Kostniak – objawy, przyczyny, leczenie i rokowania

Co to jest kostniak? 

Kostniak (łac. osteoma) jest łagodnym nowotworem kości, zlokalizowanym najczęściej w kościach płaskich twarzoczaszki, ale może wystąpić również w obrębie żeber, kości miednicy, a także kości długich. Zdarza się, że kostniaki rozwijają się w obrębie kości tworzących zatoki przynosowe, uwypuklając się do ich wnętrza, co skutkuje upośledzeniem drożności zatok. 

Kostniaki są również charakterystyczne dla choroby genetycznej o nazwie zespół Gardnera. Pacjenci z tym zespołem cierpią na liczne polipy jelita grubego, którym często towarzyszą kostniaki (zazwyczaj w obrębie żuchwy). 

Do tej pory nie zidentyfikowano przyczyn powstawania kostniaków, natomiast często wspomina się o wpływie dziedziczenia zmutowanych genów.  

Rodzaje kostniaka 

Odmianą kostniaka jest kostniak kostninowy (kostniak kostnawy, osteoid osteoma). Tak jak kostniak, kostniak kostninowy jest łagodnym guzem kości. Różni się lokalizacją, ponieważ najczęściej dotyczy kości długich oraz kości miednicy lub łopatki. Zdarza się również, że występuje w obrębie kręgów. Kostniak kostninowy nie przekracza średnicy kilku centymetrów i występuje najczęściej u młodych mężczyzn. Bardzo charakterystyczną cechą tego nowotworu jest wystąpienie dolegliwości bólowych po wysiłku fizycznym, w czasie nocnego spoczynku oraz ustępowanie bólu pod wpływem salicylanów.  

Kolejnym rodzajem kostniaka jest kostniak zarodkowy (osteoblastoma), który jest rzadkim pierwotnym nowotworem kości. Najczęściej jest guzem łagodnym, jednakże w literaturze spotkano przypadki, w których kostniak zarodkowy wykazywał agresywny przebieg przypominający mięsaki kości (guzy złośliwe). Ten typ nowotworu umiejscawia się w kościach długich i częściach kostnych kręgosłupa. Podobnie jak w kostniaku kostnawym, pacjenci z kostniakiem zarodkowym odczuwają ból kości, jednakże jest on mniej nasilony i nie ustępuje pod wpływem leków. Guz osiąga większe rozmiary niż pozostałe typy kostniaków i najczęściej jest obserwowany u młodych dorosłych.  

Objawy kostniaka 

Objawy kostniaków zależą od ich lokalizacji oraz wielkości. Bardzo często mają przebieg bezobjawowy. Zmiany umiejscowione bliżej skóry mogą być wyczuwalne podczas badania fizykalnego – są to twarde masy, o konsystencji kości, dobrze odgraniczone od otaczających je tkanek. Gdy zajęte są zatoki przynosowe, występują symptomy przypominające ich zapalenie o charakterze bólu i uczuciu rozpierania. Jeżeli guz osiągnie większe rozmiary lub rozwinie się w pobliżu oczodołu, może dojść do powstania jednostronnego wytrzeszczu. Obecność guza uwypuklającego się do przestrzeni powietrznej zatok może również spowodować upośledzenie ich drożności i prowadzić do nawracających stanów zapalnych zatok przynosowych. 

Rozpoznanie kostniaka  

Jak w każdej chorobie, zanim lekarz przystąpi do zlecenia szczegółowych badań, należy zebrać dokładny wywiad skupiający się na dolegliwościach bólowych oraz ich lokalizacji. Istotne jest także rzetelnie przeprowadzone badanie fizykalne, ponieważ niektóre zmiany mogą być wyczuwalne w badaniu palpacyjnym.  

Aby ustalić rozpoznanie nowotworu, bardzo często wystarcza zlecenie badania obrazowego, takiego jak RTG. Kostniaki zlokalizowane w obrębie żuchwy oraz zatok przynosowych są przypadkowo rozpoznawane w czasie pantomogramu zębów. Przydatne mogą okazać się także tomografia komputerowa oraz rezonans magnetyczny. Radiolodzy opisują kostniaki jako ostro zmarginalizowane skostniałe masy, wywodzące się z powierzchni kości.  

Leczenie kostniaka i rokowanie 

Jeśli guzy są małe, nie powodują objawów, wystarczy obserwacja progresji guza. W pozostałych przypadkach leczenie polega na chirurgicznym usuwaniu nowotworu. W czasie zabiegu może się okazać, że aby całkowicie pozbyć się kostniaka, potrzebne jest usunięcie fragmentów zdrowej kości. Wówczas ubytki te uzupełnianie są specjalnymi materiałami, najczęściej tytanowymi blaszkami. W niektórych przypadkach kostniaków z obszaru czaszki istnieje możliwość przeprowadzenia zabiegu poprzez mniej inwazyjny dostęp przeznosowy metodą endoskopową.  

Łagodne i złośliwe nowotwory kości 

Kości są bardzo często dotknięte przerzutami nowotworowymi z guzów zlokalizowanych w innych miejscach (najczęściej z raka piersi i prostaty), jednakże mogą w nich pojawić się także guzy pierwotne, wywodzące się z tkanki kostnej. Mogą być one zarówno łagodne, jak i złośliwe.  

Do guzów łagodnych kości należą: 

• chrzęstniak (chondroma), 
• wyrośl chrzęstno-kostna (osteochondroma), 
• kostniak (osteoma), 
• kostniak kostnawy (osteoid osteoma), 
• kostniak zarodkowy (osteoblastoma), 
• guz olbrzymiokomórkowy (tumor gigantocellularis ossis), 
• torbiel tętniakowata (cystis aneurysmatica ossis). 

Nowotwory złośliwe kości w większości dotyczą dzieci, młodzieży oraz młodych dorosłych. Cechuje je agresywny przebieg, dlatego często wymagają zastosowania leczenia skojarzonego, składającego się z działań w zakresie chirurgii, chemioterapii oraz radioterapii.  

Do nowotworów złośliwych kości należą: 

• mięsak Ewinga (sarcoma Ewingi), 
• chrzęstniakomięsak (chondrosarcoma), 
• mięsak kościopochodny (osteosarcoma), 
• szkliwiak (adamantinoma), 
• guz olbrzymiokomórkowy kości (tumor gigantocellularis ossis).