Anoreksja – przyczyny, objawy, leczenie jadłowstrętu psychicznego

Współcześnie coraz więcej osób boryka się z zaburzeniami odżywienia, a anoreksja jest najpoważniejszym schorzeniem spośród nich. Na czym polega ta choroba i jak ją rozpoznać?  Jak wspierać osobę z anoreksją? Podpowiadamy.

Wśród społeczeństwa panuje przekonanie, że jedzenie lub niejedzenie zależne jest od silnej woli i osoba, która nie może się powstrzymać od jedzenia lub do niego zmusić, ma po prostu słabą motywację czy niechęć do wprowadzenia zmian. Prawda jest jednak zupełnie inna. Zarówno kompulsywne objadanie się, bulimia, anoreksja, jak i wiele innych chorób powiązanych ze spożywanym pokarmem i jego ilością klasyfikowane jest jako choroba, zaburzenie psychiczne, czyli problemy, z którymi wcale nie jest tak łatwo sobie poradzić tylko za pomocą chęci. Pomimo że bardzo dużo mówi się o tym, jak rośnie z roku na rok odsetek osób chorujących na otyłość, czyli mających wyższy wskaźnik masy ciała, niż przewidują normy, inne zaburzenia odżywienia nie pozostają w tyle i ilość osób cierpiących z powodu niższej masy ciała także jest coraz większa.

Anoreksja – co to za choroba? U kogo może wystąpić?

Anoreksja, czyli jadłowstręt psychiczny (łac. Anorexia nervosa), jest zaburzeniem, które cechuje się znacznym ubytkiem masy ciała na skutek znaczącego ograniczenia przyjmowanych pokarmów. Jest to realna i groźna choroba – jeśli nie jest odpowiednio leczona, może doprowadzić do stopniowego wyniszczenia organizmu chorej osoby, a nawet śmierci.

Pomimo że anoreksję większość osób kojarzy z wychudzoną kilkunastoletnią dziewczynką, to występowanie tej choroby wcale nie ogranicza się tylko do tej grupy. Na anoreksję chorują zarówno młodsze, nastoletnie osoby, jak i starsze, zupełnie dorosłe. Częstotliwość występowania anoreksji wśród osób płci męskiej jest rzadsza niż u kobiet, ale mężczyźni także chorują na jadłowstręt psychiczny i to coraz częściej. 

Anoreksja a bulimia

Anoreksja oraz bulimia to dwie różne choroby z zakresu zaburzeń odżywiania, chociaż czasem mogą być do siebie podobne. Bulimia polega na okresach nadmiernego objadania się bez kontroli ilości spożywanego pokarmu przeplatanych stosowaniem diet odchudzających i prowokowaniem wymiotów, środków przeczyszczających, moczopędnych lub bardzo silnej aktywności fizycznej w związku ze strachem związanym z przybraniem masy ciała. Anoreksja natomiast zakłada przede wszystkim ograniczanie kaloryczności posiłków oraz podobne sposoby na oczyszczanie jak przy bulimii, ale ataki niekontrolowanego objadania się pojawiają się sporadycznie, a nie na co dzień. W przypadku anoreksji masa ciała zawsze jest niższa niż prawidłowa i następuje zanik miesiączki, u osób chorujących na bulimię masa ciała często jest w normie (może też być za niska lub za wysoka), natomiast cykl menstruacyjny może być normalny lub nieregularny. Anoreksja powoduje brak odczuwania głodu, zupełnie przeciwnie jest natomiast w przypadku bulimii – tutaj głód pojawia się często i jest dość silny, prowadzi do spożywania dużej ilości kalorii i poczucia winy. 

Anoreksja – czynniki ryzyka

Istnieje bardzo wiele czynników ryzyka anoreksji. Bardzo ważne są aspekty kulturowe oraz społeczne, nakazujące dbanie o swoje ciało w celu zmniejszenia ryzyka zachorowania na wiele chorób. Powszechna jest opinia, że osobom szczupłym łatwiej jest znaleźć pracę, partnera, być szczęśliwym i osiągnąć życiowy sukces. Ze wszystkich stron w mediach już do najmłodszych dzieci docierają informacje, że należy być szczupłym – nawet popularne lalka do zabawy ma niemożliwą do osiągnięcia u ludzi, nienaturalnie wąską talię i długie nogi.  

