Dieta w zespole jelita drażliwego (IBS) – zalecenia żywieniowe

Zespół jelita drażliwego (IBS) jest przewlekłym, często występującym schorzeniem przewodu pokarmowego, które znacznie obniża jakość życia pacjentów. Dieta w zespole jelita drażliwego odgrywa bardzo ważną rolę, dlatego jest zalecana jako leczenie pierwszej linii. Co jeść, a czego unikać w diecie na IBS? Poznajmy najważniejsze zalecenia żywieniowe w zespole jelita drażliwego.

1. Zespół jelita drażliwego – na czym polega?
2. Dieta w zespole jelita drażliwego – zalecenia żywieniowe
3. Zespół jelita drażliwego – co jeść? Lista produktów zalecanych
4. Czego unikać w diecie na IBS?
5. Przykładowy jadłospis dla chorych na zespół jelita drażliwego
6. Dieta w IBS – najczęściej zadawane pytania
7. Dieta w IBS – podsumowanie

Zespół jelita drażliwego – na czym polega?

Zespół jelita drażliwego (IBS) jest przewlekłą chorobą przewodu pokarmowego zaliczaną do zaburzeń interakcji jelitowo-mózgowych. Objawy zespołu jelita drażliwego obejmują nawracające bóle brzucha i zaburzenia rytmu wypróżnień, które nie są spowodowane zmianami organicznymi lub biochemicznymi, dlatego nie można ich wykryć w badaniach diagnostycznych. Pacjenci z zespołem jelita drażliwego zgłaszają również inne objawy – m.in. stolce z domieszką śluzu, wzdęcia brzucha, bóle głowy, nudności, uczucie zmęczenia, zaburzenia lękowe, stany depresyjne, zaburzenia miesiączkowania oraz częste oddawanie moczu.

Na podstawie dominujących objawów i wyglądu stolca (konsystencji, kształtu, koloru) wyróżnia się cztery postacie zespołu jelita drażliwego: biegunkową (IBS-D), zaparciową (IBS-C), mieszaną (IBS-M) i niesklasyfikowaną (IBS-U). U większości pacjentów z zespołem jelita drażliwego uporczywe dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego nawracają, jednak choroba ma zazwyczaj łagodny przebieg i nie prowadzi do wyniszczenia ani innych poważnych powikłań zdrowotnych. Wśród najważniejszych czynników leżących u podłoża objawów zespołu jelita drażliwego wymienia się:

• zaburzenia regulacji osi mózgowo-jelitowej;
• nadmierną reakcję jelit na bodźce (tzw. nadwrażliwość trzewna);
• zmniejszenie aktywności przywspółczulnego i zwiększenie aktywności współczulnego układu nerwowego, co wpływa na czynność motoryczną i wydzielniczą jelit;
• zaburzenia składu i funkcjonowania mikrobioty jelitowej (tzw. dysbioza);
• przebycie zakażenia przewodu pokarmowego (bakteryjnego, wirusowego lub pasożytniczego), które powoduje tzw. poinfekcyjny zespół jelita drażliwego (PI-IBS);
• przewlekłe napięcie emocjonalne, długotrwały stres oraz nadmierne obciążenie obowiązkami zawodowymi i domowymi.

Dieta w zespole jelita drażliwego – zalecenia żywieniowe

Postępowanie w zespole jelita drażliwego, rekomendowane przez Brytyjskie Stowarzyszenie Dietetyków (BDA) oraz Narodowy Instytut Zdrowia i Doskonałości Klinicznej Wielkiej Brytanii (NICE), powinno opierać się w pierwszej kolejności na modyfikacji stylu życia i konkretnych zaleceniach dietetycznych opracowanych przez ekspertów tych organizacji. Dopiero gdy taka forma terapii nie przyniesie oczekiwanych efektów, zaleca się wprowadzenie diety low FODMAP. Oto najważniejsze zalecenia żywieniowe dla pacjentów z zespołem jelita drażliwego według BDA i NICE:

• spożywaj posiłki regularnie i bez pośpiechu, w spokojnej atmosferze;
• unikaj długich przerw między posiłkami (powyżej 4 godzin) oraz pomijania posiłków (szczególnie śniadań);
• wypijaj co najmniej 2 litry płynów dziennie (8 szklanek), zwłaszcza niegazowanej wody i innych napojów bezkofeinowych (np. naparów ziołowych);
• ogranicz picie kawy i herbaty do 3 filiżanek dziennie;
• unikaj spożywania alkoholu i napojów gazowanych;
• unikaj tłustych, ciężkostrawnych i smażonych pokarmów, dań typu fast food oraz mocno pikantnych potraw;
• ogranicz spożycie skrobi opornej, często obecnej w przetworzonych lub odgrzewanych potrawach zbożowych, która nie ulega trawieniu w jelicie cienkim i dociera do jelita grubego w formie niezmienionej;
• unikaj spożywania większych ilości otrębów pszennych;
• ogranicz spożycie świeżych owoców do 3 porcji dziennie (jedna porcja to około 80 g);
• unikaj pokarmów wzdymających (m.in. fasoli, grochu, bobu, kapusty białej i włoskiej, kalafiora, brukselki, cebuli, czosnku, białej części pora);
• pomocne może się okazać ograniczenie w diecie pokarmów bogatych w błonnik nierozpuszczalny (np. pieczywa i makaronów z mąki razowej, otrębów pszennych, kaszy pęczak, płatków zbożowych pszennych i żytnich), które mogą nasilać dolegliwości bólowe i wzdęcia brzucha;
• osoby zmagające się z biegunką powinny unikać sorbitolu – substancji słodzącej występującej w owocach (np. śliwkach, gruszkach, jabłkach, rodzynkach), gumach do żucia oraz bezcukrowych napojach i produktach spożywczych;
• osoby cierpiące na wzdęcia i nadmierne gazy jelitowe lub zaparcia mogą odczuć poprawę po włączeniu do diety produktów owsianych (np. płatków owsianych górskich, kaszy owsianej) oraz siemienia lnianego (maks. 1 łyżka stołowa dziennie przez 3 miesiące);
• osoby z dodatnim wynikiem wodorowego testu oddechowego z laktozą powinny zastąpić zwykłe mleko i przetwory mleczne produktami bez laktozy;
• osoby z IBS mogą rozważyć wprowadzenie diety low FODMAP na okres 4 tygodni w celu złagodzenia bólu brzucha, wzdęć i/lub biegunki. Jeśli w ciągu 4 tygodni ścisłego przestrzegania diety low FODMAP nie nastąpi poprawa, należy zrezygnować z tej diety i rozważyć inne opcje terapeutyczne.

Zespół jelita drażliwego – co jeść? Lista produktów zalecanych

Lista produktów zalecanych w zespole jelita drażliwego przedstawia się następująco:

Warzywa – marchew, dynia, pietruszka, seler korzeniowy, pasternak, pomidory, ogórki, papryka czerwona, kapusta chińska pak-choi, jarmuż, szpinak, rukola, rabarbar, sałata masłowa, sałata lodowa, sałata radicchio, rzodkiewka, kalarepa, cukinia, bakłażan, kabaczek, ziemniaki, szczypiorek.

Owoce – zielone banany, kiwi, mandarynki, klementynki, pomarańcze, cytryny, limonki, ananasy, papaja, jagody, truskawki, maliny, borówki amerykańskie, winogrona, smoczy owoc, oliwki czarne i zielone.

Produkty zbożowe – produkty gryczane, jaglane, owsiane, orkiszowe, ryż (brązowy, czerwony, dziki), chleb 100% orkiszowy na zakwasie, chleb żytni razowy na zakwasie (w niewielkich ilościach, jeśli jest dobrze tolerowany).

Pseudozboża i produkty skrobiowe – komosa ryżowa (quinoa), amarantus, miłka abisyńska (teff), tapioka.

Orzechy, nasiona i pestki – orzechy włoskie, brazylijskie, pekan, ziemne, piniowe, makadamia, nasiona słonecznika, pestki dyni, nasiona sezamu, nasiona chia, siemię lniane, mak, masło orzechowe, pasta sezamowa (tahini).

Rośliny strączkowe – tofu, tempeh, hummus (w niewielkich ilościach, jeśli jest dobrze tolerowany).

Napoje roślinne – napój migdałowy, quinoa, z orzechów makadamia, ryżowy i owsiany.

Nabiał – produkty bez laktozy (mleko, jogurty, kefiry, maślanki, twarogi i serki wiejskie), sery (szwajcarskie, holenderskie, cheddar, parmezan, grana padano, brie, camembert, feta, mozzarella) w umiarkowanych ilościach i najlepiej o obniżonej zawartości tłuszczu.

Mięso, ryby i jaja – wszystkie minimalnie przetworzone, najlepiej gotowane w wodzie lub na parze bądź pieczone w piekarniku.

