IMO – zespół rozrostu metanogenów w jelicie cienkim. Objawy, diagnoza, leczenie

W świetle rosnącego zainteresowania mikrobiotą jelitową i jej wpływem na zdrowie człowieka, dużą uwagę zwraca się na zaburzenia równowagi mikroorganizmów zasiedlających jelita. IMO jest klasyfikowane jako zaburzenie mikrobioty jelitowej, które wywołuje uciążliwe objawy ze strony przewodu pokarmowego. Czym jest IMO i jakie daje objawy? Jak wygląda diagnostyka i leczenie tego schorzenia?

1. Czym jest IMO?
2. Objawy IMO
3. Diagnostyka choroby IMO
4. Zespół rozrostu metanogenów w jelicie cienkim (IMO) – leczenie
5. Jak powinna wyglądać dieta w chorobie IMO?

Czym jest IMO?

IMO to akronim angielskiej nazwy Intestinal Methanogen Overgrowth oznaczającej zespół rozrostu metanogenów w jelitach. Jeszcze do niedawna IMO określane było jako SIBO metanowe. Jednak metanogeny nie są bakteriami, do których odnosi się termin SIBO (Small Intestinal Bacterial Overgrowth) oznaczający zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego, lecz należą do archeonów (Archaea). Archeon Methanobrevibacter smithii jest dominującym drobnoustrojem metanogennym w IMO, którego ogólna liczebność szacowana jest na 2% u pacjentów mających poziom metanu w wydychanym powietrzu powyżej 5 ppm. 

Zespół rozrostu metanogenów w jelitach (IMO) dopiero od niedawna jest traktowany jako poważny problem medyczny, który w znacznym stopniu pogarsza komfort życia chorych.

IMO jako choroba jelit jest ściśle związana ze spowolnieniem perystaltyki przewodu pokarmowego, zaparciami, wzdęciem i dyskomfortem brzusznym. 

Zespół rozrostu metanogenów jelitowych może występować w jelicie cienkim, jelicie grubym lub w obu jelitach jednocześnie. Archeony wykorzystują wodór (H2) wytwarzany w jelitach wskutek fermentacji bakteryjnej niestrawionych węglowodanów do metanogenezy, czyli produkcji metanu (CH4). Szacuje się, że nadmiar archeonów wytwarzających metan w jelitach występuje u prawie 30% pacjentów z zespołem rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego (SIBO). Ponadto IMO często współwystępuje u pacjentów cierpiących na zaparciową postać zespołu jelita drażliwego (IBS-C), a także u pacjentek z endometriozą – chorobą narządów płciowych kobiety, w przebiegu której stwierdza się obecność komórek błony śluzowej trzonu macicy (endometrium) poza jamą macicy. 

Przyczyny zespołu przerostu metanogenów w jelicie cienkim 

Jedną z głównych przyczyn IMO są zaburzenia perystaltyki przewodu pokarmowego. W IMO stwierdza się wydłużenie czasu pasażu ustno-kątniczego, które utrudnia sprawne usuwanie resztek pokarmowych i nadmiaru bakterii z przewodu pokarmowego (zwłaszcza jelita cienkiego). Zaburzenia motoryki jelit i pasażu jelitowego sprawiają, że wydłuża się czas, w którym niestrawione resztki pokarmowe są dostępne dla bakterii w celu fermentacji i archeonów metanogennych. Inne przyczyny wystąpienia zespołu rozrostu metanogenów w jelitach (IMO) obejmują zaburzenia wydzielania kwasu żołądkowego oraz cofanie się płynnej treści z jelita grubego do jelita cienkiego w wyniku uszkodzenia lub niewydolności zastawki krętniczo-kątniczej.  

Objawy IMO

Do najważniejszych objawów IMO zalicza się dolegliwości ze strony układu pokarmowego: wzdęcia, bóle brzucha, nadmierne gazy jelitowe, zaparcia i nudności. Zaparcia są dominującym objawem IMO, natomiast biegunka zdarza się rzadko i ma zazwyczaj łagodny przebieg.

