Radioterapia – co to jest, na czym polega i kiedy jest konieczna?
Piotr Chilczuk

Radioterapia – co to jest, na czym polega i kiedy jest konieczna?

Radioterapia jest jedną z metod leczenia chorób nowotworowych. Polega na wykorzystaniu promieniowania jonizującego do niszczenia komórek w guzie nowotworowym i przerzutach. Oto najważniejsze informacje na temat tej metody leczenia.

Choć często kojarzy się z promieniowaniem podobnym do tego, z jakim mieliśmy do czynienia w przypadku zrzucenia bomby na Hiroszimę czy Nagasaki, to należy podkreślić, że radioterapia jest dość bezpieczną metodą. Chory po naświetlaniu nie stanowi źródła promieniowania i nie jest zagrożeniem dla otoczenia. Radioterapia stosowana jest zarówno do leczenia zmian onkologicznych, łagodzenia bólu, jak i zmian nienowotworowych.

Promieniowanie jonizujące stosowane w radioterapii uzyskuje się za pomocą urządzeń zwanych przyspieszaczami linowymi. Promieniowanie to oddziałuje bezpośrednio z cząsteczkami DNA, prowadząc do jonizacji zasad, z których są zbudowane. Promieniowanie jonizujące oddziałuje też w sposób pośredni, przyczyniając się do rozpadu cząsteczek wody zawartych w komórce, zwanego radiolizą. Produktem rozpadu jest tzw. rodnik tlenowy, będący aktywną formą tlenu. Rodnik reaguje z zasadami azotowymi zawartymi w DNA, prowadząc do uszkodzeń i w ostateczności śmierci komórki. Efektem obu tych rodzajów oddziaływań jest niszczenie komórek nowotworowych, co skutkuje zmniejszeniem się guza.

Znamy kilka rodzajów radioterapii. Ze względu na odległość źródła promieniowania od guza nowotworowego wyróżniamy:

  • Brachyterapię, gdy źródło promieniowania umieszcza się w samym guzie lub w bezpośredniej okolicy. Stosowana w raku szyjki macicy czy raku gruczołu krokowego.
     
  • Teleradioterapia, gdy źródło promieniowania znajduję się w pewnej odległości od chorego. Wykorzystywana przy większości nowotworów.
     
  • Wyróżniamy także radioterapię radykalną, gdy celem jest całkowite zniszczenie nowotworu, oraz radioterapię paliatywną, kiedy nie wyleczymy zmian nowotworowych, ale możemy zmniejszyć objawy. Stosowana jest ona często podczas łagodzenia bólów nowotworowych przy przerzutach do kości.


Napromienienie może być stosowane jako jedyna metoda leczenia i jest wtedy nazywane samodzielną radioterapią. Często jednak radioterapia łączona jest z chemioterapią. Leczenie chemiczne może być zastosowane przed radioterapią, pod postacią leczenia indukcyjnego. Może być stosowane jednocześnie – jednoczasowa radiochemioterapia – lub jako leczenie uzupełniające po radioterapii.

Planowanie radioterapii

Planowanie radioterapii polega na wykonaniu specjalnej stabilizacji oraz tomografii komputerowej. Unieruchomienie wykonuje się w pomieszczeniu zwanym modelarnią. Technicy wykonują materac próżniowy, na którym kładziony jest chory. Dzięki specjalnemu mechanizmowi wysysania powietrza materac dopasowuje się do kształtu pacjenta. Oprócz materaca wykonuje się także maski unieruchamiające, szczególnie przydatne podczas napromieniania nowotworów mózgu lub głowy i szyi. Maski wykonane są ze specjalnego materiału termoplastycznego. W łaźni wodnej są podgrzewane do odpowiedniej temperatury, a następnie kładzione na skórę chorego. Materiał idealnie dopasowuje się do ciała pacjenta i zastyga niczym wosk. Uformowana maska daje możliwość odtwarzania pozycji chorego na aparacie, na którym będzie napromieniony. Stosowane są także specjalne podkładki stabilizujące.

Po wykonaniu unieruchomienia kolejny krok to tomografia komputerowa. Wykonuje się ją w tej samej pozycji, w której chorego unieruchamiano w modelarni. Pielęgniarka lub technik wykonuje kilka „tatuaży” na ciele pacjenta w postaci kropek, w celu lepszego oznaczenia położenia chorego. Ma to na celu zminimalizowanie błędów w ułożeniu i odtwarzalność planu leczenia.

