Zespół jelita drażliwego (IBS) — przyczyny, objawy, dieta i leczenie

Przyczyny występowania zespołu jelita drażliwego są nieznane. Przed jego rozpoznaniem przez specjalistę konieczne jest wykluczenie schorzenia organicznego (chorób nowotworowych, zapalnych i innych), stąd istotną rolę odgrywa tutaj diagnostyka. W leczeniu podstawowe znaczenie ma wyjaśnienie pacjentowi natury dolegliwości, psychoterapia oraz modyfikacja codziennej diety.

Zespół jelita drażliwego — co to za choroba?

Pierwsze opisy dolegliwości, które odpowiadają dzisiejszemu określeniu zespołu jelita drażliwego pochodzą z 1830 roku. Jednak dopiero w 1962 r. powstał usystematyzowany opis tej jednostki chorobowej. Definicję (angielski skrót IBS — Irritable Bowel Syndrom) sprecyzowano zaś na międzynarodowym zjeździe ekspertów w Rzymie w 1999 r.

Zespół jelita drażliwego jest wywołany przez zaburzenia pracy jelit. Nie ma związku z wadami budowy anatomicznej, obecnością guzów lub innych zmian chorobowych jelita czy też z nieprawidłowościami biochemicznymi.

Kto choruje na zespół jelita drażliwego?

Szacuje się, że na zespół jelita drażliwego cierpi ponad 100 mln ludzi w Ameryce Północnej i Europie, co stanowi około 20–30 proc. populacji ludzi dorosłych. Nie jest to jednak choroba dotykająca tylko mieszkańców krajów wysokorozwiniętych, np. w Chinach zapadalność na nią bywa porównywalna do krajów zachodnich. Około 75–80 proc. pacjentów z tym zespołem stanowią kobiety. Stanowi jedną z podstawowych przyczyn nieobecności w pracy, ponieważ często wywołuje złe samopoczucie — od ogólnego osłabienia do depresji. Ludzie cierpiący na zespół jelita drażliwego boją się odwiedzać miejsca publiczne i podróżować.

Zespół jelita drażliwego — objawy

Pacjenci cierpiący na zespół jelita drażliwego z reguły skarżą się na kurczowe bóle brzucha, trudności w wypróżnieniu oraz zmiany rytmu wypróżnień. Częste objawy to także obecność śluzu w kale i wzdęcia. Najbardziej charakterystyczną cechą tej choroby jest występowanie powyższych symptomów w różnych kombinacjach oraz nasileniu.

• Bóle brzucha

Typowe dla IBS bóle brzucha są bardzo zróżnicowane pod względem intensywności i częstotliwości. U niektórych pacjentów mają one charakter przewlekły lub często nawracający, podczas gdy inni odczuwają jedynie niewielki dyskomfort. Czasami chorzy opisują swoje dolegliwości jako ciągłe, tępe pobolewanie, na które nakładają się ataki ostrej kolki. Najbardziej typowo ból lokalizuje się w lewym dole biodrowym. Jego umiejscowienie może być jednak zmienne. Częste skargi dotyczą bólu po posiłku, a ulgę w dolegliwościach przynosi zwykle wypróżnienie.

• Objawy związane z wypróżnieniami

Za prawidłowe uważa się wypróżnienia od 3 razy dziennie do 3 razy na tydzień. Nie towarzyszą im silne skurcze ani ból, a stolec nie powinien zawierać krwi i śluzu. Zaburzenia rytmu wypróżnień w przebiegu IBS obejmują biegunki, zaparcia lub naprzemienne występowanie jednych oraz drugich. Biegunkę charakteryzuje oddawanie licznych stolców o niewielkiej objętości, często z domieszką śluzu, niedługo po posiłku. Oprócz tego pacjenci często skarżą się na uczucie niepełnego wypróżnienia i nagłe parcie na stolec. Liczba wypróżnień zwiększa się w czasie trwania miesiączki oraz podczas bólu brzucha.