IMO wywiera hamujący wpływ na perystaltykę przewodu pokarmowego, czego następstwem jest wydłużenie czasu pasażu treści pokarmowej i wystąpienie zaparcia stolca. Czas pasażu jelita cienkiego oraz jelita grubego u pacjentów z IMO jest wyraźnie dłuższy, w porównaniu z osobami z ujemnym wynikiem testu oddechowego w kierunku IMO. W jednym z badań retrospektywnych z udziałem 196 uczestników w średnim wieku 47 lat wykazano, iż czas pasażu jelita grubego u pacjentów z rozpoznanym IMO wynosił 44 godziny 23 minuty, podczas gdy u osób zdrowych 28 godzin 51 minut. 

Sugeruje się, że IMO może powodować również wystąpienie objawów pozajelitowych, tak jak wiele innych chorób przewodu pokarmowego. Najczęstsze objawy pozajelitowe w przypadku IMO obejmują zmęczenie, bóle głowy, problemy skórne, bóle stawów, zaburzenia depresyjno-lękowe oraz trudności ze skupieniem uwagi, pamięcią i przetwarzaniem informacji, które określane są jako mgła mózgowa (tzw. brain fog). Zgłaszane objawy neurologiczne przez niektórych pacjentów z IMO mogą być ściśle związane z zaburzeniami funkcjonowania osi jelitowo-mózgowej i współwystępowaniem innych chorób przewlekłych (np. zespołu jelita drażliwego). 

Diagnostyka choroby IMO

Diagnostyka IMO, podobnie jak w przypadku SIBO opiera się na wodorowo-metanowym teście oddechowym z wykorzystaniem 75 g glukozy lub 10 g laktulozy. Badanie IMO polega na pomiarze stężenia gazów w wydychanym powietrzu, takich jak wodór (H2) i metan (CH4), które powstają wskutek fermentacji substratu (glukozy lub laktulozy) podawanego pacjentom drogą doustną. Stężenie metanu wynoszące co najmniej 10 ppm w dowolnym momencie badania wskazuje na zespół rozrostu metanogenów w jelitach (IMO).  

Wodorowo-metanowe testy oddechowe opierają się na zasadzie, że komórki ludzkiego organizmu nie wytwarzają gazów, takich jak wodór i metan, a ich obecność w wydychanym powietrzu świadczy o fermentacji niestrawionych węglowodanów przez mikroorganizmy jelitowe. Gazy wytwarzane przez drobnoustroje jelitowe w wyniku fermentacji niestrawionych resztek pokarmowych, trafiają do krwioobiegu i są następnie transportowane do płuc, gdzie można je oznaczyć w wydychanym powietrzu. Na chwilę obecną diagnostykę IMO przeprowadza się wyłącznie za pomocą wodorowo-metanowego testu oddechowego. 

Zespół rozrostu metanogenów w jelicie cienkim (IMO) – leczenie

Stosowanie antybiotyków jest najczęstszym sposobem leczenia zespołu rozrostu metanogenów w jelitach (IMO). Leczenie skojarzone rifaksyminą alfa i neomycyną wydaje się być najbardziej skuteczne w eradykacji IMO, czyli usunięciu przerostu metanogenów jelitowych. W jednym z badań retrospektywnych z udziałem 74 pacjentów z zespołem jelita drażliwego (IBS) wykazano, że leczenie skojarzone rifaksyminą alfa i neomycyną przez 10 dni skutecznie zmniejszyło stężenie metanu w wydychanym powietrzu do poziomu niewykrywalnego aż u 87% leczonych, podczas gdy taki sam efekt osiągnięto u 33% pacjentów leczonych samą neomycyną (500 mg dwa razy dziennie przez 10 dni) i 28% pacjentów leczonych samą rifaksyminą alfa (400 mg trzy razy dziennie przez 10 dni). 

Szacuje się, że nawet blisko 40% pacjentów z SIBO oraz IMO doświadcza uporczywych objawów żołądkowo-jelitowych pomimo leczenia antybiotykami, co najprawdopodobniej wynika ze współistniejących chorób i zaburzeń zdrowotnych, takich jak choćby zespół jelita drażliwego, nadwrażliwość pokarmowa i niedobory enzymatyczne oraz z niewłaściwych nawyków żywieniowych. Dostępna literatura fachowa wskazuje, że w leczeniu IMO pomocne mogą być również niektóre preparaty ziołowe zawierające w swoim składzie wyciąg z nasion pachnotki zwyczajnej, allicynę, izoflawony sojowe, ekstrakt z liści drzewa oliwnego, a także niektóre probiotyki i prebiotyki (zwłaszcza arabinogalaktan i częściowo zhydrolizowana guma guar – PHGG). 

