Hormon głodu – grelina. Badanie poziomu greliny a otyłość

Grelina to silnie wypływający na uczucie głodu hormon białkowy. Jest wydzielana przez komórki dna i trzonu żołądka. Bierze udział w regulowaniu gospodarki węglowodanowo-lipidowej organizmu, wpływa na zmniejszenie wydzielania insuliny w trzustce oraz nasila proces powstawania komórek tłuszczowych (adipocytów). Grelina bierze udział w osteogenezie, pozytywnie wpływa na procesy pamięci długotrwałej i przestrzennej. Za wzrost syntezy hormonu odpowiada m.in. głód, faza folikularna cyklu miesiączkowego, hipoglikemia czy stres, zaś do obniżenia poziomu greliny przyczynia się stan sytości, hiperglikemia, hiperinsulinemia lub uprawianie aktywności fizycznej. Jak wygląda badanie poziomu greliny w Polsce i po co wykonywać oznaczenie poziomu leptyny? Odpowiedzi na te i inne pytania znajdują się w niniejszym artykule.

1. Co to jest grelina?
2. Funkcje greliny
3. Od czego zależy poziom greliny?
4. Jak obniżyć poziom greliny?
5. Badanie poziomu greliny
6. Czy podnosząc poziom leptyny, obniżymy poziom greliny i zmniejszymy uczucie głodu?

Osoby zmagające się z nadwagą i otyłością, mimo stosowania różnego rodzaju diet redukcyjnych, często mają duże problemy z utratą zbędnych kilogramów. Okazuje się, że winę za ten stan mogą ponosić nie tylko złe nawyki żywieniowe, ale także niewłaściwy poziom hormonów regulujących odczuwanie głodu i sytości. Hormony te, wśród których największe znaczenie mają leptyna i grelina, odpowiadają za generowanie i regulowanie uczucia sytości po posiłku oraz uczucia głodu, kiedy żołądek jest pusty. Od ich prawidłowego działania zależy, czy dana osoba sięga po produkty spożywcze jedynie wtedy, gdy jej organizm rzeczywiście ich potrzebuje, ponadto nie jest narażona na nagłe napady głodu i bez większego wysiłku zachowuje szczupłą sylwetką.

Co to jest grelina?

Grelina jest hormonem białkowym produkowanym głównie przez komórki okładzinowe (dokładnie enteroendokrynne typu A), które są zlokalizowane w ścianach żołądka. Do wydzielania hormonu dochodzi w dwóch momentach. Pierwszy z nich ma miejsce wówczas, kiedy obecne w żołądku jedzenie zostaje całkowicie przetrawione, czyli kilka godzin po posiłku. Drugi zaś następuje przed posiłkiem (przyjmuje się, że bodźcem do jej wydzielania może być hipoglikemia). Mniejsze ilości greliny powstają również w podwzgórzu, przysadce mózgowej, jelitach, nerkach, płucach, trzustce, komórkach układu immunologicznego, łożysku i jajnikach. Z tych tkanek grelina wydzielana jest do naczyń krwionośnych, skąd trafia do odpowiednich tkanek docelowych.

Funkcje greliny

1. Podstawowym zadaniem greliny jest utrzymanie odpowiedniej równowagi energetycznej w organizmie oraz kontrola masy ciała.
2. Hormon „dba" o utrzymanie dodatniego bilansu energetycznego, pobudza uczucie łaknienia i „zachęca" do przyjmowania pokarmu.
3. Wydzielanie greliny jest odpowiedzialne za uczucie tzw. burczenia w brzuchu, ponieważ pobudza ono wydzielanie kwasu solnego i gastryny w żołądku, co w konsekwencji prowadzi do zwiększenia aktywności całego przewodu pokarmowego, w tym do pobudzenia ruchów perystaltycznych jelit.

Oprócz wpływu na odczuwanie głodu grelina wykazuje także wielokierunkowe działanie na wiele innych narządów i tkanek:

• dzięki prowadzonym przez naukowców badaniom klinicznym wykazano, że zwiększa ona wychwyt glukozy i obniża wydzielanie insuliny, zwiększając jednocześnie poziom glukagonu;
• stymuluje produkcję tzw. hormonów stresu, czyli kortyzolu i adrenaliny oraz działa niekorzystnie na gospodarkę lipidową organizmu, hamując wydzielanie obniżającej stężenie cholesterolu i trójglicerydów we krwi adiponektyny;
• ponadto stymuluje wydzielanie hormonu wzrostu, adrenokortykotropiny, hormonu luteinizującego i prolaktyny;
• wpływa na metabolizm kości;
• moduluje działanie układu odpornościowego;
• stymuluje proces spermatogenezy;
• wpływa na regulację rytmu snu i czuwania;
• może także hamować rozrost niektórych typów komórek nowotworowych.

