Pielęgnacja skóry pacjenta onkologicznego. Jakie kosmetyki stosować przy chemioterapii i radioterapii?

Chemioterapia, radioterapia i tak zwana terapia skojarzona (łącząca różne metody leczenia) to stosowane od lat metody leczenia nowotworów. Niestety, ich działanie nie ogranicza się jedynie do komórek nowotworowych – terapie onkologiczne wpływają również na zdrowe komórki, zwłaszcza te o wysokiej zdolności do podziału takie jak komórki skóry, włosów i paznokci. Dlatego w trakcie leczenia onkologicznego tak ważna jest odpowiednia pielęgnacja.

1. Pielęgnacja skóry w trakcie leczenia onkologicznego
2. Wpływ chemioterapii na skórę
3. Wpływ radioterapii na skórę
4. Wpływ chemioterapii i radioterapii na włosy
5. Wpływ terapii onkologicznej na paznokcie
6. Jakich kosmetyków używać podczas chemioterapii?
7. Jakie kosmetyki dla osób po radioterapii i chemioterapii?

Pielęgnacja skóry w trakcie leczenia onkologicznego

Skóra stanowi barierę dla patogenów. Jeśli nie jest w dobrej kondycji, zostają zaburzone jej funkcje ochronne (szczególnie istotne w przypadku osłabionego chorobą i leczeniem organizmu), może wyglądać gorzej, boleć i powodować uczucie dyskomfortu.

Niezwykle istotną rolę w dbaniu o skórę podczas leczenia onkologicznego odgrywa stosowanie właściwej pielęgnacji, najlepiej już od samego początku terapii. Chemioterapia działa ogólnoustrojowo, a radioterapia miejscowo i o tej zasadzie dobrze jest pamiętać przed, w trakcie i po zakończeniu leczenia onkologicznego.

Bardzo ważne jest dbanie o codzienną higienę, wykorzystując w tym celu delikatne preparaty myjące, najlepiej hipoalergiczne. Kluczowe może okazać się regularne nawilżanie i natłuszczanie skóry oraz ochrona przed słońcem. Należy również unikać drażniących tkanin i składników kosmetycznych (np. alkoholu, retinolu, kwasów czy silnych detergentów), długich wysuszających skórę kąpieli czy nadmiernego drapania skóry.

Podczas leczenia onkologicznego, zwłaszcza w przypadku chemioterapii, może dojść do wystąpienia tzw. zespołu ręka-stopa, HFS (ang. Hand-Foot Syndrome). HFS objawia się podrażnieniem, bólem i obrzękiem skóry dłoni i stóp. W cięższych przypadkach mogą wystąpić krwawe wylewy, wysypki oraz owrzodzenie skóry. Jest to efekt uboczny niektórych leków stosowanych w leczeniu nowotworów, które wpływają na skórę i tkanki podskórne. W terapii HFS bardzo istotne jest nawilżanie skóry, unikanie gorących kąpieli i drażniących środków znajdujących się w niektórych kosmetykach. Można stosować także środki przeciwbólowe i maści przeciwzapalne. W aptekach dostępne są specjalistyczne preparaty stworzone z myślą o HFS, które w swoich formułach zawierają m.in. mocznik w niskim stężeniu, masło shea, kompleksy olejowe, proteiny jedwabiu czy inne składniki o działaniu regeneracyjnym.

Wpływ chemioterapii na skórę

Chemioterapia może powodować:

• zaczerwienienie,
• świąd,
• nadmierne łuszczenie,
• przesuszenie,
• trądzik,
• przebarwienia (zwłaszcza na dłoniach, stopach i w miejscach narażonych na promienie słoneczne),
• podatność na podrażnienia (w tym także te wywołane promieniowaniem UV),
• zwiększoną skłonność do infekcji – uszkodzenie bariery ochronnej skóry sprawia, że łatwiej dochodzi do infekcji bakteryjnych i grzybiczych,
• ból.

Wpływ radioterapii na skórę

Odczyny radiacyjne pierwotne (pojawiają się do 3–6 miesięcy po terapii) wywołują:

• suchość skóry,
• uwrażliwienie i podatność na uszkodzenia,
• przebarwienia,
• łuszczenie się skóry,
• świąd,
• uszkodzenia głębszych warstw naskórka, które mogą objawiać się poprzez wysięk, pęcherze, rany.

Odczyny radiacyjne wtórne (pojawiają się po około 6 miesiącach) powodują:

• zwłóknienia (czasem bolesne, zniekształcające tkankę i zmieniające jej rozmiar),
• spadek elastyczności,
• pogrubienie i stwardnienie skóry,
• poszerzone naczynia krwionośne (teleangiektazje).