Rola probiotyków w IMO

Wyniki dotychczasowych badań sugerują, że probiotyki zawierające szczep Lactobacillus reuteri DSM 17938 mogą wspomagać leczenie IMO. W jednym z badań z udziałem 20 pacjentów w średnim wieku 36 lat z zaparciami czynnościowymi wykazano, iż jednomiesięczna suplementacja szczepem probiotycznym Lactobacillus reuteri DSM 17938 przyczyniła się do zmniejszenia średniego stężenia metanu w wydychanym powietrzu z 20,8 do 8,9 ppm oraz zwiększenia częstotliwości wypróżnień (z 4 do 6 w tygodniu). Ponadto u 11 pacjentów stwierdzono bardzo niskie stężenia metanu w teście oddechowym z laktulozą (<5 ppm) po 4 tygodniach stosowania probiotyku.  

Jak powinna wyglądać dieta w chorobie IMO?

Dieta w IMO powinna wyraźnie ograniczać łatwo fermentujące węglowodany krótkołańcuchowe, które zaliczane są do grupy FODMAP – oligosacharydy, disacharydy, monosacharydy i poliole. Najczęściej zalecana w IMO jest właśnie dieta low FODMAP, która obejmuje trzy kluczowe fazy: eliminację (2-6 tygodni), reintrodukcję (8-12 tygodni) i personalizację (długoterminowo). Dieta low FODMAP w IMO powinna być stosowana pod nadzorem wykwalifikowanego dietetyka klinicznego z uwagi na to, iż ograniczenie konsumpcji pokarmów bogatych w FODMAP może skutkować zmniejszeniem spożycia energii i składników odżywczych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu (w tym wapnia, żelaza, cynku, witaminy C, witaminy D, kwasu foliowego i innych witamin z grupy B). 

Czego nie jeść w przypadku rozpoznania IMO? Wśród produktów, które w największym stopniu nasilają objawy ze strony przewodu pokarmowego wymienia się m.in.: 

• warzywa (np. cebulę, czosnek, kalafior, brukselkę),
• rośliny strączkowe (np. fasolę, groch, ciecierzycę),
• owoce (np. jabłka, gruszki, śliwki, wiśnie, brzoskwinie, owoce suszone),
• wszystkie produkty z pszenicy, jęczmienia i żyta,
• nabiał zawierający laktozę (mleko krowie, owcze i kozie oraz ich przetwory),
• orzechy i ich przetwory (nerkowce, pistacje, mąkę migdałową),
• substancje słodzące (m.in.: miód, melasę, cukier kokosowy, ksylitol, mannitol, sorbitol, fruktozę, syrop glukozowo-fruktozowy, syrop z agawy, inulinę),
• inne składniki diety (np. czekoladę białą i mleczną, gumy do żucia, karob, korzeń cykorii).

Zespół rozrostu metanogenów w jelicie cienkim – najczęściej zadawane pytania

Czy IMO można wyleczyć?

IMO można wyleczyć za pomocą antybiotyków (głównie rifaksyminy alfa i neomycyny) oraz wyeliminowania przyczyny zaburzeń motoryki przewodu pokarmowego. Ważną rolę w profilaktyce i leczeniu IMO odgrywa również dieta i suplementacja oraz zdrowy styl życia. 

Czy przy IMO się tyje?

IMO może powodować tycie z uwagi na to, iż drobnoustroje metanogenne w jelitach nasilają produkcję krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, które mogą stanowić dodatkowe źródło energii dla komórek ludzkiego organizmu. Wykazano, że IMO wiąże się z wyższym wskaźnikiem BMI wśród osób otyłych. 

Choroba IMO – podsumowanie

Według klasyfikacji ICD-10, zespół rozrostu metanogenów w jelitach (IMO) jest chorobą jelit, którą rozpoznaje się, gdy stężenie metanu w teście oddechowym z laktulozą lub glukozą wynosi minimum 10 ppm w dowolnym punkcie pomiaru. Główne objawy IMO to wzdęcia, zaparcia, gazy jelitowe i bóle brzucha. Leczenie przerostu metanogenów polega na stosowaniu antybiotyków i diety low FODMAP, a także niejednokrotnie probiotyków oraz preparatów o działaniu przeciwdrobnoustrojowym, przeciwzaparciowym i prokinetycznym.