AIDS – objawy, rozpoznanie, leczenie

AIDS, czyli zespół nabytego niedoboru odporności (ang. acquired immunodeficiency syndrome), to nie jedna, a szereg chorób, wśród których przeważają różnego rodzaju infekcje oraz wiele typów nowotworów. AIDS rozwija się jako końcowy etap zakażenia wirusem HIV (ang. human immunodeficiency virus) – z reguły u osób, które o zakażeniu nie wiedziały, a więc nie mogły podjąć leczenia.

1. Co to jest AIDS?
2. AIDS a HIV – różnice
3. AIDS – objawy
4. AIDS – rozpoznanie, diagnostyka
5. AIDS – leczenie
6. AIDS – długość życia

Pełnoobjawowy AIDS jest chorobą śmiertelną z przewidywaną długością życia kilku lat. Światowa Organizacja Zdrowia, wyrażając swoją troskę w związku ze skalą pandemii, wyszła z inicjatywą obchodów Światowego Dnia AIDS. Od 1988 roku dzień ten obchodzony jest 1 grudnia.

Co to jest AIDS?

AIDS jest wieloobjawową chorobą o ciężkim przebiegu, której przyczyną jest rozwój nieleczonego zakażenia wirusem HIV. Nazwa choroby to skrót od angielskich słów acquired immunodeficiency syndrome, które oznaczają zespół nabytego niedoboru odporności. Wirus powodujący chorobę wykazuje zdolność do namnażania się w komórkach układu odpornościowego (przede wszystkim w limfocytach CD4+) i stopniowego niszczenia ich.

Jeżeli odpowiednie leczenie, hamujące namnażanie wirusa, nie zostanie w porę podjęte, układ odpornościowy przestaje spełniać swoją podstawową funkcję – ochrony organizmu przed chorobami. Dlatego AIDS to nakładające się na siebie różnego rodzaju infekcje oraz wiele typów nowotworów, których niedziałający układ odpornościowy nie jest w stanie zwalczyć.

AIDS a HIV – różnice

Nazwy HIV i AIDS często używane są zamiennie, co nie jest poprawne – nie są to synonimy. HIV to nazwa wirusa, a AIDS odnosi się tylko do pełnoobjawowej choroby. Zarazić się więc można tylko wirusem HIV, nie AIDS. Innymi słowy – nie można zachorować na AIDS, jeśli wcześniej nie zostało się zarażonym wirusem HIV. Co więcej, samo nosicielstwo wirusa nie jest jednoznaczne z zachorowaniem na AIDS. Dostępne dziś metody leczenia przeciwwirusowego są na tyle skuteczne, że zakażona osoba może nigdy nie rozwinąć pełnoobjawowego AIDS.

AIDS – objawy

AIDS jest trzecim i ostatnim etapem zakażenia wirusem HIV. Pierwszy to ostra choroba retrowirusowa, występująca do kilku tygodni po zarażeniu się. Etap ten często jest bagatelizowany i nie wiąże się go z wirusem HIV, objawy mu towarzyszące przypominają bowiem typową infekcję grypopodobną z gorączką, dreszczami, bólami mięśniowo-stawowymi, bólami głowy i objawami żołądkowo-jelitowymi. Po około 2 tygodniach objawy ostrej infekcji samoistnie ustępują, a pacjent wchodzi w drugi etap zakażenia, czyli fazę utajoną. Może on trwać nawet kilkadziesiąt lat i nie towarzyszą mu żadne specyficzne objawy, które można by jednoznacznie wiązać z rozwijającym się AIDS.

U osób z wirusem HIV dochodzi do rozwoju trzeciego etapu zakażenia, czyli AIDS, jeśli zakażenie nie zostało wykryte na tyle wcześnie, aby wdrożyć leczenie, lub jeśli pacjent świadomie nie stosował zaleconej terapii. Na tym etapie zakażenia układ odpornościowy jest mocno uszkodzony i traci zdolność do zwalczania infekcji i innych zaburzeń. AIDS jest często rozpoznawany w wyniku zdiagnozowania u pacjenta tzw. choroby wskaźnikowej – zakażeń oportunistycznych czy pewnych nowotworów, których etiologia ściśle związana jest z wirusem HIV. Do chorób wskaźnikowych dla AIDS zalicza się:

• przewlekłe, ciężkie w leczeniu zakażenia (m.in. nawracające zapalenia płuc, gruźlica płucna, rozsiana mykobakterioza, pneumocystozowe zapalenie płuc, toksoplazmoza narządowa);
• nowotwory (mięsak Kaposiego, chłoniak Burkitta, inwazyjny rak szyjki macicy);
• zespoły chorobowe (encefalopatia związana z zakażeniem wirusem HIV).