Od czego zależy poziom greliny?

Na ilość wytwarzanej w organizmie greliny wpływają:

• rodzaj stosowanej diety,
• kaloryczność spożywanych posiłków,
• kompletny status odżywienia organizmu (tj. obecność rezerw energetycznych w postaci tkanki tłuszczowej lub ich brak), stężenie glukozy we krwi,
• styl życia – zwłaszcza poziom stresu (tym samym stężenie kortyzolu) prowadzący do nadmiernej aktywacji przywspółczulnego układu nerwowego.

Grelina wydzielana jest także w określonym rytmie dobowym. Najwyższe jej stężenie możemy odnotować w godzinach nocnych – między 22:00 a 4:00 rano.

Większy spadek występuje w przypadku spożycia posiłku bogatego w węglowodany, a mniejszy wówczas, gdy posiłek zawiera głównie białka i tłuszcze. Wśród wielu otyłych osób zdarza się jednak, że ilość wydzielanej greliny jest stale podwyższona. Stan ten prowadzi do częstszego odczuwania głodu lub braku uczucia sytość po spożytym posiłku. W konsekwencji osoba z zaburzeniem poziomu greliny spożywa większą ilości kalorii, niż wynikałoby z rzeczywistego zapotrzebowania organizmu. W momencie przejścia na dietę i zmniejszenia ilość przyjmowanego jedzenia poziom greliny dalej wzrasta, utrudniając trzymanie przyjętych zasad żywieniowych, ze względu na zwiększony apetyt i stale odczuwane uczucie głodu. Wśród części pacjentów z nadwagą zdarza się natomiast, że poziom greliny jest stale obniżony, nawet w okresach między posiłkami i nie wzrasta po ich spożyciu – różnice między stężeniami hormonu głodu są więc u nich mniej wyraźne niż w przypadku osób z prawidłową masą ciała. Sprawia to niestety, że odczuwanie głodu utrzymuje się dłużej lub pojawia się wcześniej, nawet pomimo spożywania odpowiedniej ilości kalorii.

Jak obniżyć poziom greliny?

Osoby, które podejrzewają u siebie nieodpowieni poziom greliny i chciałyby przywrócić go do właściwego zakresu, powinny zadbać o to, aby ich dieta nie była zbyt restrykcyjna, odstępy między posiłkami nie były zbyt długie, a ponadto, żeby dostarczała organizmowi wszystkich niezbędnych składników odżywczych. Zaleca się także uzupełnić ją odpowiednią ilością wysiłku fizycznego i praktyką technik redukujących stres. Nieprawidłowy poziom greliny jest niebezpieczny dla organizmu także dlatego, że zwiększa jego wrażliwość na traumatyczne wydarzenia i prowadzi do tzw. zajadania stresu. Z tego powodu bardzo istotne jest unormowanie jej stężenia poprzez wdrożenie w swój plan dnia wymienionych działań.

Badanie poziomu greliny

Obecnie w Polsce stężenie greliny nie jest standardowo oznaczane ani w laboratoriach szpitalnych, ani komercyjnych. Badanie jej poziomu jest wykonywane jedynie wśród ochotników uczestniczących w projektach naukowych i badaniach klinicznych. Osoby z nadwagą, które podejrzewają, że problemy te mogą wynikać z zaburzeń hormonalnych, mogą jednak wykonać badanie poziomu leptyny. Wyniki dotyczące tego wskaźnika mogą podpowiedzieć, czy doszło do rozwinięcia leptynooporności. Obniżona wrażliwość komórek na leptynę wiąże się często z podwyższonym i trudnym do obniżenia poziomem greliny.

Czy podnosząc poziom leptyny, obniżymy poziom greliny i zmniejszymy uczucie głodu?

Badania naukowe prowadzone na osobach otyłych wykazały, że poziomy leptyny oraz greliny często znajdują się u nich poza zakresami norm. Najprawdopodobniej u części osób stale obniżone stężenie greliny jest wynikiem mechanizmu adaptacyjnego, czyli odpowiedzi na nadmierną podaż pokarmu lub nieprawidłowe stężenie leptyny.

Jak wyrównać poziom greliny i leptyny?

Aby wyrównać poziomy „hormonu głodu" i „hormonu sytości", należy:

• zadbać o odpowiednią ilość snu i ruchu,
• zapanować nad stresem,
• stosować diety ograniczające ilość żywności przetworzonej, na korzyść świeżych warzyw i owoców, 
• nie generować gwałtownego spadku ilości i kaloryczności potraw.

Warto także skorzystać z porady lekarza lub doświadczonego dietetyka klinicznego, który wskaże, czy w danym przypadku nie jest konieczne zastosowanie leków zwiększających poziom leptyny i regulujących metabolizm.