Kwasy AHA a skóra – jakie właściwości mają kwasy owocowe?

Zdrowa, gładka, jędrna skóra bez przebarwień to marzenie, wbrew pozorom, nie tylko współczesne. Już w starożytnym Rzymie lub Egipcie stosowano kwasy owocowe – chociaż nieświadomie! Intuicja oraz obserwacja podpowiadały słusznie, że soki z cytrusów lub mleko zwierząt mają dobroczynny wpływ na cerę. Dzisiaj, bogatsi o odkrycia i badania naukowe, możemy czerpać pełnymi rękami z zasobów natury. 

Kwasy AHA – charakterystyka i rodzaje kwasów owocowych 

Hydroksykwasy (kwasy hydroksylowe) to rodzaj kwasów, w których cząsteczce prócz grupy karboksylowej znajdziemy też grupę hydroksylową, co powoduje, że łączą w sobie właściwości zarówno kwasów, jak i alkoholi. Zalicza się do nich α-hydroksykwasy AHA (z ang. Alpha-Hydroxy Acid) i β-hydroksykwasy BHA (ang. Beta-Hydroxy Acid). 

Zastosowanie kwasów AHA – gdzie można je znaleźć? 

Kwasy AHA nazywa się kwasami owocowymi, chociaż naturalnie występują nie tylko w owocach, ale też w warzywach, trzcinie cukrowej lub w kwaśnym mleku. Występują zatem w przyrodzie powszechnie, ale do celów użytkowych otrzymuje się je najczęściej metodami chemicznymi. 

Ze względu na kwasowy charakter AHA znajdują zastosowanie w przemyśle spożywczym, gdzie regulują pH żywności i napojów. Ponadto w produktach spożywczych wykorzystywane są jako konserwanty, mając nawet swoje symbole „E” w klasyfikacji dodatków do żywności: E270 to kwas mlekowy,  E296 to kwas jabłkowy, E330 – kwas cytrynowy, a E334 – kwas winowy. 

α-hydroksykwasy stosuje się w przemyśle farmaceutycznym oraz w medycynie, gdzie regulują pH leków, są składnikami leków, półproduktami do produkcji nici chirurgicznych, materiałów opatrunkowych lub elementów rusztowań w inżynierii tkankowej. 

Jednak podstawowym wykorzystaniem kwasów owocowych jest użycie ich w przemyśle kosmetycznym. Popularność zdobywają tu od lat 90. XX wieku głównie jako składniki kosmetyków eksfoliacyjnych (złuszczających). Ich działanie zależy od rodzaju kwasu, jego mocy, użytego stężenia oraz pH. 

Jakie zastosowanie mają kwasy AHA w branży kosmetycznej? 

• Pielęgnują skórę ze zrogowaceniami, przesuszoną. Usuwają zrogowacenia, działają keratolitycznie, nawadniają (również w przypadku łuszczycy, rogowacenia i zapalenia okołomieszkowego, modzeli, rogowacenia słonecznego, brodawek łojotokowych). 
• Wysokie stężenia AHA (od 20 do 70%) odpowiedzialne są za epidermolizę (złuszczanie naskórka), a niższe (2–15%) odpowiadają za normalizację tego procesu. 
• Polepszają elastyczność i jędrność skóry, zwiększają produkcję kolagenu oraz elastyny. Spłycają drobne zmarszczki, ale też blizny potrądzikowe. 
• Leczą i pielęgnują cerę trądzikową. 
• Wybielają skórę, niwelują przebarwienia (ponieważ synteza melanin zachodzi w środowisku alkalicznym). 
• Odblokowują pory skórne, wspomagają wchłanianie innych preparatów kosmetycznych. 
• Stymulują i regulują odnowę komórkową. 
• Działają antybakteryjnie. 

Właściwości poszczególnych kwasów AHA 

Przyjrzyjmy się poszczególnym kwasom owocowym nieco bliżej. 

Kwas glikolowy (hydroksyoctowy) naturalnie występuje w soku trzciny cukrowej. Ma w kosmetyce największe zastosowanie. Ma najmniejszą cząsteczkę, dzięki czemu łatwo penetruje warstwę rogową naskórka. 