Człowiek chory na AIDS cierpi ponadto z powodu objawów ogólnoukładowych: przewlekłego zmęczenia, nawracających stanów podgorączkowych, przewlekłych biegunek, nocnych potów, szybkiej utraty masy ciała, objawów skórnych.

AIDS – rozpoznanie, diagnostyka

Pełnoobjawowy AIDS jest często diagnozowany na podstawie obecności chorób wskaźnikowych. Potwierdzeniem diagnozy jest dodatni wynik testu na obecność wirusa HIV. Testem przesiewowym jest wykrycie obecności przeciwciał anty-HIV. W przypadku uzyskania dodatniego wyniku testu potwierdza się go dodatkowym badaniem Western-Blot na obecność antygenu HIV.

Badaniem pomocniczym jest monitorowanie pracy układu odpornościowego na podstawie oceny liczby limfocytów CD4+. U zdrowej osoby ich prawidłowy poziom wynosi od 500 do 1500 komórek na µl krwi. Spadek poniżej 200 CD4+ na µl krwi wiąże się z dużym ryzykiem wystąpienia pełnoobjawowego AIDS.

AIDS – leczenie i zapobieganie

Niestety, nie ma skutecznej metody leczenia dla pacjentów, u których doszło do wystąpienia pełnoobjawowego AIDS. AIDS wciąż uznawany jest za chorobę śmiertelną, choć długość życia systematycznie rośnie. U pacjentów z chorobami wskaźnikowymi stosuje się leczenie skierowane przeciwko konkretnym schorzeniom, które ma na celu lepszą kontrolę choroby i poprawę jakości życia, rzadko jednak pełne wyleczenie (np. postępowanie chirurgiczne czy chemioterapia w przypadku mięsaka Kaposiego).

Dostępne dzisiaj metody leczenia pozwalają jednak znacząco obniżyć ryzyko wystąpienia AIDS. Złotym standardem w leczeniu osób zakażonych wirusem HIV jest terapia HAART (ang. highly active antiretroviral therapy), czyli terapia antyretrowirusowa, której celem jest zahamowanie replikacji wirusa. Gdy zostanie wdrożona odpowiednio wcześnie, u wielu osób wiremia, czyli liczba kopii wirusa w ml krwi, jest praktycznie niewykrywalna.

Terapia HAART, przeciwdziałająca progresji zakażenia do AIDS, w schemacie podstawowym opiera się na przyjmowaniu trzech leków: dwóch nukleozydowych inhibitorów odwrotnej transkryptazy (np. zydowudyna czy lamiwudyna) plus jednego nienukleozydowego inhibitora odwrotnej transkryptazy (np. delawirydyna czy newirapina) albo dwóch nukleozydowych inhibitorów odwrotnej transkryptazy plus jednego inhibitora proteazy (np. raltegrawir). Terapię HAART wdraża się niezależnie od stadium wykrycia choroby – również u pacjentów z pierwszymi objawami AIDS, a jeśli byli leczeni i mimo to doszło do progresji choroby, konieczna jest weryfikacja skuteczności leczenia.

AIDS – długość życia

Badania pokazują, że u nieleczonych pacjentów zakażonych wirusem HIV w ciągu 10 lat dojdzie do progresji zakażenia do pełnoobjawowego AIDS. Średnia długość życia z AIDS wynosi 2–3 lata. Kluczowa jest więc profilaktyka i wczesne rozpoznanie – warto wykonać test na obecność wirusa wywołującego AIDS za każdym razem, kiedy istnieje nawet bardzo niewielkie ryzyko zarażenia.