Probiotyki a zespół jelita drażliwego

Schorzenia układu pokarmowego stanowią poważny problem dla dużego odsetka populacji. Szczególnie częste o tej porze roku zatrucia pokarmowe są utrapieniem, z którym zetknęło się wielu z nas. Jakkolwiek nieprzyjemne i niepożądane byłyby dolegliwości, prawdziwie problematyczne stają się, gdy standardowy ból brzucha nie ustępuje po kilku dniach, a pozostaje z nami nawet przez długie miesiące. W przypadku chorób przewlekłych konieczna staje się konsultacja z lekarzem oraz zastosowanie odpowiedniej terapii.

Właśnie taką chorobą jest zespół jelita drażliwego (ang. Irritable Bowel Syndrome, IBS), będący jedną z najczęstszych dolegliwości układu pokarmowego. Zaburzenia mikroflory jelitowej uznawane są za ważny czynnik w patogenezie i patofizjologii zespołu jelita drażliwego. Ludzkie jelito kryje złożony ekosystem mikrobiologiczny, który jest przystosowany do wykonywania wielu różnych funkcji, takich jak trawienie pokarmu, metabolizm leków, detoksykacja związków toksycznych, produkcja niezbędnych witamin, zapobieganie przyleganiu patogennych bakterii do ściany jelita i utrzymywanie homeostazy układu pokarmowego. Wiadomo, że profil mikroflory jelita grubego osób z IBS jest inny niż u osób zdrowych. Uważa się, że zmiany ilościowe i jakościowe mikroflory jelitowej mogą mieć związek z powstawaniem objawów IBS. Wskazuje się na obniżoną różnorodność flory bakteryjnej w jelicie grubym, ale niekiedy może u osób z IBS dochodzić do tzw. przerostu mikroflory jelita cienkiego (ang. Syndrom Intestinal Bacterial Overgrowth, SIBO). W kale pacjentów z zespołem jelita wrażliwego (IBS) stwierdzono większe i częstsze występowanie bakterii Pseudomonas aeruginosa.

Flora bakteryjna odgrywa również znaczącą rolę w wywoływaniu i nasilaniu stanu zapalnego w przypadku nieswoistego zapalenia jelit (ang. Inflammatory Bowel Disease). Termin ten odnosi się do dwóch przewlekłych chorób jelit: wrzodziejącego zapalenia jelita grubego (ang. Ulcerative Colitis, UC) oraz choroby Leśniowskiego-Crohna (ang. Crohn Disease, CD). Badania dotyczące składu flory jelitowej u osób chorych wykazały, że u pacjentów z UC i CD wzrastała liczba bakterii tlenowych (np. E. coli) i bakterii beztlenowych z rodzaju Bacteroides, a  malała liczba drobnoustrojów z rodzajów Lactobacillus i Bifidobacterium.

Dwa rodzaje IBS 

Można wyróżnić dwie postacie zespołu jelita drażliwego – zależnie od tego, czy objawiają się przewagą zaparć czy biegunek. Osoba cierpiąca na zaparcia boryka się nie tylko z problemem zatrzymania stolca, ale także z bólami o charakterze kolki. Po spożyciu posiłku mogą wystąpić wzdęcia, uczucie przelewania w jamie brzusznej, zgaga i nudności. W postaci biegunkowej chory odczuwa nagłą potrzebę oddania stolca po posiłku lub wstaniu z łóżka. Często towarzyszą temu bóle brzucha i wzdęcia. Oba rodzaje choroby są związane z zaburzeniami motoryki jelita, czego efektem jest dyskomfort w jamie brzusznej.

Objawy choroby

Statystyki dotyczące zachorowalności na IBS nie wprawiają w optymizm – jednoznacznie wskazują, że mamy do czynienia z problemem na skalę masową. Szacuje się, że zespół jelita drażliwego jest diagnozowany u około 20% ludzi. W Polsce IBS dotyczy około 13% populacji.

Typowym objawem choroby jest zmiana rytmu wypróżnień z towarzyszącymi wzdęciami oraz uczuciem niepełnego wypróżnienia. Aby objawy te mogły zostać powiązane z IBS, powinny utrzymywać się przez co najmniej 3 miesiące.

Przyczyny występowania schorzenia nie są znane (czynnikami sprzyjającymi jej rozwojowi mogą być nieprawidłowa dieta, przebyta jelitowa infekcja bakteryjna lub wirusowa, zbyt częste stosowanie antybiotyków czy zaburzenia psychiczne), zatem leczenie ma charakter wyłącznie objawowy. Stosowana jest lekkostrawna dieta, a także lekoterapia i suplementacja. Badania wskazują, że odpowiednie modulowanie profilu flory bakteryjnej za pomocą probiotyków czy antybiotyków jest efektywne w leczeniu IBS.