• Na skórę działa złuszczająco, normalizująco. Nadaje gładkość i wyrównuje odcień cery. 
• Działa przeciwstarzeniowo: pobudza syntezę włókien kolagenowych, uelastycznia skórę, spłyca zmarszczki. 
• Działa przeciwtrądzikowo oraz niweluje blizny potrądzikowe. 
• Redukuje objawy fotostarzenia. 
• Silnie nawilża: wnika głęboko w naskórek, transportuje wodę do jego niższych warstw i tam ją magazynuje. 
• Podczas zabiegów oraz po nich może wystąpić lekki rumień skóry oraz jej pieczenie i podrażnienie. 

Kwas migdałowy ([RS]-2-fenylo-2-hydroksyoctowy) to drugi, po glikolowym, najczęściej stosowany w kosmetyce α-hydroksykwas. Dla odmiany ma dużą cząsteczkę, co niesie za sobą niewątpliwe zalety: działa łagodniej i wolniej, praktycznie nie wywołując podrażnień. 

• Działa bakteriobójczo i bakteriostatycznie na wiele rodzajów bakterii (w tym na bakterie E. coli). 
• Stosowany do cery mieszanej, wrażliwej, naczyniowej, łojotokowej, trądzikowej. 
• Działa łagodnie złuszczająco, rozjaśnia przebarwienia, spłyca zmarszczki, nawilża. 
• Redukuje objawy fotostarzenia. 
• Można zastosować go latem, gdyż jako jeden z nielicznych nie spowoduje nadwrażliwości na promieniowanie UV. 
• Dobrze tolerowany, nie powoduje rumienia.  

Kwas mlekowy (2-hydroksypropanowy): 

• Reguluje kwasowość kosmetyków: kremów, maseczek, wód toaletowych. 
• Stosowany w terapii przeciwtrądzikowej oraz w produktach przeciwstarzeniowych. 
• Działa nawilżająco i wygładzająco, uelastycznia skórę. 
• W wysokim stężeniu złuszcza skórę, zwęża pory, usuwa przebarwienia (np. piegi). 
• Stosowany do produkcji dezodorantów, które mają być przezroczyste – jest to tzw. klarowanie. 
• Dodawany do płynów do płukania jamy ustnej. 
• Neutralizuje środowisko alkaliczne, co jest niezbędne podczas wykonywania zabiegów trwałej ondulacji i rozjaśniania włosów. 

Kwas winowy (2,3-dihydroksybutanodiowy) znajdziemy w soku z winogron; jest też głównym produktem kwasowym fermentacji alkoholowej. 

• Podobnie jak inne AHA na skórę działa przeciwstarzeniowo, daje efekt peelingu, zmiękcza, nawilża. 
• Neutralizuje środowisko alkaliczne, co jest niezbędne podczas wykonywania zabiegów trwałej ondulacji i rozjaśniania włosów. 

Kwas cytrynowy (2-hydroksy-1,2,3-propanotrikarboksylowy): 

• W przemyśle kosmetycznym używany jako przeciwutleniacz i regulator kwasowości. 
• Podobnie jak inne AHA na skórę działa przeciwstarzeniowo, daje efekt peelingu, zmiękcza, nawilża. 
• Stosowany np. w solach do kąpieli, kremach wybielających, dodawany do mydeł. 
• Neutralizuje środowisko alkaliczne, co jest niezbędne podczas wykonywania zabiegów trwałej ondulacji i rozjaśniania włosów. 
• W dużych ilościach działa toksycznie! 

Kwas jabłkowy (hydroksybutanodiowy) naturalnie występuje w kwaśnym mleku, kiszonej kapuście, jabłkach: 

• W kosmetykach jest składnikiem regulującym kwasowość. 
• Podobnie jak inne AHA na skórę działa przeciwstarzeniowo, daje efekt peelingu, zmiękcza oraz nawilża. 

Jak stosować kwasy AHA? Zabieg w gabinecie czy w domu? 

