Dieta dla seniora – jak powinno wyglądać żywienie osoby starszej?

Dobrze skomponowana dieta dla seniora nie tylko pokryje zapotrzebowanie energetyczne organizmu, ale także opóźni naturalny proces starzenia oraz zmniejszy ryzyko chorób dietozależnych. Jakie produkty warto włączyć do diety osoby starszej? Z jakich produktów należy zrezygnować? Podpowiadamy. 

Właściwie zaplanowany jadłospis pozwala na zachowanie świetnego samopoczucia oraz dobrego zdrowia osób w każdym wieku. Bywa jednak, że wraz z upływającym czasem pojawiają się trudności w spożywaniu pełnowartościowych posiłków. Jak powinna wyglądać dieta seniora? Jak zapobiegać rozwojowi chorób, takich jak nadciśnienie tętnicze, miażdżyca czy cukrzyca? Czy dieta osoby starszej zawsze powinna mieć charakter łatwostrawny? 

Dieta dla seniora i jej rola w zdrowiu 

Celem prawidłowo skomponowanej dla seniora diety jest pokrycie zapotrzebowania jego organizmu w sposób możliwie opóźniający naturalnie przebiegające procesy starzenia się i równoczesne zmniejszenie ryzyka chorób żywieniowozależnych. To także łagodzenie dolegliwości związanych z tymi już obecnymi oraz poprawa wyników badań.  

Równie istotnym aspektem właściwie dobranego jadłospisu jest zaplanowanie dla seniora takich posiłków, które sprawią mu przyjemność, zmniejszając bądź omijając niedogodności oraz ograniczenia związane z m.in. możliwością występowania zaburzeń w odczuwaniu smaku, zapachu czy z trudnościami z trawieniem i wchłanianiem składników odżywczych. 

Dieta dla osoby starszej – najważniejsze zasady żywieniowe dla osób starszych 

Ludzie starsi potrzebują dokładnie tych samych składników odżywczych co ludzie młodzi, z tą różnicą, że wraz z wiekiem ich organizm wymaga ich w nieco innych proporcjach. Zapotrzebowanie na energię na ogół zmniejsza się (ze względu na mniejszą wartość podstawowej przemiany materii związaną z mniejszą masą beztłuszczową, jak również ze zwykle niższą aktywnością fizyczną), z kolei zapotrzebowanie na składniki odżywcze niejednokrotnie rośnie.  

Bywa, że niemożliwym będzie wprowadzenie do diety przykładowo surowych warzyw czy owoców (np. ze względu na problemy z trawieniem albo chorobę refluksową), nabiału (nietolerancja laktozy), czy też maksymalne ograniczenie soli (osoba starsza może nie odczuwać smaku mniej doprawionych potraw). Być może będzie konieczna też zmiana konsystencji dań (ze względu na np. braki w uzębieniu czy niedogodności związane z obecnością protezy), a nawet ich wzbogacenie w specjalne odżywki (gdy apetyt seniora jest niższy, a obserwuje się postępujący spadek masy ciała).  

Podstawowym źródłem składników odżywczych powinno być pożywienie. W wybranych przypadkach, może być jednak konieczne uzupełnienie niedoborów odpowiednimi suplementami diety. Należy zwrócić uwagę na skład preparatów, aby nie dopuścić do spożycia zbyt wysokich dawek poszczególnych składników. Suplementacja powinna zostać dobrana indywidualnie, na podstawie aktualnych badań diagnostycznych, najlepiej w konsultacji z lekarzem. 

O czym należy pamiętać, tworząc jadłospis dla seniora?

Przygotowując jadłospis dla seniora, warto pamiętać o kilku zaleceniach, mianowicie:  

1. Zapotrzebowanie na energię należy wyliczyć w oparciu o aktualną aktywność fizyczną seniora.

2. Zapotrzebowanie na energię określa się na podstawie wartości należnej masy ciała, a nie masy aktualnej. Na zalecenie to powinny zatem zwrócić uwagę osoby z nadwagą bądź otyłością.

3. Zarówno nadmiar, jak i niedobór energii będzie niekorzystny dla organizmu. Nadmiar kalorii będzie sprzyjać powstawaniu otyłości, a w następstwie rozwojowi wielu chorób, w tym szczególnie miażdżycy, nadciśnienia tętniczego, choroby niedokrwiennej serca i naczyń krwionośnych, cukrzycy t. 2. Z kolei niedobór grozi rozwinięciu niedożywienia białkowo-energetycznego, które w skrajnych wypadkach może prowadzić do wyniszczenia organizmu.

4. Głównym źródłem energii w diecie osoby starszej powinny być węglowodany (50–70%), w przeważającym udziale – jeśli to możliwe – dostarczone pod postacią węglowodanów złożonych (przykładowe źródła: produkty zbożowe z pełnego ziarna, płatki zbożowe, gruboziarniste kasze). 