• Wzdęcia brzucha

U większości chorych występują dokuczliwe wzdęcia i częstsze oddawanie gazów — dolegliwości te mają tendencję do nasilania się w ciągu dnia. Wielu chorych skarży się na uczucie pełności, wzdęcia oraz dyskomfort do tego stopnia, że zaczyna uwierać ich ubranie. Często dokucza im również burczenie w brzuchu lub nadmierne oddawanie gazów.

• Objawy pozajelitowe

Chorzy na IBS mogą też zgłaszać szereg dolegliwości nie związanych z czynnością jelit, takich jak uczucie senności, bóle głowy i pleców, częstsze oddawanie moczu oraz nieprzyjemny smak w ustach. Zespołowi mogą także towarzyszyć objawy nie dotyczące przewodu pokarmowego, takie jak choroba lokomocyjna czy zaburzenia miesiączkowania.

• Inne objawy

Ważnymi cechami charakterystycznymi zespołu drażliwości jelita są: brak krwi w stolcu oraz ustępowanie objawów choroby podczas snu. Ponadto u chorych nie obserwuje się utraty wagi mimo przewlekłego procesu chorobowego.

Diagnostyka zespołu jelita drażliwego

Objawy podobne do zespołu jelita drażliwego mogą występować w wielu chorobach organicznych, z których najgroźniejszy jest nowotwór złośliwy jelita, dlatego bardzo ważne jest przeprowadzenie badań diagnostycznych w celu wykluczenia innych, poważniejszych przyczyn. Jeżeli u chorego dodatkowo pojawi się krwawienie, gorączka, chudnięcie, występowanie dolegliwości w nocy, wymaga to szybkiego stwierdzenia powodu pogorszenia stanu ogólnego i odpowiedniego leczenia. Również każda zmiana charakteru zgłaszanych objawów wymaga dokładnej diagnostyki oraz sugeruje inną przyczynę.

Zespół jelita drażliwego —  objawy

Główne objawy zespołu jelita drażliwego to:

• bóle brzucha,

• biegunka i/lub zaparcia,

• uczucie niecałkowitego wypróżnienia,

• wzdęcie brzucha,

• śluz w stolcu,

• zgaga, nudności,

• nadmierne odbijanie.

Objawy towarzyszące przy zespole jelita drażliwego to:

• ulga w dolegliwościach bólowych po defekacji,

• częstsze wypróżnienia podczas ataku bólowego,

• luźniejsze stolce podczas ataku bólowego.

Przyczyny zespołu jelita drażliwego

Czynniki wywołujące chorobę nie zostały jeszcze poznane. Bierze się pod uwagę zaburzenia motoryki jelita, wpływ diety oraz czynników psychospołecznych. Stanowią one przedmiot wielu prac naukowych. W niedawno przeprowadzonych badaniach wykazano, że ludzie cierpiący na zespół jelita drażliwego mają bardziej wrażliwe i ruchliwe jelita niż inni, a mięśnie ich jelit odpowiadają silnymi skurczami nawet na niewielką stymulację.

Rozważane są również inne przyczyny, które mogą powodować rozwój zespołu jelita drażliwego, takie jak bakteryjne infekcje przewodu pokarmowego, antybiotykoterapia, przebyte zabiegi operacyjne w obrębie jamy brzusznej, dieta (tłuste potrawy, nadmiar kofeiny, nadużywanie alkoholu, brak w jadłospisie produktów zawierających włókna roślinne oraz przejadanie się).

Zasady leczenia zespołu jelita drażliwego

Jeżeli ktoś podejrzewa u siebie występowanie tego zespołu, konieczna jest konsultacja z lekarzem. W oparciu o przeprowadzony wywiad, badanie fizykalne oraz badania dodatkowe doktor postawi odpowiednią diagnozę oraz zaleci najlepsze w konkretnym przypadku leczenie. Terapię może prowadzić lekarz rodzinny. Kierowanie chorego do gastrologa najczęściej nie jest konieczne. Konsultacja u specjalisty bywa niezbędna tylko w przypadku wątpliwości diagnostycznych czy komplikacji.