Tłuszcze – masło, margaryna miękka, oliwa z oliwek, olej rzepakowy i wszystkie pozostałe oleje (z wyjątkiem olejów z roślin tropikalnych – kokosowego i palmowego).

Czego unikać w diecie na IBS?

Samoobserwacja jest istotnym elementem w walce z dokuczliwymi objawami zespołu jelita nadwrażliwego. Warto wykluczać z diety te produkty i potrawy, które niemal za każdym razem przyczyniają się do nasilenia objawów IBS oraz pogorszenia samopoczucia. W diecie na IBS należy unikać następujących produktów:

• warzyw cebulowych (cebuli, czosnku, białej części pora);
• warzyw kapustnych (kalafiora, brokułu, kapusty, brukselki);
• produktów zawierających laktozę – mleka, przetworów mlecznych (zwłaszcza jogurtu, kefiru, maślanki, mleka acidofilnego, śmietany, odtłuszczonego mleka w proszku) i gotowych produktów (np. słodyczy, ciast, pieczywa, sosów), 
• nasion roślin strączkowych (bobu, fasoli, grochu, soi, ciecierzycy, soczewicy);
• suszonych owoców (np. rodzynek, daktyli, fig, moreli, śliwek, jabłek);
• niektórych surowych owoców (np. jabłek, gruszek, śliwek, moreli, brzoskwini);
• słodyczy i pieczywa cukierniczego;
• słonych przekąsek;
• produktów typu fast food (kebabów, pizzy, frytek, hamburgerów, cheeseburgerów, zapiekanek, hot-dogów, nuggetsów z kurczaka, krążków cebulowych);
• smażonych i/lub mocno pikantnych produktów;
• słodzików (zwłaszcza polioli, takich jak ksylitol, sorbitol, laktitol, maltitol, mannitol);
• napojów gazowanych;
• napojów alkoholowych;
• mocnej kawy i herbaty.

Przykładowy jadłospis dla chorych na zespół jelita drażliwego

Poniżej znajduje się przykładowy jadłospis dla osób z zespołem jelita drażliwego:

Śniadanie: Cynamonowa owsianka z truskawkami, jogurtem naturalnym skyr bez laktozy oraz nasionami chia, sezamu i słonecznika

Drugie śniadanie: Koktajl na mleku bez laktozy z bananem, gorzkim kakao i masłem orzechowym

Obiad: Pieczony pstrąg tęczowy z cukinią, marchewką, pietruszką i czerwoną papryką oraz kaszą jaglaną

Podwieczorek: Pomidorowa zupa krem z pestkami dyni

Kolacja: Jajka gotowane ma miękko z pieczywem orkiszowym na zakwasie oraz sałatką z rukoli, zielonego ogórka, rzodkiewki i szczypiorku, z dodatkiem ziół prowansalskich i oliwy z oliwek

Dieta w IBS – najczęściej zadawane pytania

Czy banany są dobre na jelita?

Banany wpływają korzystnie na jelita, ponieważ zmniejszają nasilenie biegunki oraz stymulują wzrost pożytecznych bakterii jelitowych. Ponadto banany są dobrym źródłem elektrolitów (zwłaszcza potasu i magnezu), których poziom obniża się podczas biegunki.

Jaka zupa przy IBS?

Dla osób z zespołem jelita drażliwego (IBS) najbardziej polecane są zupy przygotowywane na bazie produktów o niskiej zawartości FODMAP. Dobrym wyborem w przypadku IBS jest zupa krem z pomidorów, krem z pieczonej marchwi i czerwonej papryki, krem z dyni oraz zupa jarzynowa.

Czy przy IBS można pić kawę?

W przypadku zespołu jelita drażliwego (IBS) można pić łagodną kawę w małych ilościach, jednak bez dodatku zwykłego mleka, śmietanki, miodu, ksylitolu czy smakowych syropów do kawy. Kawa może być szczególnie korzystna dla osób z zaparciową postacią zespołu jelita drażliwego, ponieważ pobudza perystaltykę jelit i ułatwia wypróżnianie.

Dieta w IBS – podsumowanie

Zespół jelita drażliwego jest obecnie jednym z najczęściej diagnozowanych schorzeń przewodu pokarmowego. Dieta w zespole jelita drażliwego jest nieodzownym elementem skutecznego leczenia dokuczliwych objawów ze strony przewodu pokarmowego. Wprowadzenie odpowiednich zmian w diecie i stylu życia jest terapią pierwszego rzutu, ponieważ może mieć znaczący wpływ na poprawę samopoczucia i jakości życia osób z IBS.