Wpływ chemioterapii i radioterapii na włosy

• Wypadanie włosów (alopecja stopniowa lub masowa) – chemioterapia często uszkadza mieszki włosowe, prowadzi do ich osłabienia i wypadania włosów na głowie, brwiach, rzęsach i innych częściach ciała.
• Zmiana struktury włosów – po zakończeniu leczenia włosy mogą odrosnąć cieńsze, grubsze lub o innej teksturze (bardziej kręcone niż przed terapią) i innym kolorze (zazwyczaj są ciemniejsze). Proces odrastania rozpoczyna się najczęściej po 1–2 miesiącach od zakończenia chemioterapii i po około 3–6 miesiącach od zakończenia radioterapii.
• Wolniejszy wzrost – regeneracja włosów po onkoterapii może trwać kilka miesięcy.
• W przypadku radioterapii dochodzi do utraty włosów z obszaru, który był poddany naświetlaniu, utrata może być czasowa lub stała.*

*Jeżeli pacjent jest poddawany naświetlaniu guzów mózgu lub przerzutów do mózgu, stosuje się wysokie dawki promieniowania. Na skutek tego dochodzi do długotrwałego zniszczenia cebulek włosów i powstania tak zwanego wyłysienia bliznowatego, które obejmuje naświetlany fragment ciała.

Wpływ terapii onkologicznej na paznokcie

• Osłabienie i łamliwość – paznokcie stają się kruche, mogą się rozdwajać lub łatwo pękać.
• Przebarwienia i zmiany w strukturze – na paznokciach mogą pojawić się ciemniejsze linie, rowki lub białe plamki.
• Zwiększona podatność na infekcje – podobnie jak skóra, paznokcie stają się bardziej podatne na infekcje bakteryjne i infekcje grzybicze paznokci.

Paznokcie najlepiej jest krótko obciąć. Nie należy obcinać skórek, żeby nie ryzykować zacięcia i urazu skóry. Sprzątanie dobrze jest wykonywać w rękawiczkach. W miesiącach zimowych dłonie i stopy należy chronić przed mrozem.

Jakich kosmetyków używać podczas chemioterapii?

Od pewnego czasu w aptekach można znaleźć specjalne dermokosmetyki polecane do pielęgnacji wymagającej skóry pacjentów onkologicznych. Niektóre marki specjalizują się w produktach dla osób w trakcie leczenia onkologicznego.

Dermokosmetyki dla pacjentów onkologicznych. Co stosować?

Kosmetyki dla pacjentów onkologicznych powinny być:

• delikatne i hipoalergiczne – bez alkoholu, konserwantów, zapachów, barwników, parabenów i silnych detergentów (np. SLS, SLES),
• intensywnie nawilżające, odżywcze, barierowe – z pantenolem, gliceryną, kwasem hialuronowym, ceramidami, masłem shea i kakaowym, olejami roślinnymi (olej jojoba i migdałowy), mocznikiem w niskich stężeniach, betainą, woskiem pszczelim, lanoliną,
• łagodzące i regenerujące – z alantoiną, beta-glukanem, wodą termalną, ekstraktem z owsa,
• bez składników drażniących – unikaj retinolu, kwasów AHA/BHA, mocnych peelingów i perfumowanych produktów,
• fotoprotekcyjne – kremy z filtrem SPF 50+ są niezbędne, ponieważ skóra jest bardziej podatna na przebarwienia i poparzenia.

Jaki krem do twarzy będzie odpowiedni w trakcie chemioterapii?

Krem do twarzy stosowany w czasie chemioterapii nie musi różnić się od tego, którego używaliśmy na co dzień przed rozpoznaniem choroby i wdrożeniem leczenia. Ważne jest unikanie składników wysuszających i drażniących oraz zadbanie o barierę hydrolipidową naskórka, fotoprotekcję i regenerację. Krem na noc może mieć bogatszą formułę, zawierającą cięższe masła czy oleje roślinne. Ten stosowany na dzień powinien zabezpieczyć skórę przede wszystkim przed promieniowaniem UV i podrażnieniami.

Jak chronić skórę podczas radioterapii?

Skórę twarzy i ciała w trakcie radioterapii należy traktować z wyjątkową troską. Wymaga ona mycia letnią wodą (lepiej korzystać z szybkich pryszniców niż długich kąpieli), z użyciem łagodnych preparatów bez mydła, alkoholu i substancji zapachowych. Skórę należy osuszać ręcznikiem bardzo delikatnie, bez nadmiernego pocierania. Podobnie jak w przypadku chemioterapii, tu także kluczowe jest nawilżanie i regeneracja. Najlepiej stosować emolienty i kremy regenerujące zawierające pantenol, alantoinę, beta-glukan i ceramidy, ale nie należy nakładać ich bezpośrednio przed naświetlaniem. Dobrze jest zrezygnować z depilacji obszaru, który podlega terapii, a jeśli radioterapia obejmuje pachy – należy zrezygnować ze stosowania antyperspirantów i dezodorantów.

Ekspozycja na słońce może pogorszyć stan skóry, dlatego zaleca się unikanie promieniowania UV, osłanianie skóry oraz stosowanie kremów z filtrem SPF 50+, jeśli lekarz na to pozwoli. Wskazane jest unikanie słońca w godzinach 10–16. Należy również unikać drażniących preparatów i substancji, takich jak chlorowana woda, peelingi, toniki na bazie alkoholu, kosmetyki z retinolem i kwasami. W przypadku silnego podrażnienia lub pęcherzy konieczna jest konsultacja lekarska, a jeśli skóra swędzi, nie wolno jej drapać ani pocierać – należy unikać uszkodzenia skóry.