Zespół jelita drażliwego jest chorobą, którą można leczyć tylko objawowo, ponieważ nie są znane jej przyczyny. Terapia bywa trudna i nie zawsze skuteczna. Jednym z najważniejszych elementów jest zaufanie. Niekiedy mimo złego samopoczucia oraz długotrwałych, często bardzo uciążliwych dolegliwości, choroba ma charakter łagodny.

Zrozumienie istoty jelita drażliwego

W leczeniu bardzo ważna jest edukacja chorego. Istotne bywa zrozumienie istoty choroby, wiedza na temat jej objawów oraz efektów leczenia. Należy szczegółowo przeanalizować wszystkie czynniki, których wyeliminowanie może przynieść poprawę stanu chorego: warunki panujące w domu, w pracy czy współistniejące choroby. Stałym elementem leczenia, szczególnie u chorych z objawami depresji i stanami lękowymi jest psychoterapia. Pomaga ona wyjaśnić wpływ warunków życia oraz pracy na przebieg tej choroby, a także w jaki sposób unikać lub eliminować sytuacje stresogenne. Osobnym zagadnieniem jest właściwy dobór diety pozwalający zminimalizować objawy dolegliwości.

Dieta w zespole jelita drażliwego

Dotychczas nie potwierdzono związku przyczynowego między stosowaną dietą a wystąpieniem zespołu jelita drażliwego. Prawidłowa dieta jest jednak ważnym elementem skutecznego leczenia. Spożywanie produktów zawierających błonnik (warzywa, owoce, kasze) zapewnia dobre wypełnienie jelit, zmniejsza skurcze i pomaga zatrzymywać wodę. Skutkiem tego jest bardziej miękki stolec oraz łatwiejsze wypróżnianie.

Przy wzdęciach  należy wykluczyć z diety: bób, kapustę oraz produkty zawierające węglowodany, które łatwo ulegają fermentacji, czyli piwo, sok jabłkowy i winogronowy, banany, orzechy, rodzynki. Wzdęciom sprzyja również sorbitol dodawany do produktów dietetycznych oraz niektóre przyjmowane leki. Należy przy tym wspomnieć, że brak włókien roślinnych w pożywieniu prowadzi do zwiększonego powstawania gazów. U ludzi cierpiących na ten zespół przejadanie się sprzyja powstawaniu biegunki. Takie objawy zmniejszają się przy ograniczeniu ilości pokarmu lub dzieleniu go na kilka mniejszych posiłków.

Leczenie farmakologiczne w zespole jelita drażliwego

Preparaty farmakologiczne stosowane w leczeniu zespołu jelita drażliwego mają jedynie działanie objawowe. Stosuje się leki przeciwbiegunkowe lub przeciw zaparciom (najlepsze efekty daje laktuloza), które regulują częstość wypróżnień oraz ruchową czynność jelit. Do łagodzenia bólu u chorych na IBS stosuje się leki rozkurczowe i przeciwbólowe. Czasem zalecane są również leki uspokajające, bądź przeciwdepresyjne.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie zespołu jelita drażliwego?

Zespół jelita drażliwego to zespół przewlekłych (trwających przez co najmniej 3 miesiące) zaburzeń czynnościowych jelit, których najbardziej stałymi objawami są bóle brzucha, towarzyszące im zaburzenia w oddawaniu stolca oraz wzdęcia. Co prawda nie zagraża ono życiu, ale dezorganizuje życie prywatne i zawodowe chorego. U większości pacjentów choroba przebiega z okresami poprawy oraz zaostrzeń, a ich długość jest różna, zależy od wielu czynników. Znane dziś sposoby leczenia polegające na korzystaniu z psychoterapii, uregulowaniu trybu życia, przestrzeganiu właściwej diety i przyjmowaniu leków pozwalają na zmniejszenie objawów oraz uzyskanie mniej lub bardziej trwałej poprawy stanu zdrowia.