Angina – przyczyny, objawy, leczenie anginy u dzieci i u dorosłych

Angina to ostre zapalenie gardła i migdałków wywołane najczęściej przez paciorkowce z grupy A (Streptococcus pyogenes). Anginę rozpoznaje się na podstawie występowania charakterystycznych objawów, takich jak silny ból gardła utrudniający przełykanie, wysoka gorączka, powiększenie szyjnych węzłów chłonnych oraz na podstawie stwierdzenia w badaniu przedmiotowym zaczerwienienia błony śluzowej gardła, rozpulchnienia migdałków oraz białego nalotu.

1. Czym jest angina?
2. Jak rozpoznać anginę?
3. Jakie są objawy anginy?
4. Jak przebiega leczenie anginy u dzieci i dorosłych?
5. Angina – powikłania
6. Angina nawracająca – kiedy konieczne jest usunięcie migdałków?
7. Angina – często zadawane pytania

Czym jest angina?

Ostre zapalenie gardła występuje bardzo często, szczególnie wśród dzieci i młodych dorosłych, zazwyczaj ma etiologię wirusową (wirusowe zapalenie gardła). Termin „angina” w przypadku zapalenia gardła jest zarezerwowany dla zakażeń spowodowanych bakterią – paciorkowcem B-hemolizującym z grupy A Streptococcus pyogenes. Stanowi on główną przyczynę (90%) bakteryjnych zapaleń gardła i jest odpowiedzialny także za szkarlatynę (płonicę) oraz różę (zapalenie skóry). 

Warto wspomnieć o innej postaci zapalenia gardła, wywoływanej przez saprofityczne bakterie znajdujące się w jamie ustnej (beztlenowe krętki, pałeczki wrzecionowate). Choroba ta nazywana jest anginą Plauta-Vincenta i powinna być różnicowana z agranulocytozą, białaczką lub nowotworem migdałka. Z reguły przebiega łagodnie. Obserwuje się ją u nastolatków i młodych dorosłych (częściej u mężczyzn), czynnikiem torującym drogę dla bakterii jest wcześniejsza infekcja wirusowa. Zmiany występują zazwyczaj jednostronnie w postaci szaro-żółtego nalotu, bez powiększenia i zaczerwienienia migdałka. 

Jak rozpoznać anginę?

Angina czy wirusowe zapalenie gardła?

Zapalenie gardła najczęściej wywołują wirusy, takie jak: rynowirusy, RSV, koronawirusy, adenowirusy, EBV, CMV, Coxsackie, wirusy grypy i para grypy. Różnicowanie z zakażeniem bakteryjnym opiera się na badaniu przedmiotowym i wywiadzie. W infekcji wirusowej objawy rozwijają się stopniowo i są grypopodobne – ból mięśni, zapalenie spojówek, kaszel i katar, na błonie śluzowej jamy ustnej mogą być widoczne pęcherzyki i nadżerki, a na migdałkach rzadko obserwuje się naloty (obecne w przypadku EBV i adenowirusów).  

Jeśli chodzi o anginę, to przebieg choroby jest nagły, objawy dotyczą głównie gardła, występuje wysoka gorączka i naloty włóknikowe na migdałkach. Bardzo pomocna w różnicowaniu jest skala punktowa Centora/McIsaaca. Występuje w niej 5 kryteriów: 4 podpunkty dotyczące objawów klinicznych oraz 1 dotyczący wieku chorego:

• gorączka >38 st. C (1 pkt),
• brak kaszlu (1 pkt),
• powiększone węzły chłonne szyjne przednie (1 pkt),
• powiększenie migdałków podniebiennych z nalotem (1 pkt),
• wiek: 3-14 lat (1 pkt), 14-45 lat (0 pkt), >45 lat (-1pkt).

Dalsze postępowanie jest uzależnione od sumarycznej liczby punktów – 4-5pkt rozpoznanie anginy jest bardzo prawdopodobne i antybiotykoterapia jest wskazana, 2-3 pkt umiarkowane prawdopodobieństwo, wskazana dalsza diagnostyka mikrobiologiczna (wymaz z gardła lub szybki test antygenowy), 0-1pkt niskie prawdopodobieństwo (<6%).  Stosowanie się do tych zaleceń pozwala na ograniczenie niepotrzebnego stosowania antybiotyków i rozwoju antybiotykooporności. 

Angina a mononukleoza zakaźna

W przypadku mononukleozy  zakaźnej (wirus Epsteina-Barra, EBV) cechy pozwalające na odróżnienie od anginy to: uogólnione powiększenie węzłów chłonnych (w anginie powiększone są węzły szyjne przednie), długotrwała gorączka (10-14dni), powiększenie narządów miąższowych jamy brzusznej (wątroby i śledziony). Może także występować charakterystyczny obrzęk Glanzmanna (nasada nosa i okolica powiek). We krwi można stwierdzić przeciwciała przeciwko wirusowi EBV, a w rozmazie mogą być obecne limfocyty atypowe. Przy mononukleozie włączenie antybiotyku z grupy penicylin może wywołać charakterystyczną wysypkę w ok. 7-10 dobie leczenia. 

Jakie są objawy anginy?

Objawy anginy występują nagle – angina rozwija się w ciągu od 12 h do 4 dni. Chory zgłasza:

• silny ból gardła, utrudniający jedzenie i picie, 
• gorączkę (często wysoką), 
• węzły chłonne przednie są powiększone i tkliwe (u 30-60% chorych),
• młodsze dzieci często wymiotują i mają bóle brzucha. 

W badaniu fizykalnym uwagę zwraca silnie zaczerwieniona błona śluzowa gardła z powiększonymi migdałkami, na których widoczny jest włóknikowaty, nitkowaty nalot o białym zabarwieniu. 

Jak przebiega leczenie anginy u dzieci i dorosłych?

Jeśli pacjent nie jest w stanie przyjmować leków doustnie lub istnieje ryzyko niestosowania się do zaleceń, wskazana jest benzylopenicylina benzatynowa w formie domięśniowej. W przypadku nadwrażliwości typu późnego na penicyliny stosuje się cefalosporyny I generacji (cefadroksyl, cefaleksyna), a przy nadwrażliwości na wszystkie B-laktamy (penicyliny, cefalosporyny) wskazane są antybiotyki z grupy makrolidów (klarytromycyna). 

Chory przestaje być zakaźny po 24 godzinach od włączenia leku. Nie należy zapominać o leczeniu objawowym: leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe (ibuprofen jest lekiem pierwszego wyboru ze względu na swoje dodatkowe działanie przeciwzapalne), miejscowe leki odkażające i przeciwbólowe (płukanki do gardła, tabletki do ssania, spraye) – lidokaina, cholina, chlorchinaldol, chlorheksydyna, benzydamina i benzokaina, mentol. Z naturalnych sposobów zmniejszających przykre dolegliwości bólowe można polecić miód (nie wolno go jednak stosować u dzieci <1. roku życia), prawoślaz, siemię lniane.

Angina – powikłania

Zastosowanie prawidłowej antybiotykoterapii skutecznie zmniejsza ryzyko przed większością powikłań anginy i skraca czas leczenia. Można je podzielić na ropne i nieropne.

Wśród ropnych powikłań po anginie wyróżnia się zapalenie ucha środkowego, zatok przynosowych, ropień okołomigdałkowy, występują one u ok.1% dzieci z anginą. Powikłania nieropne należą do rzadkości i są to: gorączka reumatyczna, reaktywne zapalenie stawów, kłębuszkowe zapalenie nerek. 

Angina nawracająca – kiedy konieczne jest usunięcie migdałków?

Głównym wskazaniem do usunięcia migdałków jest bezdech senny wywołany nadmiernym przerostem migdałków. Do tonsillektomii kwalifikuje się także pacjentów z nawracającą anginą. Wg amerykańskich zaleceń z 2019 roku (kryteria Paradise’a) nawracające paciorkowcowe zapalenia gardła określa się jako:

• ≥7 epizodów w ciągu ostatniego roku lub
• ≥5 epizodów rocznie przez 2 lata lub 
• ≥3 epizodów rocznie przez 3 lata.

W trakcie każdego epizodu musi być spełnione przynajmniej jedno kryterium kliniczne (gorączka >38 st. C, limfadenopatia szyjna, nalot na migdałkach, dodatni wynik posiewu z gardła). 

Angina – często zadawane pytania

Czy angina przejdzie sama?

Objawy anginy, zwłaszcza wirusowej, mogą ustąpić samoistnie w ciągu kilku dni, jednak w przypadku anginy bakteryjnej zalecana jest antybiotykoterapia, aby uniknąć powikłań i nawrotów. Nieleczona angina bakteryjna wiąże się z ryzykiem powikłań, dlatego zawsze warto skonsultować się z lekarzem. 

Czy angina jest zaraźliwa?

Angina, zarówno wirusowa, jak i bakteryjna, jest chorobą zakaźną i przenosi się drogą kropelkową, szczególnie podczas kaszlu, kichania lub bliskiego kontaktu z osobą chorą. Zaraźliwość utrzymuje się do kilku dni po ustąpieniu objawów lub do 24 godzin po rozpoczęciu antybiotykoterapii w przypadku anginy bakteryjnej. 

Z czym można pomylić anginę?

Anginę można pomylić z innymi infekcjami gardła, takimi jak przeziębienie, grypa, mononukleoza zakaźna, a także z chorobami takimi jak błonica, ospa wietrzna czy grzybica gardła. Objawy anginy mogą być podobne do innych schorzeń, dlatego diagnostykę powinien przeprowadzić lekarz. 

Jak odróżnić anginę od zapalenia gardła?

Angina najczęściej zaczyna się nagle, z silnym bólem gardła, wysoką gorączką i powiększeniem węzłów chłonnych, podczas gdy zapalenie gardła o podłożu wirusowym rozwija się łagodniej i często towarzyszą mu katar, kaszel oraz brak ropnych nalotów. Ostateczne rozróżnienie wymaga badania lekarskiego i ewentualnego testu na obecność paciorkowców. 

Jakie są 3 rodzaje anginy?

Anginę można podzielić ze względu na przyczynę na: anginę wirusową, bakteryjną (najczęściej paciorkowcową) oraz grzybiczą. W praktyce najczęściej rozpoznaje się anginę wirusową i bakteryjną, które różnią się objawami i sposobem leczenia. 

Czy lody są dobre na anginę?

Jedzenie lodów nie powoduje anginy, a zimne produkty mogą przynieść krótkotrwałą ulgę w bólu gardła, jednak nie mają wpływu na leczenie choroby. Lody należy spożywać ostrożnie, by nie doprowadzić do gwałtownego schłodzenia gardła, co może obniżyć odporność. 

Czym płukać gardło przy anginie?

Przy anginie można płukać gardło roztworem soli, naparami z ziół (np. szałwia, rumianek, tymianek) lub wodą z dodatkiem octu jabłkowego, co pomaga łagodzić ból i stan zapalny. Płukanie gardła należy wykonywać kilka razy dziennie, ale nie częściej niż 5–6 razy na dobę, by nie podrażnić śluzówki.