomplikowanych urazów, w których doszło do złamania kości i uszkodzenia struktur odpowiedzialnych za słuch, często konieczna jest operacja. Jeśli przyczyną dolegliwości są procesy zapalne o podłożu bakteryjnym, lekarz przepisuje antybiotyk w kroplach i leki przeciwbólowe. Na ból ucha spowodowany zaczopowaniem kanału słuchowego zewnętrznego woskowiną pomoże usunięcie masy przy użyciu kropli ułatwiających rozpuszczenie woskowiny.

Ból ucha w ciąży należy zawsze skonsultować ze specjalistą. Bóle ucha u kobiet w ciąży mają takie same przyczyny, jak u innych pacjentów, jednak w przebiegu ich leczenia używa się wyłącznie leków bezpiecznych dla rozwijającego się płodu.

Ból ucha – jak zapobiegać bólom uszu?

W zapobieganiu bólom uszu największe znaczenie ma odpowiednia higiena uszu. Należy zwracać szczególną uwagę na odpowiednie wysuszenie uszu po wizycie na basenie czy po myciu głowy – szczególnie wtedy, gdy na zewnątrz panuje niska temperatura. Nie należy czyścić uszu nieprzystosowanymi do tego patyczkami, krople do uszu można stosować tylko po konsultacji z lekarzem. Niektóre domowe sposoby, takie jak woda utleniona do ucha czy czosnek do ucha mogą prowadzić do bardzo poważnych konsekwencji zdrowotnych! Bardzo duże znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania zmysłu słuch ma odpowiednie użytkowanie słuchawek oraz unikanie głośnych koncertów. Za zdrowie narządu słuchu odpowiada też prawidłowa dieta – rozwój cukrzycy wpływa na częstsze występowanie zapaleń ucha. 

U dzieci szczególnie ważne jest unikanie infekcji w ciągu pierwszych 12 miesięcy, prawidłowe żywienie dziecka oraz odpowiednia higiena uszu. Nawracające infekcje ucha mogą być spowodowane przerostem migdałka gardłowego, który w takiej sytuacji powinien być usunięty.

Domowe sposoby na ból ucha – co na bolące ucho można poradzić w domu?

Gdy boli ucho, można przyłożyć do małżowiny usznej coś ciepłego, powinno to pomóc zmniejszyć objawy bólowe, tej metody nie wolno jednak stosować w przypadku urazów ucha. W sytuacji zalegającej woskowiny można wykorzystać ciepłą oliwę z oliwek. Natomiast dobry sposób na ból ucha spowodowany zmianą ciśnienia podczas lotu samolotem to żucie gumy, które na skutek ruchów jamy ustnej pomoże wyrównać ciśnienie w uchu środkowym. Jeśli bóle ucha utrzymują się kilka dni lub nasilają się, należy niezwłocznie udać się do lekarza.