Kacheksja – czym jest?

Przewlekłe choroby, takie jak nowotwory, powodują w organizmie człowieka prawdziwe spustoszenie. Stan taki nazywa się kacheksją, a jednym z jego charakterystycznych objawów jest spadek masy ciała. Jak pomóc choremu dotkniętemu kacheksją?

Kacheksja to stan wyniszczenia organizmu w przebiegu przewlekłej choroby, zazwyczaj nowotworowej. Sam termin pochodzi od greckich słów „kakos”  i „hexis”, które w dosłownym tłumaczeniu oznaczają złą kondycję. Najczęściej objawia się ona brakiem apetytu, spadkiem masy ciała oraz pogorszeniem stanu sprawności.

Kacheksja – co to jest?

Kacheksja (ICD 10 – kod R41) jest synonimem przewlekłego niedożywienia związanego z chorobą ze współistniejącym stanem zapalnym. Do rozpoznania kacheksji wymagane jest stwierdzenie co najmniej 5% ubytku masy ciała w czasie ostatnich 12 miesięcy (w wyniku przewlekłej choroby nerek, obturacyjnej choroby płuc czy niewydolności serca) lub krótszym – 3– 6 miesięcy w przebiegu choroby nowotworowej.

Dodatkowo bierze się pod uwagę takie objawy jak obniżenie siły mięśniowej, niski wskaźnik beztłuszczowej masy ciała osłabienie organizmu czy anoreksja.

Kacheksja – przyczyny

Najczęstszą przyczyną jest kacheksja nowotworowa, która występuje zwłaszcza w przebiegu nowotworów układu pokarmowego (rak trzustki, żołądka, przełyku), nowotworów płuc oraz chłoniaków nieziarniczych. W takich przypadkach zazwyczaj towarzyszy jej anoreksja, czyli obniżenie apetytu powodujące zmniejszenie ilości spożywanych pokarmów oraz astenia, czyli zmęczenie, znużenie nasilające się w czasie leczenia onkologicznego i w zaawansowanym okresie choroby. Połączenie tych zespołów objawowych nosi nazwę zespołu kacheksja-anoreksja-astenia lub inaczej zespołu wyniszczenia nowotworowego. Chociaż powszechnie uważa się, że przyczyną tego stanu odpowiedzialny jest brak apetytu, patomechanizm tego zespołu chorobowego jest o wiele bardziej złożony. Twierdzi się, że w wyniku patologicznego przewlekłego zapalenia tlącego się w organizmie dochodzi do zmian metabolicznych w postaci hipermetabolizmu tłuszczy, cukrów i białek oraz podwyższenia poziomu cytokin prozapalnych. Jest to swoista odpowiedź organizmu na toczący się w organizmie proces chorobowy.

Do wystąpienia  kacheksji może dojść również w przebiegu chorób przewlekłych takich jak niewydolność serca, nerek czy przewlekła obturacyjna choroba płuc. Kacheksja sercowa wywołana jest zazwyczaj zmianami w przewodzie pokarmowym upośledzającym wchłanianie składników pokarmowych, zaburzeniami równowagi metabolicznej polegającymi na nasileniu katabolizmu oraz zwiększeniu aktywacji układu współczulnego.

Kacheksja alkoholowa jest przykładem tego, że również uzależnienia mogą prowadzić do zespołu wyniszczenia organizmu. Do innych mniej częstszych przyczyn zalicza się długotrwałe niedożywienie, w szczególności w krajach rozwijających się, gdzie panuje powszechny głód, czy w przypadku chorób zakaźnych, takich jak AIDS.

Kacheksja – objawy

W przypadku wycieńczenia organizmu pierwsze objawy to zazwyczaj ogólne osłabienie i spadek apetytu. Występuje niechęć do spożywania pokarmów, uczucie przepełnienia w żołądku, bóle brzucha, mdłości, a nawet czasami wymioty. Upośledzone jest również wchłanianie substancji odżywczych, jak i perystaltyka przewodu pokarmowego. Do chodzi do tego osłabienie siły mięśniowej oraz przewlekłe wyczerpanie, wycieńczenie. Pojawiają się również obrzęki w okolicach dłoni i stóp będące konsekwencją niedostatecznej podaży i nadmiernej utraty białka.

W przebiegu kacheksji dochodzi również do niedokrwistości, która pogłębia już występujące przewlekłe zmęczenie, i objawia się dodatkowo jako zawroty głowy, omdlenia, uczucie kołatania serca czy duszności.

Zmienia się również wygląd zewnętrzny pacjentów. Dochodzi do objawów odwodnienia, zaników mięśni i tkanki tłuszczowej. Skóra staje się blada i przesuszona, włosy matowieją, a na twarzy występują cienie pod oczami.

Pacjenci cierpiący na kacheksję, prezentują również zmiany w zachowaniu zazwyczaj w postaci depresji. Powoduje ona, że chorzy mają obniżony nastrój, wycofują się z życia towarzyskiego, całkowicie lub częściowo rezygnują z życia seksualnego, a na co dzień towarzyszy im poczucie lęku. Za znacznym obniżeniem nastroju stoi również zależność pacjentów od swoich rodzin oraz postrzeganie siebie jako ciężaru dla najbliższych.

Kacheksja – leczenie

Wyniszczenie, kacheksja zazwyczaj jest konsekwencją innej patologii leżącej u jej podłoża, więc w leczeniu powinniśmy się skupić nie tylko na łagodzeniu objawów, ale również na działaniu przyczynowym. W kacheksji nowotworowej działając przyczynowo będziemy starali się wyeliminować ognisko nowotworu. W kacheksji chorób przewlekłych najważniejszym czynnikiem będzie prawidłowe leczenie choroby podstawowej, a w kacheksji alkoholowej odstawienie alkoholu.

Dieta powinna składać się głównie z pokarmów bogatoenergetycznych i ubogoresztkowych, a posiłki powinny być podawane częściej, ale w mniejszych porcjach. Warto również uwzględnić preferencje żywnościowe chorego, gdyż zazwyczaj chętniej spożywają pokarmy chłodne i dobrze przyprawione. Ważne, żeby pamiętać o tym, że najkorzystniejsze dla pacjenta jest żywienie dojelitowe, które obejmuje nie tylko przyjmowanie posiłków drogą doustną, ale również przez zgłębnik wprowadzony do żołądka lub jelita cienkiego czy przetokę odżywczą. Żywienie pozajelitowe powinno być ostatecznością w przypadku pacjentów z kacheksją.

W leczeniu objawowym stosujemy głównie:

• octan megestrolu, który powoduje wzrost apetytu i hamuje ubytek masy ciała,
• glikokortykosteroidy, które poprawiają apetyt i samopoczucie
• cyproheptadynę, czyli antagonistę receptorów serotoninowych, który poprawia apetyt bez zwiększania masy ciała
• wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 znajdujące się m.in. w oleju ryb morskich
• leki prokinetyczne poprawiające perystaltykę przewodu pokarmowego
• oraz pochodne greliny.

Istotne jest również wsparcie psychologiczne, w szczególności u pacjentów, którzy wykazują zmiany w dotychczasowym zachowaniu.