W aptekach można kupić specjalne żele do skóry po radioterapii, które odpowiednio nawilżą, natłuszczą i złagodzą zmiany skórne, tworząc specjalną barierę ochronną. Pomogą również pozbyć się nieprzyjemnego uczucia napięcia i świądu skóry.

Warto nosić luźne ubrania z naturalnych materiałów. Ponadto warto pamiętać o tym, aby nie nawilżać skóry przez godzinę po zabiegu radioterapii ani nie smarować jej tłustymi balsamami, olejami czy maściami przed naświetlaniem.

Jak dbać o skórę głowy i włosy podczas leczenia onkologicznego? Kosmetyki do włosów

Pielęgnacja powinna być delikatna i dostosowana do potrzeb wrażliwej skóry. Zaleca się stosowanie łagodnych szamponów bez siarczanów, alkoholu i sztucznych zapachów, które nie podrażnią skóry i nie przesuszą jej.

Mycie głowy powinno być wykonywane przy użyciu letniej wody, a włosy osuszane delikatnie, bez pocierania ręcznikiem. Wskazane jest zrezygnowanie z suszarki do włosów, prostownic czy lokówek. Warto również stosować lekkie odżywki i oleje roślinne, np. jojoba czy migdałowy, które pomagają utrzymać odpowiednie nawilżenie. Zamiast grzebienia lepiej używać miękkich szczotek.

Jeśli dochodzi do utraty włosów, skóra głowy wymaga dodatkowej ochrony. Bardzo ważna jest ochrona przeciwsłoneczna – należy stosować nakrycia głowy i kremy z filtrem SPF 50+. W chłodniejsze dni warto chronić głowę przed zimnem i wiatrem, zakładając miękkie czapki z naturalnych materiałów.

Jakie kosmetyki dla osób po radioterapii i chemioterapii?

Pielęgnacja skóry i włosów po chemio- i radioterapii nie różni się znacząco od tej, którą powinniśmy stosować w czasie leczenia. Przy wyborze kosmetyków po chemioterapii i radioterapii trzeba postawić na regenerację skóry, która po leczeniu może być nadwrażliwa i podrażniona – należy używać łagodnych produktów bezpiecznych dla skóry. Pielęgnację można uzupełnić o stosowanie maści regenerujących, np. z alantoiną, lanoliną czy witaminą E. Kosmetyki onkologiczne są najczęściej bogate w składniki, takie jak kwas hialuronowy, nagietek lekarski, olej canola czy tilirozyd (zapobiega swędzeniu i zaczerwienieniu skóry).

Zapalenie błony śluzowej po radioterapii

Zapalenie błony śluzowej (znane również jako mucositis) jest jednym z częstych skutków ubocznych radioterapii, szczególnie w przypadku leczenia obszarów głowy i szyi, takich jak jama ustna, gardło, przełyk czy nos. Zapalenie błony śluzowej prowadzi do uszkodzenia tkanek błon śluzowych, co powoduje ich ból, obrzęk i podrażnienie. Dotyczy głównie jamy ustnej lub dalszych odcinków przewodu pokarmowego. W przypadku radioterapii nowotworów głowy i szyi występuje bardzo często, gdyż stwierdza się je u ponad 85% pacjentów.

Objawy zapalenia błony śluzowej po radioterapii:

• ból w jamie ustnej, gardle, przełyku czy nosie,
• suchość w ustach (kserostomia),
• zaczerwienienie, obrzęk i bolesność w miejscach napromieniowanych,
• owrzodzenia i rany na błonach śluzowych,
• trudności w jedzeniu i połykaniu (dysfagia), które mogą prowadzić do niedożywienia i skrajnego wyniszczenia,
• zwiększone ryzyko infekcji, w tym grzybiczych lub bakteryjnych,
• zmiany w smaku (utrata smaku lub zmiana smaku pokarmów),
• uszkodzenie tkanek zmineralizowanych zębów, hipoplazja zębiny,
• obniżenie odporności.

Niestety, dotychczas nie udało się znaleźć uniwersalnego sposobu zapobiegania wystąpieniu zmian zapalnych w jamie ustnej w przebiegu terapii onkologicznych. Bardzo istotne jest zachowanie higieny jamy ustnej, aby zapobiegać infekcjom, które mogą nasilić objawy zapalenia. Do mycia zębów należy wybierać szczoteczki z miękkim włosiem, pasty do zębów bez fluoru oraz bezalkoholowe płyny do płukania jamy ustnej (buzię można płukać ciepłą wodą z solą lub wodorowęglanem sodu). Jeśli szczotkowanie zębów sprawia ogromny ból, zamiast mycia można przepłukać jamę ustną preparatem odkażającym.