Bóle wzrostowe u dzieci – przyczyny, objawy i jak można pomóc dziecku?

Bóle wzrostowe nie są groźne. Zwykle skarżą się na nie dzieci w wieku 3-12 lat, a uciążliwy ból zazwyczaj pojawia się w nocy. W jaki sposób je rozpoznać i mieć pewność, że ból nóg u dziecka nie jest przyczyną poważniejszych dolegliwości? 

Bóle wzrostowe są powszechną dolegliwością u dzieci, zwłaszcza w okresie intensywnego wzrastania (3-12 rok życia). Bóle te są nawracające, obustronne, najczęściej dotyczą nóg dziecka. Charakterystyczną cechą bólów wzrostowych jest ich występowanie wieczorem lub w nocy, zwłaszcza po intensywnym wysiłku dziecka w trakcie dnia oraz ustępowanie po zastosowaniu leków przeciwbólowych. W przypadku bólu nóżek zawsze należy wykluczyć poważne choroby, takie jak białaczka czy nowotwór kości, których pierwszym objawem może być ból kończyn dolnych u dziecka.  

Bóle wzrostowe u dzieci – przyczyny  

Bóle wzrostowe najczęściej występują u dzieci w wieku 3-12 lat, z podobną częstością zarówno o chłopców, jak i dziewczynek. Bóle te mają charakter okresowy, nawracają nawet kilka razy w miesiącu. Zazwyczaj ból dotyczy kończyn dolnych i występuje wieczorem lub w nocy.  

Przyczyny bólu wzrostowego u dzieci nie są do końca poznane. Według danych naukowych, jedną z przyczyn występowania bólów wzrostowych może być intensywny wysiłek fizyczny dziecka w ciągu dnia, co prowadzi do forsowania mięśni i ich regeneracji w trakcie spoczynku nocą. Kolejnym powodem zgłaszania bólu kończyn u dzieci może być intensywny, skokowy wzrost kończyn, co powoduje, że ścięgna nie nadążają za wzrostem kości i stają się zbyt krótkie w porównaniu do nich. Duże napięcie w ścięgnach powodowane przez ich naciąganie może generować ból.  

Inną hipotezą tłumaczącą występowanie bólów wzrostowych głównie w godzinach wieczornych i nocnych jest fakt, że wzmożony wzrost kości ma miejsce w nocy. Za wzrost kości na długość odpowiedzialne są tzw. płytki wzrostowe, które zlokalizowane są na końcach kości. Płytki wzrostowe najintensywniej rozwijają się podczas spoczynku dziecka, co może powodować ból szybko rosnącej kończyny.  

Przyczyną bólu wzrostowego może być również nieprawidłowa postawa dziecka spowodowana skoliozą, płaskostopiem czy koślawością kolan.  

Objawy bólu wzrostowego u dziecka 

Do objawów charakterystycznych dla bólów wzrostowych u dzieci możemy zaliczyć: 

• obustronny, symetryczny charakter bólu, 
• ból trwa zazwyczaj kilkanaście minut, ale może trwać nawet kilka godzin, 
• ból występuje najczęściej w wieku 3-12 lat, 
• ból zwykle dotyczy kończyn dolnych, a zwłaszcza przedniej strony podudzi, uda, 
• ból dotyczy mięśni, nie stawów,  
• ból występuje wieczorem lub w nocy, 
• ból ustępuje po lekach przeciwbólowych,  
• brak nieprawidłowości w badaniu lekarskim, 
• nie występują zaburzenia chodzenia u dziecka, 
• wyniki wykonanych badań radiologicznych i badań z krwi (morfologia, OB, CRP) są prawidłowe. 

Aby rozpoznać bóle wzrostowe u dziecka muszą być spełnione wszystkie wyżej wymienione kryteria. W każdym przypadku bólu kończyn u dziecka należy dokładnie określić jego lokalizację. Młodsze dzieci mogą mieć problem z nazwaniem konkretnej części ciała, która im doskwiera, dlatego należy je zachęcać, aby wskazywały, gdzie mieści się ból.  

Bóle wzrostowe – diagnostyka  

W trakcie diagnostyki bólu wzrostowego u dziecka zawsze należy wykluczyć poważne przyczyny, które mogą powodować bóle kończyn dolnych u dzieci. Należą do nich choroby onkologiczne i hematologiczne takie jak białaczka, w przebiegu której zazwyczaj występuje osłabienie dziecka, gorączka, obniżenie odporności objawiające się infekcją.  

Bóle kostne mogą być także objawem chorób zapalnych np. w ostrym lub przewlekłym zapaleniu kości lub infekcji wirusowej np. grypy lub odry. Również w chorobach ortopedycznych i reumatologicznych często występują objawy bólu kończyn.  

Jakie objawy powinny zaalarmować rodzica?

Do symptomów alarmujących u dziecka zaliczamy: 

• ból narastający, nieustępujący po lekach przeciwbólowych, 
• ból, który pojawia się rano, nie jest związany z wysiłkiem fizycznym, 
• ból, zaczerwienienie, obrzęk lub sztywność stawów, 
• ból kończyn, któremu towarzyszy gorączka, 
• utykanie, zaburzenia chodzenia, 
• brak apetytu,  
• utrata masy ciała, 
• przewlekłe osłabienie lub zmęczenie dziecka, senność, 
• ból, który nasila się podczas dotykania tkliwego miejsca,  
• ból, który wybudza dziecko ze snu.  

Jak łagodzić bóle wzrostowe?  

Bóle wzrostowe ze względu na nawracający charakter mogą być uciążliwą dolegliwością u dzieci. Jeśli u dziecka lekarz zdiagnozuje bóle wzrostowe, pomocne mogą być delikatne masaże bolących mięśni lub stosowanie ciepłych kąpieli czy okładów. Lekarz może również zalecić zastosowanie leków przeciwbólowych zawierających ibuprofen lub paracetamol, zwłaszcza w silnych bólach. Istotną rolę w profilaktyce i leczeniu objawów bólów wzrostowych ma także dieta oraz odpowiednia do wieku aktywność fizyczna. W trakcie intensywnego wzrostu kości niezbędne jest dostarczanie do organizmu dziecka pokarmów bogatych w wapń oraz witaminę D₃ (nabiał, ryby, warzywa, orzechy). Należy pamiętać także o stosowaniu ćwiczeń rozciągających kończyny dolne, aby zapobiec występowaniu bólu wzrostowego.