Zasadowica oddechowa (alkaloza) – przyczyny, objawy, badania i leczenie

Równowaga kwasowo-zasadowa jest ważnym elementem prawidłowego funkcjonowania organizmu. Może się jednak zdarzyć, że dojdzie do jej zaburzenia i rozwoju zasadowicy oddechowej. Stan ten może mieć różne przyczyny, jednak najczęściej wynika z nadmiernego pobudzenia psychicznego. 

Co to jest zasadowica oddechowa? 

Na utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej organizmu ma wpływ praca nerek i płuc. Zasadowica oddechowa (alkaloza oddechowa) jest zaburzeniem równowagi kwasowo-zasadowej, prowadzącym do wzrostu pH krwi >7,45, spowodowanym hipokapnią (zmniejszeniem stężenia dwutlenku węgla we krwi) wywołanym przez hiperwentylację, czyli zwiększenie częstości wentylacji płuc.  

Równowaga kwasowo-zasadowa – podwyższone pH krwi 

Wszystkie procesy przebiegające w ludzkim ciele dążą do homeostazy, czyli do utrzymywania stałości parametrów biologicznych istotnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Na stan homeostazy mają wpływ takie czynniki, jak: temperatura ciała, stężenie związków chemicznych w płynach ustrojowych, objętość płynów ustrojowych, ciśnienie tętnicze, ciśnienie osmotyczne, a także pH krwi i płynów ustrojowych oraz ciśnienie parcjalne tlenu i dwutlenku węgla we krwi. Dwie ostatnie składowe homeostazy dążą razem do zachowania równowagi kwasowo-zasadowej, która zgodnie z definicją oznacza stan utrzymania optymalnego stężenia jonów wodoru [H+] w przestrzeniach wewnątrzkomórkowych i zewnątrzkomórkowych.  

By doszło do wzrostu pH krwi w mechanizmie oddechowym, musi dojść do spadku stężenia parcjalnego dwutlenku węgla we krwi, czyli do tzw. hipokapnii. Stężenie dwutlenku węgla kontrolowane jest podczas oddychania. Fizjologicznie dwutlenek węgla jest produkowany podczas procesu tzw. oddychania komórkowego i następnie rozpuszczony we krwi. Po dostaniu się do wnętrza erytrocytów (krwinek czerwonych) łączy się z cząsteczkami wody. W tej reakcji dochodzi do utworzenia bardzo niestabilnego kwasu węglowego, który następnie ulega procesowi dysocjacji do jonów wodorowych i wodorowęglanowych. Wraz z krwią dwutlenek węgla jest transportowany do płuc. Płuca podczas wydechu usuwają dwutlenek węgla z organizmu do atmosfery, prowadząc do zmniejszenia stężenia jonów wodorowych i wodorowęglanowych we krwi. Usunięcie wodoru z organizmu prowadzi do podwyższenia pH krwi, a przy nasileniu tego procesu może dojść do rozwinięcia zasadowicy.

Zasadowica oddechowa – przyczyny 

Do powstania zasadowicy oddechowej prowadzi hiperwentylacja, czyli stan, w którym pacjent oddycha bardzo głęboko i szybko w stosunku do fizjologicznych oddechów. Jeżeli stan hiperwentylacji trwa dłużej, może dojść do rozwinięcia trwałych konsekwencji, a w skrajnych przypadkach nawet do śmierci. 

Obniżone stężenie parcjalne dwutlenku węgla spowodowane hiperwentylacją może być następstwem pobudzenia ośrodka oddechowego w pniu mózgu. Do czynników pobudzających ośrodek oddechowy zalicza się: 

• podniecenie psychiczne – najczęstsza przyczyna hiperwentylacji, szczególnie charakterystyczna dla osób wpadających w panikę,  
• ból, 
• zimno, 
• zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym, choroby naczyniowe mózgu, 
• zaburzenia psychiczne, 
• wprowadzenie do organizmu alergenów i toksyn, 
• niedotlenienie, które organizm chce wyrównać poprzez nasilenie oddychania, 
• przyjmowanie leków, szczególnie salicylanów, a także teofiliny, metyloksantyny, aminofiliny, czy też progesteronu, 
• ciąża, 
• wstrząs septyczny spowodowany infekcją bakteriami Gram-ujemnymi. 

Zasadowica oddechowa – objawy 

Objawy zasadowicy oddechowej w dużej mierze zależą od wywołującej je przyczyny. Hiperwentylacja może być uznana zarówno za przyczynę, jak i następstwo pobudzenia ośrodka oddechowego w ośrodkowym układzie nerwowym. W wyniku zasadowicy może dojść do drętwienia wokół ust, bólu w klatce piersiowej, zawrotów głowy czy też do uczucia niemożności nabrania powietrza do płuc. Zmiana pH krwi prowadzi do związania się jonów wapnia z białkami osocza i do powstania tężyczki normokalcemicznej (utajonej). 

Zasadowica oddechowa – rozpoznanie i badania 

Do postawienia diagnozy zasadowicy oddechowej potrzebne są: 

• stwierdzenie stałego lub okresowego wzrostu pH krwi >7,45, 
• obniżenie stężenia parcjalnego dwutlenku węgla, 
• prawidłowe lub zmniejszone stężenie anionów wodorowęglanowych. 

Parametry te oceniane są w czasie badania gazometrycznego. Istotne są także obraz kliniczny i wywiad chorobowy. 

Zasadowica oddechowa – leczenie 

Zasadowica oddechowa w pierwszej kolejności powinna być leczona przez usunięcie przyczyny, która ją spowodowała. W przypadkach, w których niemożliwe jest usunięcie przyczyny zasadowicy, zaleca się podanie mieszaniny oddechowej o zwiększonym stężeniu dwutlenku węgla, a w warunkach pozaszpitalnych – zalecenie pacjentowi oddychania przy użyciu torebki papierowej: wydychanie powietrza do worka, a następnie ponowne zaciągnięcie go do płuc sprawi, że będzie w nim niższa zawartość tlenu, a wyższa dwutlenku węgla.

U osób, u których nie występuje spadek stężenia tlenu we krwi, można podać dawki terapeutyczne leków uspokajających lub obniżających aktywność ośrodka oddechowego, takich jak barbiturany i benzodiazepiny.