Żywienie dojelitowe – na czym polega? Metody, refundacja, wskazania

Gdy dla zachowania prawidłowych czynności organizmu człowieka, żywienie drogą doustną nie jest możliwe bądź wystarczające, rozważa się włączenie leczenia żywieniowego, w pierwszej kolejności pod postacią żywienia dojelitowego. Czym jest żywienie dojelitowe? Czym różni się od pozajelitowego? Jakie są do niego wskazania, a jakie przeciwskazania? 

Żywienie dojelitowe – czym jest? 

Zgodnie z definicją podaną w Standardach Żywienia Dojelitowego i Pozajelitowego opracowanych przez Towarzystwo POLSPEN, żywienie dojelitowe lub inaczej żywienie enteralne (ang. EN, enteral nutrition) „oznacza podaż białka, źródeł energii, elektrolitów, witamin, pierwiastków śladowych w postaci diety przemysłowej do przewodu pokarmowego”, z pominięciem jamy ustnej. Ilość podanego żywienia powinno pozwolić na pokrycie zapotrzebowania pacjenta i być dostosowane do jego możliwości metabolicznych. Podczas prowadzenia żywienia dojelitowego konieczne jest także dodatkowe podawanie wody.  

Żywienie dojelitowe a pozajelitowe  

W odróżnieniu do żywienia dojelitowego, oznaczającego podaż diety do przewodu pokarmowego, w przypadku żywienia pozajelitowego, białko, energię pozabiałkową (węglowodany oraz tłuszcze), elektrolity, witaminy, pierwiastki śladowe, a także wodę – podaje się drogą dożylną. 

Przeczytaj: Kiedy stosuje się żywienie pozajelitowe?

Żywienie dojelitowe – wskazania 

Żywienie drogą sztucznego dostępu do przewodu pokarmowego stanowi metodę wsparcia z wyboru, gdy nie jest możliwym dostarczenie pożywienia drogą doustną. Według aktualnych rekomendacji, żywienie dojelitowe, będące elementem tzw. leczenia żywieniowego, zaleca się rozpocząć u wszystkich pacjentów, w przypadków których stwierdzono: 

• obecność niedożywienia lub tzw. wysokiego ryzyka żywieniowego,
• zagrażające niedożywienie,
• spodziewany brak możliwości realizacji diety doustnej przez ponad 7 dni (nawet przy braku cech niedożywienia w chwili postawienia diagnozy). 

Żywienie dojelitowe – metody

Żywienie dojelitowe obejmuje: 

• żywienie drogą dostępu sztucznego do żołądka, tj. za pomocą zgłębnika bądź przetoki odżywczej tzw. gastrostomii, w tym gastrostomii typu PEG (ang. PEG, percutaneous endoscopic gastrostomy – przezskórna gastrostomia endoskopowa),
• żywienie drogą dostępu sztucznego do jelita cienkiego, tj. za pomocą zgłębnika bądź przetoki odżywczej tzw. jejunostomii (PEJ).  

Wyróżnia się diety standardowe pozwalające na dostarczenie wszystkich niezbędnych składników odżywczych, witamin, pierwiastków śladowych i elektrolitów oraz diety specjalne, dedykowane np. immunomodulacyjne lub przeznaczone dla cukrzyków. Żywienie jest możliwe do podawania w formie bolusów lub we wlewie ciągłym prowadzonym grawitacyjnie albo za pomocą pompy żywieniowej.  

Żywienie dojelitowe w domu. Przygotowanie do żywienia dojelitowego w warunkach domowych 

W przypadku wybranych grup pacjentów, np. chorych onkologicznych, możliwa jest konieczność długotrwałego żywienia dojelitowego, przy jednoczesnym braku wskazania do hospitalizacji. W takiej sytuacji żywienie dojelitowe rozpoczyna się zazwyczaj podczas pobytu w szpitalu, ale kontynuuje już jako długoterminową terapię domową – w ramach tzw. domowego żywienia (ang. HEN, home enteral nutrition). 

Kwalifikacja do HEN może odbywać się zarówno w warunkach szpitalnych, jak i też ambulatoryjnych, a nawet w domu pacjenta. W jej ramach ocenia się możliwość skutecznego prowadzenia żywienia w domu, uwzględniając nie tylko aspekty takie jak stan kliniczny pacjenta, ale i jego warunki socjalne oraz rodzinne. W dalszej kolejności opracowuje się plan leczenia żywieniowego, uwzględniający m.in. krótko- oraz długoterminowe cele leczenia, zalecenia dotyczące rodzaju i sposobu podaży diety, jak również częstotliwość wymaganych wizyt oraz badań kontrolnych. Przed rozpoczęciem terapii pacjent i/lub jego opiekun muszą także zostać przeszkoleni w zakresie zasad i metod żywienia w HEN. 

Przeciwwskazania do żywienia dojelitowego 

Wśród przeciwwskazań do żywienia dojelitowego drogą dostępu sztucznego do przewodu pokarmowego wymienia się: 

• niedrożność przewodu pokarmowego, 
• mechaniczna przeszkoda obecna w jelitach,
• ciężki wstrząs, 
• niedokrwienie jelit,
• przewlekłe, nieustępujące biegunki albo wymioty,
• ciężkie zaburzenia wchłaniania,
• przetoki przewodu pokarmowego bez możliwości wykorzystania do żywienia takiego odcinka jelita, który znajduje się poniżej tej przetoki i umożliwi żywienie w wystarczającym zakresie.  

Powikłania żywienia dojelitowego 

Pomimo tego, że żywienie dojelitowe stanowi cenną interwencję wspomagającą leczenie, a sam pacjent może prowadzić normalne życie, wraz z wieloma korzyściami wynikającymi z jego prowadzenia wiążą się także potencjalne skutki uboczne. Następstwa te są zwykle wynikiem powikłań klinicznych oraz błędów związanych z prowadzeniem leczenia żywieniowego. Wśród najczęstszych można wymienić: 

• powikłania gastroenterologiczne (np. biegunka, nudności, wymioty),
• mechaniczne (np. aspiracja diety do dróg oddechowych, zatkanie rurki zgłębnika), 
• metaboliczne (np. przekarmienie, zaburzenia glikemii, zaburzenia lipidowe).