Działanie AHA zależy przede wszystkim od użytego stężenia kwasu owocowego. Uogólniając: stężenia poniżej 5% uznawane są za pozbawione właściwości drażniących i stosowane są w łagodnej pielęgnacji ciała. Natomiast im wyższe stężenia (od 5% do kilkunastu, a nawet do 50–70%), tym mocniejszy efekt złuszczający i, potencjalnie, podrażniający. Z tego względu zaleca się, by zabiegi peelingów chemicznych wykonywane były w gabinetach specjalistycznych przez wykwalifikowaną osobę, ponieważ zalicza się je w poczet zabiegów inwazyjnych – otrzymujemy dzięki temu gwarancję bezpieczeństwa i minimalizujemy ryzyko niepożądanych podrażnień i powikłań. 

Preparat w gabinecie dobierany jest indywidualnie do potrzeb i wymagań cery. Około dwa tygodnie przed wizytą rozpoczyna się przygotowanie do zabiegu: zaleca się codzienne stosowanie kremów z niskimi stężeniami odpowiednich α-hydroksykwasów. Po zabiegu właściwym ekspert przeprowadza neutralizację kwasu buforem, a następnie zaleca pielęgnację: codzienne stosowanie kremów nawilżających i ochronnych oraz wysokiej fotoprotekcji. 

Na co zwracać uwagę przy zakupie produktów z kwasami AHA? Do jakiej cery? 

Zalecenie wykonywania peelingów chemicznych w gabinecie specjalistycznym nie oznacza jednak, że nie możemy korzystać z dobrodziejstw kwasów owocowych samodzielnie, w domowym zaciszu. Na rynku dostępne są bowiem kosmetyki i dermokosmetyki z kwasami AHA w składzie, ale zazwyczaj ich stężenie nie przekracza w nich kilku - kilkunastu procent. To właśnie niższe stężenia są gwarantem bezpiecznej kuracji kwasami wykonywanej na własną rękę. 

Codzienną, domową kurację niskimi stężeniami kwasów owocowych możemy również wprowadzić dla cery dojrzałej i z oznakami fotostarzenia. Istnieje cała gama preparatów z kwasami (np. glikolowym, mlekowym), które zapewnią działanie złuszczające, wyrównujące koloryt, a także spłycą drobne zmarszczki, nawilżą i ujędrnią skórę. 

Kwasy AHA – przeciwwskazania 

Przeciwskazania do zastosowania kwasów AHA (zwłaszcza peelingów chemicznych wykonywanych w gabinecie) obejmują: 

• aktywne wypryski, aktywną opryszczkę i inne dermatozy wirusowe, grzybicze lub bakteryjne w aktywnej formie,
• stosowanie estrogenów, ciążę, laktację,
• nosicielstwo HIV, 
• możliwe opóźnione gojenie skóry, obecność blizn przerostowych i/lub keloidów, podrażnienia, skórę bardzo cienką i/lub bardzo wrażliwą, skórę z ubytkami (np. z występującymi skaleczeniami, świeżymi ranami),
• trądzik różowaty, 
• leczenie światłem (fototerapię),
• chemioterapię, 
• czas zastosowania (np. często nie zaleca się zabiegów wczesną wiosną),
• zaburzenia czynności wątroby lub nerek, 
• alergię na składniki peelingu,
• tanoreksję (nałogowe opalanie), 
• fototyp skóry IV, V lub VI, 
• kurację z zastosowaniem izotretynoiny. 

Uczulenie na kwasy AHA – jak się objawia? 

Przeprowadzając zabiegi kwasami AHA, musimy liczyć się z ich inwazyjnością, a to oznacza, że niejednokrotnie może po nich wystąpić zaczerwienie skóry, lekkie podrażnienie. Po zabiegach w gabinecie możliwy jest również wysyp niedoskonałości, a dotyczy to zwłaszcza osób z cerą trądzikową, u których wydzielanie sebum jest nieprawidłowe. Taki wysyp może obejmować niewielkie zaskórniki, ale również duże, zaczerwienione zmiany, których gojenie potrwać może kilka tygodni. Są to jednak procesy jednorazowe, po których następuje oczekiwana poprawa – chociaż warto ten proces i zmiany skórne konsultować ze specjalistą, by nie dopuścić do powstania poważnych stanów zapalnych i innych powikłań. 

Inne efekty uboczne i powikłania po zabiegach kwasami owocowymi to np. zaburzenia barwnikowe, trwały rumień, infekcje bakteryjne i wirusowe, bliznowacenie, prosaki, nadwrażliwość na światło i zimno.