Inhibitory pompy protonowej – dawkowanie i skutki uboczne

Inhibitory pompy protonowej (proton pump inhibitors, PPI) to grupa leków powszechnie uznawana za skuteczną i bezpieczną w leczeniu chorób zależnych od wydzielania kwasu solnego w żołądku. Aktualnie należą do najczęściej przepisywanych leków na świecie, a w wielu krajach, w tym także w Polsce, dostępne są bez recepty. Ich wprowadzenie do lecznictwa w 1988 roku (omeprazol – pierwszy PPI) spowodowało ogromny postęp w leczeniu choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, refluksu przełyku a także w profilaktyce i leczeniu powikłań ze strony żołądka w trakcie stosowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ).

Mechanizm działania

Leki te hamują wydzielanie kwasu solnego poprzez nieodwracalne zablokowanie enzymu adenozynotrifosfatazy (pompa protonowa) w końcowej fazie wydzielania jonów wodorowych do światła żołądka. Działają silniej niż popularne leki hamujące receptory H2, jak choćby ranitydyna. Obecnie na rynku dostępne są następujące PPI: omeprazol, lansoprazol, rabeprazol, pantoprazol i esomeprazol.

Dawkowanie

Preparaty zawierające PPI należy stosować zgodnie z zaleceniami lekarza i wskazaniami do stosowania zawartymi w ulotce dołączonej do opakowania. Nie należy na własną rękę przekraczać zaleconych dawek, gdyż nie zwiększy to skuteczności działania leku a może zagrażać zdrowiu. Tylko lekarz może zalecić stosowanie większej dawki i tylko w uzasadnionych przypadkach.

Zwykle stosowana dawka PPI dostępnych bez recepty (omeprazol, pantoprazol) wynosi 20 mg na dobę. Leki te występują w postaci tabletek dojelitowych, których nie należy rozgryzać, stosowanych na czczo lub w trakcie posiłku. PPI to nieaktywne proleki, które są resorbowane w jelicie cienkim i transportowane do komórek okładzinowych żołądka, gdzie ulegają przemianie do związków czynnych.

Działania niepożądane

Podobnie jak inne leki, inhibitory pompy protonowej mogą powodować skutki uboczne, jednak występują one rzadko. Możemy wśród nich wyróżnić powikłania infekcyjne, zaburzenia wchłaniania składników mineralnych i witamin oraz zwiększone ryzyko złamań kości i wystąpienia nowotworów.

Powikłania infekcyjne

Kwas solny w żołądku stanowi barierę dla bakterii i wpływa na skład flory bakteryjnej jelit, w związku z czym jego obniżony poziom po długotrwałym stosowaniu PPI może doprowadzić do powikłań infekcyjnych. Należą do nich: zapalenie płuc, zakażenie Clostridium diffcile oraz bakteryjne zapalenie żołądka i jelit.

• Zapalenie płuc – prawdopodobnie PPI powodują zespół przerostu bakteryjnego w żołądku a zapalenie płuc jest wynikiem mikroaspiracji jego treści do układu oddechowego.
• Infekcja Clostridium difficile – ryzyko zakażenia tą bakterią wzrasta prawdopodobnie na skutek podwyższenia pH treści żołądkowo-jelitowej, co umożliwia przetrwanie form wegetatywnych drobnoustroju.
• Bakteryjne zapalenie żołądka i jelit – zahamowanie wydzielania kwasu solnego w żołądku sprzyja rozrostowi flory bakteryjnej w jelicie cienkim i zwiększa podatność na szereg innych infekcji, w tym wywołanych przez bakterie Salmonella, Campylobacter jejuni, Escherichia coli, Vibrio cholerae i Listeria.

Zaburzenia wchłaniania składników mineralnych i witamin

• Żelazo – kwas solny w żołądku jest niezbędny do wchłaniania żelaza niehemowego, ponieważ umożliwia jego uwalnianie z soli zawartych w pokarmach.
• Wapń – kwaśny odczyn w żołądku jest niezbędny do enzymatycznego rozkładu kompleksów wapnia ze związkami organicznymi oraz jego uwalniania z trudno rozpuszczalnych soli wapniowych zawartych w pokarmie. Dlatego istnieje ryzyko, że zahamowanie wydzielania kwasu solnego będzie utrudniać uwalnianie i wchłanianie wapnia w przewodzie pokarmowym.
• Witamina B12 – w pierwszym etapie jej wchłaniania w przewodzie pokarmowym niezbędne są kwas solny i pepsyna, dzięki którym kobalamina zawarta w pokarmach jest uwalniana z połączeń z białkami a następnie wchłaniania z udziałem flory bakteryjnej w końcowym odcinku jelita cienkiego. Istotny jest fakt, że nawet niewielki niedobór witaminy B12 zwiększa ryzyko osteoporozy.

Złamania kości

Najczęstszą przyczyną złamań kości (poza urazami mechanicznymi) jest zmniejszenie ich gęstości w przebiegu osteoporozy. Przewlekłe stosowanie PPI może przyczynić się do rozwoju choroby na skutek zaburzenia wchłaniania witaminy B12, której niedobór wpływa na procesy tworzenia kości poprzez obniżenie aktywności osteoblastów i gęstości mineralnej kości. Niedobór witaminy B12 może powodować również zaburzenia neurologiczne sprzyjające niekontrolowanym upadkom prowadzącym do złamań, szczególnie niebezpiecznych u osób starszych. Hipergastrynemia towarzysząca stosowaniu PPI prowadzi do nadmiernej aktywności przytarczyc, wzrostu poziomu parathormonu we krwi i zwiększonej resorpcji wapnia z kości.

Nowotwory

U chorych z zapaleniem trzonu żołądka i infekcją H. pylori stosowanie PPI może sprzyjać zanikowi błony śluzowej, co zwiększa ryzyko wystąpienia raka żołądka. Brak jest jednak wiarygodnych badań potwierdzających bezpośredni związek stosowania tej grupy leków z występowaniem nowotworów.