Po wykonanej tomografii lekarz radioterapeuta w specjalnym programie do konturowania rysuje obszary, które będą napromienione. Często wykonuje się fuzję, czyli nałożenie na zdjęcia z tomografii obrazów z innych badań. Ma to na celu lepsze zobrazowanie obszarów, które będą napromieniane. Przykładem jest rezonans magnetyczny czy badanie PET. Następnie fizyk dobiera odpowiednią wielkość pól, ilość wiązek oraz energię promieniowania. Cel jest taki, aby na zaznaczony przez lekarza obszar podać odpowiednią dawkę, chroniąc przy tym sąsiednie narządy, zwane organami krytycznymi. To inaczej narządy będące w bliskim sąsiedztwie napromieniowanego obszaru, które nie są celem radioterapii, a ze względu na ważne funkcje, jakie pełnią, powinny być jak najbardziej ochronione. Mogą to być narządy szczególnie wrażliwe na dany rodzaj promieniowania, mogą kumulować podany izotop promieniotwórczy. Przykładem organów krytycznych jest na przykład pień mózgu i skrzyżowanie wzrokowe przy napromienianiu guzów mózgu.

Drogę chorego można opisać w kilku punktach:

  1. Kwalifikacja do radioterapii
  2. Unieruchomienie w modelarni  
  3. Tomografia komputerowa do planowania leczenia
  4. Fuzja z innymi badaniami: MR czy PET  (nie zawsze wymagane)
  5. Konturowanie przez radioterapeutę
  6. Wykonanie planu leczenia przez fizyka
  7. Radioterapia

Skutki radioterapii

Działania niepożądane możemy podzielić na wczesne (do 6 miesięcy) i późne (powyżej 6 miesięcy). Powikłania wczesne dotyczą tkanek, w których komórki stale i szybko się dzielą. Komórki te występują w nabłonku przewodu pokarmowego, drogach moczowych, naskórku czy w szpiku kostnym. Pierwsze objawy niepożądane pojawiają się już po 2-3 tygodniach od rozpoczęcia radioterapii. Mogą występować w miejscu napromienienia pod postacią zaczerwienienia na skórze lub zapalenia błon śluzowych. Objawy są też ogólnoustrojowe, jak np. osłabienie, problemy z koncentracją czy z zasypianiem. Odczyny wczesne mają charakter krótkotrwały i zazwyczaj są odwracalne.

Powikłania późne występują w tkankach, w których komórki wolno się mnożą. Dotyczą one takich narządów jak rdzeń kręgowy, płuca, wątroba. Może dojść do zwłóknienia płuc, zmian martwiczych na skórze lub trwałych zmian neurologicznych, takich jak porażenie.

Poważnym powikłaniem jest wyindukowanie wtórnego nowotworu. Zdarza się to np. u pacjentek poddawanych radioterapii na gruczoł piersiowy. Wiele lat po leczeniu w miejscu uprzednio napromienianym stwierdza się mięsaka piersi. Na szczęście jest to rzadkie powikłanie.

Odczyny późne mają charakter długotrwały i zazwyczaj są nieodwracalne.

Powiązane produkty

Kiedy radioterapia jest konieczna?

Decyzję o radioterapii podejmuje oczywiście lekarz radioterapeuta. Aby móc zaplanować i przeprowadzić radioterapię, wymagane jest potwierdzenie histopatologiczne nowotworu u chorego. W przypadku przerzutów do kości konieczne jest badanie obrazowe potwierdzające zmiany nowotworowe.

Radioterapię stosuje się jako leczenie uzupełniające po leczeniu chirurgicznym. Przykładem są pacjentki poddane leczeniu oszczędzającemu raka piersi, u których radioterapia jest standardem postępowania. Radioterapia jest często stosowana w przypadku, gdy zabieg operacyjny był nieradykalny, a w badaniu histopatologicznym wyszły wąskie marginesy chirurgiczne. Wąskie marginesy oznaczają właśnie brak doszczętności zabiegu onkologicznego. Radioterapia stosowana jest także jako leczenie przedoperacyjne. Napromienianie takie może zmniejszyć wielkość nowotworu i poprawić radykalność zabiegu chirurgicznego. W taki sposób napromienić można pewne przypadki mięsaków tkanek miękkich, szczególnie tych, gdzie zmiany są zlokalizowane na kończynach.

Czy każdy ból można leczyć radioterapią?

Zdecydowanie nie. Napromienia się zmiany przerzutowe do kości, które dają dolegliwości bólowe. Radioterapią nie leczy się zmian zwyrodnieniowych.

  1. What is radiotherapy?, Cancer Research UK [online], https://www.cancerresearchuk.org/about-cancer/cancer-in-general/treatment/radiotherapy/about, [dostęp:] 03.07.2019.
  2. Side Effects of Radiation Therapy, Cancer.net [online] https://www.cancer.net/navigating-cancer-care/how-cancer-treated/radiation-therapy/side-effects-radiation-therapy , [dostęp:] 03.07.2019.
  3. R. Baskar, K. A. Lee, R. Yeo i in., Cancer and Radiation Therapy: Current Advances and Future Direction, „International Journal of Medical Sciences”, http://www.medsci.org/v09p0193.htm , [dostęp:] 03.07.2019.

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • Jak dawkować melatoninę na sen? Czy pomaga zasnąć?