Osoby chorujące na anoreksję bardzo często mają skłonności autodestrukcyjne oraz narcystyczne. Są niezadowolone ze swojego wyglądu. Duża część anorektyków przywiązuje wagę do swoich osiągnięć, jest pracowita, dokładna i obowiązkowa. Mają dużą potrzebę sukcesu, ale ciągle pomniejszają swoje osiągnięcia. Mają bardzo zaniżoną samoocenę, są nadwrażliwe na krytykę. Mają wrażenie, że nie mają na nic wpływu, ani nie potrafią utrzymać kontroli nad biegiem zdarzeń, więc chcą to zmienić i nie jedząc, przejmują kontrolę nad swoim ciałem.

Anoreksja w Polsce – statystyki

Zaburzenia odżywiania dotykają coraz młodsze osoby. Według statystyk pojawiają się one już u 13–14-latków. Nie ma dokładnych statystyk, które pokazywałyby dokładną częstość występowania anoreksji w Polsce, ale szacuje się, że jest to 0,8–1,8% populacji dziewcząt poniżej 18. roku życia.  

Przyczyny anoreksji

Przyczyną anoreksji często jest zniekształcony obraz idealnego ciała kreowany przez media, zabawki dla dzieci, oczekiwania społeczeństwa. Bardzo ważnymi aspektami są także presja i współzawodnictwo rówieśników, chęć osiągnięcia perfekcjonizmu.  

Anoreksja często pojawia się u osób, które miały zaburzone dzieciństwo, mają zaniżoną samoocenę lub mają zaburzenia osobowości o charakterze obsesyjno-kompulsywnym. 

Anoreksja – rozpoznanie

Niskiej masie ciała towarzyszyć muszą zachowania żywieniowe zapobiegające przywróceniu prawidłowej dla danej osoby wartości kilogramów – celowe ograniczanie spożywanej energii, nadużywanie środków przeczyszczających, prowokowanie wymiotów, prowokowanych w związku z lękiem przed przybraniem masy ciała. Dodatkowo bardzo często niska masa ciała lub jego kształt mają kluczowe znaczenie dla samooceny, a choremu ciągle wydaje się, że pomimo wychudzenia nadal waży za dużo.

Zgodnie z klasyfikacją DSM-5, anoreksja przyjmuje dwie formy:

• ograniczającą, kiedy chory po prostu ogranicza jedzenie lub zwiększa aktywność fizyczną, ale nie doprowadza do oczyszczania (wymioty, środki przeczyszczające lub odwadniające, lewatywy) przez minimum 3 miesiące,
• z napadami objadania się/przeczyszczaniem, kiedy chory stosował regularnie w ciągu 3     miesięcy sposoby pozwalające na „oczyszczenie” organizmu.

Diagnozując anoreksję, można także określić jej ciężkość, zależnie od BMI, lub w przypadku dzieci siatek centylowych. I tak wyróżnia się cztery postaci anoreksji:

• anoreksja łagodna – BMI >17 kg/m²,
• anoreksja umiarkowana – BMI 16–16,99 kg/m²,
• anoreksja ciężka – BMI 15–15,99 kg/m²,
• anoreksja bardzo ciężka – BMI <15 kg/m².

Anoreksja – objawy

Osoba chorująca na anoreksję w skrajny sposób przecenia znaczenie masy, wyglądu i kształtu swojego ciała. Pomimo niedowagi uważa, że nadal ma za dużo kilogramów, patrząc w lustro widzi zupełnie inny, zniekształcony obraz swojego ciała. Porównując się z innymi ludźmi, nawet o znacząco wyższej masie ciała, często wydaje jej się, że są one szczuplejsze niż ona. Chory na anoreksję bardzo ogranicza ilość przyjmowanego jedzenia, często wcale nie je w towarzystwie innych osób. Anorektyk nie pozwala sobie na produkty według niego tuczące, nawet jeśli jest to tort urodzinowy czy ulubiony obiad u ukochanej babci. Dodatkowo chętnie sięga po farmakologiczne środki odchudzające, przeczyszczające i odwadniające. Prowokuje wymioty i wprowadza nadmierną aktywność fizyczną.

Anoreksja – gdzie szukać pomocy? Jak wygląda leczenie?

Leczenie chorych na jadłowstręt psychiczny zazwyczaj trwa lata, a nie tygodnie. Anorektyk musi zaakceptować i sam chcieć przybrać na masie ciała. Do leczenia wykorzystuje się psychoterapię – zazwyczaj w nurcie poznawczo-behawioralnym lub ewentualnie psychodynamicznym. Należy wprowadzić psychoedukację połączoną z edukacją żywieniową.