Dobroczynne probiotyki i prebiotyki

Według definicji WHO probiotyki to żywe drobnoustroje, które podane w odpowiedniej ilości wywierają korzystny wpływ na zdrowie gospodarza. Mimo że nasz układ pokarmowy zasiedlany jest przez miliony korzystnych dla nas bakterii, dostarczanie pewnej ilości mikroorganizmów z zewnątrz może korzystnie wpłynąć na pracę jelit, procesy trawienia, a nawet dobre samopoczucie psychiczne. Probiotyki najczęściej dostępne są w formie kapsułek, które zawierają odpowiednio spreparowane komórki bakterii lub drożdży. Z kolei prebiotyki to substancje obecne lub wprowadzane do pożywienia w celu pobudzania rozwoju tychże mikrobów; stanowią je więc naturalne składniki codziennej diety (skrobia, błonnik pokarmowy) lub dodatki do żywności (suplementy diety). Jakkolwiek więc prebiotyki dostarczamy do organizmu każdego dnia wraz z codziennymi posiłkami, tak probiotyki są zawsze specjalnymi preparatami zawierającymi mikroorganizmy.

Probiotyki w służbie zdrowia

Które z nich są więc efektywne w terapii IBS? Według dostępnych źródeł preparaty probiotyczne faktycznie mogą okazać się pomocne. Przykładowo szczep Lactobacillus plantarum 299v zmniejsza dolegliwości bólowe i wzdęcia, co udokumentowano w badaniu na ponad 200 pacjentach. Z kolei lizat komórek Escherichia coli i Enterococcus faecalis znacząco redukuje objawy z jednoczesną dobrą tolerancją leków przez pacjentów. Inne niepatogenne formy Escherichia coli także wykazują działanie łagodzące objawy. Na rynku są dostępne także preparaty zawierające kombinację wielu różnych szczepów żywych kultur bakterii, np. bakterii kwasu mlekowego z gatunków Bifidobacterium longum, Bifidobacterium breve, Bifidobacterium infantis, Lactobacillus acidophilus, Lactobacillus plantarum, Lactobacillus paracasei, Lactobacillus delbrueckii ssp. Bulgaricus oraz szczepu Streptococcus thermophilus. Działanie niektórych takich preparatów zostało szczególnie dobrze przebadane i potwierdzono ich korzystny wpływ na organizm człowieka w uzupełnianiu i rozbudowywaniu mikroflory jelitowej oraz leczeniu IBS. Warto wspomnieć również o szczepie drożdży Saccharomyces boulardii CNCM I-745, którego skuteczność udowodniono w biegunkowym IBS. Aby poprawić stan flory bakteryjnej jelit, stosuje się zazwyczaj żywe, liofilizowane lub mikrokapsułkowane bakterie probiotyczne z rodzaju Bifidobacterium (np. szczep Bifdobacterium longum W-11 o udowodnionym działaniu leczniczym w IBS) i Lactobacillus. Probiotyk przyjmowany w odpowiednich ilościach wspomaga przywracanie i utrzymanie prawidłowej mikroflory jelit i hamuje namnażanie się szkodliwych mikroorganizmów. 

Błonnik niezbędny w IBS

Alternatywą są wielołańcuchowe oligosacharydy, takie jak błonnik. Nowością na rynku jest błonnik akacjowy (fibregum BIO), który zabezpiecza interes zarówno bakterii przyjmowanych w probiotykach, jak i pacjenta.

Niektóre probiotyki faktycznie mogą być efektywne w łagodzeniu dolegliwości spowodowanych zespołem jelita drażliwego. W wypadku podejrzeń dotyczących rozwoju choroby konieczna jest jednak jak najszybsza konsultacja z lekarzem, który w oparciu o przeprowadzony wywiad i zlecone badania postawi odpowiednią diagnozę oraz zaleci najlepsze w konkretnym przypadku leczenie. Z całą pewnością dobrym pomysłem będzie konsultacja z farmaceutą odnośnie do preparatów probiotycznych dostępnych w aptece. Warto wiedzieć, że ich regularne przyjmowanie może przyczynić się do poprawy stanu zdrowia i samopoczucia każdego z nas – nie tylko pacjentów cierpiących na IBS.