5. Udział tłuszczu powinien zawierać się w przedziale 20–35%, przy czym należy dbać, aby większą jego część dostarczały tzw. dobre tłuszcze pochodzące z ryb morskich, olejów roślinnych, orzechów oraz pestek. 

6. Udział białka nie powinien przekraczać 15% wartości całej diety (ok. 45–81 g białka w przypadku mężczyzn oraz 41–72 g dla kobiet, w zależności od masy ciała).  

7. Należy pamiętać o dostarczeniu odpowiedniej ilości włókna (błonnika) pokarmowego – w normach żywienia przyjęto wartość wynoszącą 20 g błonnika dla osób po 66. roku życia. Docelowy udział należy dostosować do możliwości i tolerancji seniora, a także do wskazań lekarskich. 

8. Wybrane, przyjmowane przez seniora leki mogą zmniejszać wchłanianie bądź zwiększać wydalanie poszczególnych składników odżywczych. Przykładowo (lek – składniki, których wchłanianie jest niższe): 

• niektóre leki moczopędne – witamina B6, kwas foliowy;
• inhibitory pompy protonowej – witamina B12;
• chemioterapeutyki – witamina B6, wapń, kwas foliowy;
• kortykosteroidy – witamina B6, kwas foliowy;
• leki przeciwpadaczkowe – kwas foliowy, witamina B6, D, K. 

9. Przyjmowane leki mogą wpływać na łaknienie, zmniejszając apetyt i zmieniając smak, np. preparaty naparstnicy w niewydolności krążenia i przewlekłym migotaniu przedsionków. 

10. Należy pamiętać, że część składników żywności może wpływać na metabolizm leków. Przykładowo (produkt spożywczy/dieta/składnik – wpływ na leki): 

• sok grejpfrutowy, grejpfruty – ograniczenie/uniemożliwienie metabolizmu leków przeciwalergicznych, przeciwwrzodowych, regulujących lipidogram,
• suszone/grillowane mięso – przyspieszenie metabolizmu teofiliny w wątrobie,
• błonnik pokarmowy – zmniejszenie wchłaniania glikozydów nasercowych (metyldigoksyna, digoksyna),
• dieta wysokotłuszczowa – zwiększone wchłanianie leków przeciwdepresyjnych (amitryptylina, imipramina, klomipramina). 

11. W celu profilaktyki chorób sercowo-naczyniowych nie zaleca się: spożywania wysoko przetworzonej żywności, dań tłustych, smażonych, nadużywania alkoholu oraz słodyczy i słonych przekąsek.  

12. Wskazana jest suplementacja witaminy D w dawce 2000 j.m./dobę.  

13. Bilansując jadłospis, należy zwrócić szczególną uwagę na pokrycie zapotrzebowania na takie elementy jak: wapń, żelazo, cynk, witamina B6, B12 oraz witamina C. 

14. Zaleca się co najmniej 8 szklanek płynów każdego dnia (w tym zup, soków warzywnych, napojów mlecznych, herbat owocowych, ziołowych itp.). 

15. Posiłki powinny być urozmaicone, niewielkiej objętości, świeżo przygotowane. Minimum jeden z posiłków powinien zostać podany na ciepło. 

Dieta dla seniora – jakie produkty można jeść, a z jakich należy zrezygnować? 

Nie da się jednoznacznie określić, jak powinna wyglądać dieta osoby starszej. Jak już wcześniej wspomniano, wszystko zależy od stanu zdrowia, indywidualnych potrzeb i preferencji danej osoby. U podstawy leżą zasady zdrowego odżywiania się, stąd wśród produktów zalecanych znajdą się na pewno: produkty zbożowe z pełnego ziarna, świeże owoce oraz warzywa, chude mięso oraz ryby, roślinne oleje oraz orzechy i nasiona. Do niezalecanych zaliczymy natomiast: produkty wysoko przetworzone, dania typu instant, dania typu fast-food, słodycze, słone przekąski, słodkie napoje gazowane oraz alkohol.  

Dieta dla seniora – przykładowy jadłospis 

Oto przykładowy jadłospis dla osoby starszej:  

Śniadanie 

Zupa mleczna z domowym muesli zawierającym płatki owsiane i orzechy włoskie + kanapki z chleba żytniego z plasterkami pieczonego w rękawie indyka, z kawałkami ogórka i rzodkiewki. 

Obiad 

Zupa kalafiorowa z natką pietruszki z dodatkiem ziemniaków + mintaj pieczony z dodatkiem soku z cytryny i koperki, z kaszą jęczmienną wiejską oraz surówką z marchewki, jabłka i oleju rzepakowego. 

Przekąska 

Jogurt naturalny z garścią borówek. 

Kolacja 

Grahamka z miękką margaryną, z pastą z chudego twarogu z jogurtem i szczypiorkiem, z dodatkiem zielonej sałaty.