W przypadku ciężkiej postaci anoreksji zalecane jest przyjęcie chorego do szpitala. Konieczne jest stopniowe podnoszenie kaloryczności diety (z prędkością dopasowaną zawsze do indywidualnego przypadku) i uzupełnienie niedoborów pokarmowych. Czasem dodatkowo wprowadzana jest także farmakoterapia, zazwyczaj jednak ma ona znaczenie objawowe – na przykład leki antydepresyjne przy współwystępowaniu depresji.

Anorektycy powinny szukać pomocy u osób współpracujących na co dzień z chorymi na jadłowstręt psychiczny. Do grupy specjalistów, u których należałoby szukać pomocy, należą psychiatra, psychoterapeuta oraz dietetyk. Koniecznie powinni być to specjaliści doświadczeni w pomocy osobom z zaburzeniami odżywiania.

Anoreksja – powikłania, skutki

Ze wszystkich chorób natury psychicznej anoreksja wykazuje największy wskaźnik śmiertelności. Jest poważną chorobą. Jeśli nie będzie odpowiednio leczona, może doprowadzić do skrajnego wyniszczenia organizmu, a w konsekwencji poważnych problemów zdrowotnych i śmierci.

Poza niedożywieniem kalorycznym w przypadku anoreksji zazwyczaj dochodzi także do niedoborów witamin i składników mineralnych, które mogą utrudniać lub uniemożliwiać prawidłowe funkcjonowanie wielu narządów i układów w organizmie. Do skutków anoreksji zaliczyć można:

• zahamowanie wzrostu wraz ze zmniejszeniem masy ciała,
• zawroty głowy,
• wypadanie włosów i suchość skóry,
• osłabienie siły mięśniowej,
• zwiększone ryzyko osteoporozy,
• zatrzymanie miesiączkowania (czasem bezpowrotnie),
• problemy z płodnością i libido,
• obrzęk stóp, dłoni i twarzy,
• problemy z sercem i układem krążenia,
• trudności z pamięcią i koncentracją,
• problemy z nerkami,
• zaburzenia pracy jelit.

Jak pomóc osobie z anoreksją?

Jeśli zauważysz, że ktoś z Twoich bliskich wykazuje objawy osoby mogącej chorować na anoreksję, to pamiętaj, że niczego nie zmienisz naciskiem, krzykiem, na siłę. Anorektyczka lub anorektyk ma mocno zaburzony obraz własnego ciała oraz sytuacji i najprawdopodobniej nie będzie skłonny się zgodzić ze stwierdzeniami, że musi zacząć więcej jeść. Konieczne będą akceptacja, okazanie zaniepokojenia oraz danie odpowiedniego wsparcia. Pokazanie, że się martwisz i chciałbyś pomóc. Nie wolno wzbudzać w chorym poczucia winy, oceniać go, przejmować nad nim kontroli czy okazywać negatywnych emocji. Zachęcaj do tego, aby chory mówił jak najwięcej o swoich uczuciach, słuchaj uważnie i nie przerywaj. Bardzo ważne jest także wybranie odpowiedniego miejsca i momentu do przeprowadzenia rozmowy, aby nie powodowała jeszcze większego stresu. Spróbuj zaproponować pomoc specjalisty.

Profilaktyka anoreksji – czy można zapobiec anoreksji?

Aby zapobiegać zaburzeniom odżywiania, dzieci powinny wynieść już z domu prawidłowe wzorce żywieniowe. Ponadto konieczna jest edukacja, jak bardzo w dzisiejszych mediach zaburzony jest obraz idealnej sylwetki. Niezwykle ważne jest uświadamianie, że wygląd nie jest najważniejszy w życiu i definiowanie wartości ludzi poprzez ich wygląd jest bardzo krzywdzące i nieprawidłowe.

Z pewnością pewnym rodzajem profilaktyki będzie powstrzymanie się od krzywdzących komentarzy dotyczących czyjejś masy ciała, które mogą być czynnikiem zapalnym pojawienia się choroby. Profilaktyka powinna objąć także miejsca edukacji – przedszkole, szkołę, gdzie prowadzona powinna być przez wychowawców oraz nauczycieli. Warto także doceniać dziecko, pozwalać mu mieć nad pewnymi aspektami w życiu kontrolę. Nie wypracowywać w nim zbyt silnej chęci rywalizacji, ani nie stawiać zbyt wysokich wymagań.