Sarkopenia – przyczyny, objawy, leczenie. Jak zapobiegać utracie masy mięśniowej u osób starszych?

Sarkopenia to stan, który charakteryzuje się utratą masy mięśni szkieletowych oraz ich funkcji. Mimo że jest to schorzenie dotyczące głównie osób w podeszłym wieku, to jej rozwój może być związany z chorobami, które występują nie tylko u takich pacjentów.

Sarkopenia – czym jest? Charakterystyka, objawy

Opisywana choroba mięśni jest mocno powiązana z niepełnosprawnością fizyczną. Wpływa na obniżenie jakości życia oraz upośledzenie wykonywania czynności codziennych, samoobsługi, czy ograniczenie partycypacji w dotychczasowym życiu społecznym. Do podstawowych objawów sarkopenii zalicza się osłabienie, utratę wytrzymałości, spadek wydolności organizmu, co w konsekwencji prowadzi do zmniejszenia aktywności fizycznej i dalszej utraty masy mięśniowej.

Sarkopenia – przyczyny

Czynnikami predysponującymi do zmniejszania ilości tkanki mięśniowej jest między innymi wiek, płeć oraz poziom aktywności fizycznej. Warto zaznaczyć, że w przypadku występowania chorób nowotworowych, reumatoidalnego zapalenia stawów połączonych z procesem starzenia się następuje pewien niepokojący proces. Mowa tutaj o utracie beztłuszczowej masy ciała i niejako zastąpieniu jej dużą ilością tkanki tłuszczowej. Wówczas pomimo pozornie prawidłowej masy ciała, mamy do czynienia z dużym osłabieniem. Takie zjawisko jest określane mianem otyłości sarkopenicznej. Niedożywienie, wyniszczenie organizmu spowodowane zażywaniem leków oraz innych szkodliwych substancji jest określane jako kacheksja. Taki stan również podaje się jako potencjalnie sprzyjający spadkowi masy mięśniowej. Wśród przyczyn sarkopenii wymienia się także uwarunkowania genetyczne oraz etnograficzne.  

Sarkopenia pierwotna  

Tym terminem określa się utratę masy mięśniowej związaną z wiekiem. Taka diagnoza jest stawiana wówczas, gdy poza starzeniem się organizmu nie odnajduje się żadnej innej przyczyny choroby. 

Sarkopenia wtórna

Jest stwierdzana wówczas, gdy poza wiekiem istnieją jeszcze inne, potencjalnie sprzyjające czynniki. Wśród nich wymienia się spadek aktywności fizycznej, niedożywienie w wieku podeszłym, cukrzycę, niewydolność serca, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc oraz wiele innych schorzeń.

Wspólnie z sarkopenią pojawia się często kilka mocno skorelowanych z nią stanów. Mianowicie wyróżnia się także wspomnianą wcześniej kacheksję, zespół słabości, niedożywienie w wieku podeszłym oraz opisywaną otyłość sarkopeniczną. Owo niedożywienie stwierdza się na podstawie badań, dokonując pomiaru stężenia białek krwi – albumin oraz wskaźnika masy ciała. Zespół słabości jest terminem opisującym pogorszenie funkcjonowania narządów wewnętrznych, zmniejszenia odporności na działanie stresu oraz spadkiem możliwości pacjenta w wielu innych sferach – jak chociażby psychologicznej. Bardzo często prowadzi to do zwiększania zapadalności na choroby i przyczynia się do wzrostu liczby zgonów wśród osób starszych.  

Sarkopenia – leczenie

Do podstawowych środków i metod leczenia sarkopenii, przywracania funkcji tkanki mięśniowej zalicza się m.in. ćwiczenia. Mowa tutaj w szczególności o treningu siłowym i oporowym. Poprzez takie działania należy spodziewać się poprawy parametrów, takich jak siła oraz wytrzymałość mięśni. Jedną z zalet takiego rodzaju postępowania jest nie tylko pozytywny wpływ na układ nerwowo-mięśniowy, ale także usprawnienie procesu przekształcania białka w energię, co niewątpliwie jest istotne w usuwaniu przyczyn zaniku mięśni.

Zapobieganie sarkopenii

Zapobieganie i profilaktyka przyczyn utraty masy mięśniowej to przede wszystkim prowadzenie zdrowego stylu życia. Mowa tutaj o regularnie prowadzonej aktywności fizycznej i zbilansowanej diecie. Poleca się stosowanie ćwiczeń siłowych, izometrycznych oraz wzbogacenie jadłospisu o białko, aminokwasy niezbędne do budowy tkanki mięśniowej.

Sarkopenia – rehabilitacja i ćwiczenia

Zapobieganie, walka z sarkopenią wieku podeszłego to przede wszystkim fizjoterapia, ćwiczenia. Warto w konsultacji z terapeutą poprosić o ustalenie indywidualnego programu aktywności, który będzie dostosowany do możliwości i potrzeb danego pacjenta. Przykładowo może on wyglądać następująco:

• POZYCJA: Siad na krześle, ręce chwytają za siedzisko. RUCH polega na przyciąganiu kolan do brzucha i utrzymywaniu pozycji 3–4 sekundy, Następnie powrót do pozycji wyjściowej. Powtórzenia -  10 razy.
• POZYCJA: stanie w lekkim rozkroku, ręce oparte o krzesło. RUCH polega na wspinaniu na palce, napinając mięśnie nóg. Pozycję utrzymujemy 3–4 sekundy, po czym następuje powrót do pozycji wyjściowej. Powtórzenia – 10-12 razy.
• POZYCJA: siad na krześle, kończyny dolne w lekkim rozkroku, ręce zgięte w stawach łokciowych, dłonie opierają się o siebie na wysokości klatki piersiowej. RUCH polega na dociskaniu razem z wydechem dłoni do siebie. Napięcie utrzymujemy 4–5 sekund po czy następuje wydech i powrót do pozycji wyjściowej. Powtórzenia – 10-12 razy.
• POZYCJA: leżenie na plecach, kończyny dolne zgięte w stawach biodrowych i kolanowych, między kolanami piłka o średnicy 20–25 cm. RUCH polega na ściskaniu piłki kolanami i utrzymaniu napięcia przez 5-6 sekund. Powtórzenia – 10–15 razy.  
• POZYCJA: leżenie przodem, kończyny górne oparte na przedramionach, kończyny dolne wyprostowane oparte na stopach – plank. RUCH polega na uniesieniu ciała nad podłoże, utrzymując liniowość, wzrok skierowany w podłogę. Napięcie należy utrzymać w zależności od kondycji 10–40 sekund. W trakcie ćwiczenia cały czas oddychamy. Następnie powracamy do pozycji wyjściowej. Powtarzamy 3–4 razy.

Aktywność fizyczna jest głównym narzędziem walki z opisywanym schorzeniem. Należy o tym pamiętać, obserwując u siebie jej objawy. Zalecenia Światowej Organizacji Zdrowia podkreślają znaczenie ruchu szczególnie u osób starszych dla profilaktyki bardzo wielu schorzeń. Obecnie można skorzystać z bardzo wielu programów oraz projektów celem poprawy stanu mięśni i układu kostnego. Nie bez znaczenia pozostają takie codzienne aktywności jak spacery, uprawianie sportu oraz inne formy rekreacji na świeżym powietrzu.