    Melatonina to kluczowy hormon procesu zasypiania. Jej niedobory mogą niekorzystnie wpływać na zachowanie prawidłowego cyklu okołodobowego, a tym samym przyczyniać się do występowania zaburzeń wielu mechanizmów zachodzących w organizmie. Ilość wydzielanej melatoniny zmniejsza się wraz z wiekiem, przez co najbardziej narażone na jej niedobory są osoby starsze. Jakie inne funkcje spełnia hormon snu, jak należy go suplementować i czym objawiają się niedobory melatoniny? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

  • Lukrecja – co to za roślina? Właściwości, działanie, przeciwwskazania

    Któż z nas chociaż jeden raz w życiu nie zetknął się z niezwykłymi, czarnymi cukierkami o ślimakowatym kształcie? Ponoć albo się je kocha, albo nienawidzi. Charakterystyczny kolor i smak słodycze te zawdzięczają zawartości ekstraktu z lukrecji – rośliny, nad której bogactwem zastosowań warto się pochylić. Czym zatem jest lukrecja, jakie ma właściwości i jaki może mieć wpływ na nasze zdrowie?

  • Czym jest i jak działa żeń-szeń? Zastosowanie i przeciwwskazania do stosowania Panax ginseng

    Żeń-szeń, nazywany również ginsengiem lub wszechlekiem, jest jednym z najlepiej opisanych adaptogenów. Według medycyny chińskiej powinno się go stosować jedynie w miesiącach zimowych. Żeń-szeń może wpływać na poprawę funkcji kognitywnych (poznawczych), poprawia samopoczucie i pamięć, łagodzi stres oraz działa korzystnie na skórę i potencję seksualną. Na rynku można kupić wiele preparatów z żeń-szeniem, zarówno w formie tabletek czy kapsułek, jak i płynnych ekstraktów. Który preparat z żeń-szeniem wybrać, jaka jest dzienna zalecana dawka tego adaptogenu oraz w jakiej porze dnia należy zażywać ten suplement? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

  • Cytrynian magnezu, zwykły magnez, a może magnez z witaminą B6 – który wybrać?

    W aptekach i sklepach z suplementami dostępnych jest kilka form magnezu. Jedne preparaty występują w postaci magnezu z witaminą B6, inne określane są mianem cytrynianu magnezu (także w wersji z pirydoksyną), a jeszcze inne oferowane są w formie samego magnezu. Magnez można kupić zarówno w formie tabletek, kapsułek, saszetek z proszkiem do rozpuszczania w wodzie, jak i w postaci płynu czy żelek. Czym różnią się poszczególne suplementy, które połączenie jest najskuteczniejsze i najlepiej przyswajalne oraz dlaczego magnezu nie wolno łączyć z preparatami zawierającymi żelazo i wapń? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

  • Co to jest cholekalcyferol – czyli jak powstaje witamina D w kapsułkach?

    Cholekalcyferol jest formą witaminy D3, która jest niezbędna do utrzymania zdrowego układu kostnego i zdrowia skóry. Może być syntetyzowana przez skórę pod wpływem promieni UVB lub przyjmowana w formie suplementów diety. Ułatwia wchłanianie wapnia i fosforu, umożliwiając m.in. prawidłowy rozwój kości i zębów.

  • Jad pszczeli – jakie ma właściwości lecznicze?

    Jad wytwarzany przez pszczoły miodne (Apis mellifera) to bezwonna, bezbarwna, gorzka ciecz, zawierająca mieszaninę różnych aktywnych substancji, takich jak peptydy, białka o właściwościach enzymatycznych czy biogenne aminy. Mimo że jest toksyną, która może prowadzić do wystąpienia reakcji alergicznej, to posiada także liczne właściwości prozdrowotne. Jakie są wyniki badań dotyczących jadu pszczelego?

  • Suplementacja przy insulinooporności

    Insulinooporność jest zaburzeniem metabolizmu, które może zamienić się w poważną chorobę, która obecnie może dotyczyć nawet 2 milionów Polaków. Przyczynia się do tego przede wszystkim siedzący tryb życia, przetworzona, wysokoenergetyczna żywność, a także przewlekły stres wpływający na nasze zachowania żywieniowe – „zajadanie” problemów. Insulinooporność nie musi być leczona, niemniej jeśli na czas nie zareagujemy zmianą dotychczasowego stylu życia, może przerodzić się w pełnoobjawowe schorzenie – cukrzycę. Cennym elementem uzupełniającym dietoterapię może być racjonalna, przemyślana suplementacja. Jakie składniki szczególnie wspierają zdrowie metaboliczne?

  • Suplementacja w Hashimoto – jak wpływają na to nutraceutyki?

    Hashimoto, a raczej autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, jest coraz powszechniej diagnozowanym schorzeniem. Mówimy o nim wtedy, gdy nasz układ odpornościowy atakuje tarczycę. W chorobie tej może dojść zarówno do podwyższonej czynności gruczołu, jak i normalnej lub obniżonej czynności. Hashimoto dotyka znacznie częściej kobiety niż mężczyzn. Wsparciem działania tarczycy, jak i całej terapii, może być racjonalna suplementacja w oparciu o składniki, których skuteczność potwierdzają wyniki badań naukowych.

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij