Nadkwasota (nadkwaśność) żołądka – przyczyny, objawy, leczenie, domowe sposoby

Nadkwasota to termin oznaczający nadprodukcję kwasu solnego przez komórki żołądka. Termin ten czasami jest mylnie używany jako jedno z określeń objawu zarzucania kwaśnej treści żołądkowej do przełyku, czyli zgagi. Niemniej, zgaga i uszkodzenie przełyku mogą wystąpić również w przypadku nadkwaśności żołądka. Na nadmiar kwasu wrażliwa jest głównie dwunastnica – początkowa część jelita cienkiego. Żrący sok żołądkowy uszkadza nabłonek dwunastnicy i powoduje trudno gojące się owrzodzenia. Jest kilka możliwych przyczyn nadprodukcji kwasu żołądkowego. Leczenie owrzodzeń dwunastnicy w przeszłości było głównie chirurgiczne. Obecnie większość przypadków z powodzeniem można leczyć farmakologicznie.

Nadkwasota żołądka – przyczyny

Komórki nabłonkowe żołądka produkują sok żołądkowy zawierający kwas solny. Jest on niezbędny w procesie trawienia. Wydzielanie kwasu jest regulowane przez dwa hormony. Gastryna pobudza, a somatostatyna hamuje jego produkcję. Choroby przebiegające ze wzrostem produkcji gastryny pośrednio zwiększają też wydzielanie kwasu. Do chorób tych należą m.in.:

• zakażenie bakterią Helicobacter pylori,
• guz wydzielający gastrynę – zespół Zollingera-Ellisona,
• zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka,
• niedokrwistość złośliwa,
• chirurgiczne usunięcie fragmentu żołądka z zachowaniem części przedodźwiernikowej.

Nosicielstwo bakterii H. pylori jest zjawiskiem bardzo powszechnym w naszej populacji. Jej obecność w błonie śluzowej żołądka powoduje przewlekły stan zapalny. Jest on z kolei przyczyną zwiększenia wydzielania gastryny i zmniejszenia wydzielania ochronnej warstwy śluzu wyściełającej żołądek. H. pylori jest dobrze poznanym czynnikiem wywołującym zwiększone zakwaszenie żołądka, chorobę wrzodową, zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka, a także raka żołądka.

Stosunkowo rzadką przyczyną nadkwaśności jest tzw. zespół Zollingera-Ellisona. Jest to obecność guza wydzielającego hormon – gastrynę. Nadprodukcja gastryny powoduje nadkwaśność i trudno gojące się owrzodzenia błony śluzowej dwunastnicy. Pojawienie się objawów takich jak zgaga i bóle w nadbrzuszu w czasie ciąży nie muszą wcale oznaczać nadkwasoty. Najczęściej są to po prostu objawy refluksu wywołane zwiększonym ciśnieniem w jamie brzusznej. U osób młodych zakażenie H. pylori jest dużo rzadszym zjawiskiem. Dlatego w przypadku wystąpienia u dzieci objawów choroby wrzodowej należy szukać przyczyny innej niż nadkwaśność.

Nadkwasota żołądka – objawy

Objawy nadkwaśności są podobne jak w przypadku choroby wrzodowej dwunastnicy. Może pojawić się gniotący ból w górnej części brzucha. Ból pojawia się kilka godzin po spożyciu pokarmu i ustępuje po przyjęciu leków zobojętniających sok żołądkowy lub po posiłku. Dolegliwości często pojawiają się w nocy lub nad ranem. Obserwuje się też częstsze nawroty choroby wiosną i jesienią. Ponieważ w przypadku nadkwaśności podrażniona jest także błona śluzowa przełyku, mogą pojawić się objawy podobne jak w chorobie refluksowej, tzn. piekący ból w nadbrzuszu i za mostkiem. W przypadku zespołu Zollingera-Ellisona charakterystyczne jest to, że objawy choroby wrzodowej nawracają nawet po leczeniu farmakologicznym lub chirurgicznym. 

Jak leczy się nadkwaśność żołądka?

Leczenie nadkwaśności zależy od przyczyny dolegliwości. Objawowe leczenie nadkwasoty polega na stosowaniu leków z grupy inhibitorów pompy protonowej (IPP), np. esomeprazol, omeprazol, pantoprazol. Jeśli w badaniu krwi, kału lub wycinków błony śluzowej, pobranych podczas gastroskopii, stwierdzi się obecność H. pylori, należy przeprowadzić jej eradykację (leczenie przeciwbakteryjne skierowane przeciwko H. pylori). Standardowo stosuje się tzw. terapię potrójną. Polega ona na stosowaniu inhibitora pompy protonowej oraz dwóch z trzech następujących antybiotyków: amoksycyliny, klarytromycyny i metronidazolu.

Stosowanie IPP jest również skuteczne w przypadku zespołu Zollingera-Ellisona. Jednak jeśli znana jest lokalizacja guza wydzielającego gastrynę, należy przeprowadzić jego chirurgiczne usunięcie.

W przypadku niedokrwistości złośliwej konieczne są domięśniowe iniekcje witaminy B12. Regularne przyjmowanie witaminy często jest konieczne do końca życia.

Domowe sposoby na nadkwasotę żołądka

Wspomniane wcześniej leczenie jest zalecane zwłaszcza u osób z obecną chorobą wrzodową. Domowe sposoby na nadkwasotę powinny być stosowane raczej jako dodatek do terapii. Pewną ulgę może przynieść picie wody niegazowanej, która rozcieńczy sok żołądkowy. Jest to jednak rozwiązanie doraźne i krótkotrwałe. Istnieją pewne doniesienia o działaniu osłonowym dla żołądka i dwunastnicy śluzu powstałego po namoczeniu siemienia lnianego. Jest to bezpieczna metoda i można ją spokojnie stosować.

Wielu pacjentów odczuwa ulgę po spożyciu substancji zobojętniających. Nie zaleca się jednak doraźnego stosowania sody oczyszczonej. Zamiast tego, w razie objawów nadkwasoty można zastosować któryś z leków zobojętniających bez recepty, opartych na solach wapnia i magnezu. W zwalczaniu objawów nadkwasoty pomocne mogą być też preparaty zawierające mieszanki ziół takich jak ziele glistnika, mięta pieprzowa, melisa, ostropest, owoc kminku, rumianek i arcydzięgiel. Leczenie nadkwasoty ziołami powinno być stosowane jedynie dodatkowo.

Żywienie przy nadkwasocie – co jeść, a czego unikać?

Optymalna dieta jest bardzo istotna w przypadku nadkwasoty powikłanej chorobą wrzodową. Celem stosowania takiej diety jest zmniejszenie wydzielania soku żołądkowego oraz zredukowanie dolegliwości. Przekłada się to na szybsze gojenie owrzodzeń przewodu pokarmowego i poprawę jakości życia. Dieta na nadkwasotę żołądka bogata jest w produkty takie jak chude mięso, białe pieczywo, warzywa z wyłączeniem kapustnych, chudy nabiał. Należy natomiast unikać potraw pikantnych, dosalania, orzechów i roślin strączkowych. Absolutnie przeciwwskazane jest spożywanie alkoholu i palenie papierosów. Więcej informacji o tym, co można jeść w nadkwaśności i chorobie wrzodowej, można znaleźć na stronie Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej. W razie wątpliwości warto zasięgnąć porady dietetyka lub lekarza rodzinnego.