Kwashiorkor – przyczyny, objawy, leczenie niedożywienia białkowego

Kwashiorkor najczęściej występuje w wyniku rozległych urazów, dużego stanu zapalnego lub ciężkich chorób i dotyczy osób otyłych lub przebywających na oddziałach intensywnej terapii. Do objawów kwashiorkoru zalicza się obrzęki, spadek masy mięśniowej, zaburzenia wodno-elektrolitowe, śpiączkę. Leczenie polega na wdrożeniu terapii żywieniowej zapewniającej pokrycie zapotrzebowania kalorycznego oraz bogatej w substancje odżywcze i witaminy.  

Kwashiorkor – czym jest? Jak przebiega? 

Kwashiorkor, nazywany także niedożywieniem stresowym, jest stanem niedożywienia białkowego, który rozwija się w następstwie urazu, ciężkiej choroby lub dużego stanu zapalnego. Zazwyczaj rozwija się szybko i w krótkim czasie prowadzi do objawów niedoboru białka oraz obrzęków. Kwashiorkor jest stanem zagrożenia życia. Pacjentami najbardziej narażonymi na wystąpienie objawów niedożywienia stresowego są osoby otyłe oraz chorzy oddziałów intensywnej terapii. U pacjentów z kwashiorkorem obserwuje się obrzęki, zaburzenia wodno-elektrolitowe, spadek stężenia białek oraz albumin. Niekiedy obserwuje się przyrost masy ciała spowodowany retencją (gromadzeniem/nadmiarem) wody.  

Kwashiorkor – przyczyny  

Do najczęstszych przyczyn kwashiorkoru zalicza się: 

• rozległe urazy, ciężki stan zapalny powodujący wzrost zapotrzebowania kalorycznego, 
• choroby takie jak nowotwory, choroby przebiegające z wysoka gorączką, marskość wątroby,  
• niedostateczna podaż składników odżywczych (wywołana depresją, zaburzeniami psychiatrycznymi),  
• zespoły złego wchłaniania, zaburzenia wchłaniania,  
• choroby neurologiczne, 
• choroby nefrologiczne (zespół nerczycowy, dializoterapia). 

Kwashiorkor – objawy u dorosłych i dzieci 

Kwashiorkor może przebiegać bez typowych cech niedożywienia. Ze względu na retencję wody dochodzi do obrzęków i wzrostu masy ciała, co niekiedy opóźnia wdrożenie leczenia żywieniowego.  

Do częstych objawów niedożywienia białkowego należą: ogólne osłabienie, apatia, drażliwość oraz zanik tkanki tłuszczowej i mięśni. Typowym objawem kwashiorkoru są obrzęki całego ciała, najbardziej nasilone na kończynach dolnych oraz duży, wypukły brzuch. Ze względu na niedobór składników odżywczych obserwuje się suche i łamliwe włosy, pękające paznokcie, zmianę koloru skóry.  

Dzieci z niedożywieniem białkowym mają zwiększoną tendencje do zapadania na infekcje, zwłaszcza dróg oddechowych, przewlekłe biegunki, oddają duże ilości moczu oraz prezentują objawy nietolerancji laktozy.  

W ciężkich przypadkach kwashiorkor może prowadzić do śpiączki i śmierci.  

Kwashiorkor – diagnostyka  

Podczas oceny stanu odżywienia zbiera się dokładny wywiad żywieniowy dotyczący utraty lub wzrostu masy ciała, oceny budowy ciała oraz ilości mięśni i tkanki tłuszczowej. Do badań pomocnych w rozpoznaniu niedożywienia zalicza się stężenie albumin, ocenę równowagi kwasowo-zasadowej, poziom elektrolitów, ilość białka całkowitego, transferryny oraz ocenę funkcji wątroby i nerek. Stężenie albumin określa aktualny stan odżywienia oraz ciężkość choroby.

Kwashiorkor – leczenie  

U pacjentów z podejrzeniem kwashiorkoru wdraża się leczenie żywieniowe drogą pozajelitową lub drogą dojelitową. Leczenie żywieniowe stosuje się u osób, u których nie ma możliwości zastosowania diety doustnej przez dłużej niż tydzień, lub u osób przyjmujących mniej niż 60% zalecanej normy żywieniowej. Ponadto leczenie żywieniowe stosuje się u pacjentów z chorobą nowotworową czy zaburzeniami wchłaniania.  

Warto pamiętać, że dzienne zapotrzebowanie na białko zdrowego dorosłego człowieka wynosi 25–35 kcal na każdy kilogram oraz ok. 1,5 g białka/kg masy ciała na dobę. U osób z przewlekłymi chorobami oraz znacznym wyniszczeniem zapotrzebowanie kaloryczne wynosi 35–45 kcal/kg mc./dobę oraz 2–3 g białka/kg/dobę. Ze względu na wzrost zapotrzebowania białkowego u osób przewlekle chorych zaleca się spożywanie produktów bogatych w białko. Diety przemysłowe zawierają wszystkie niezbędne składniki i są dostosowane do aktualnych potrzeb pacjenta.  

Wybór drogi żywienia jest zależny od stanu pacjenta. Metodą z wyboru jest żywienie doustne. W przypadku problemów z połykaniem lub chorób przełyku można zastosować żywienie za pomocą zgłębnika lub przetoki, tzw. jejunostomii. U osób z zaburzeniami wchłaniania, uporczywymi biegunkami, wymiotami i u osób nieprzytomnych stosuje się żywienie pozajelitowe, czyli dożylne. 

Kwashiorkor – powikłania  

Do powikłań niedożywienia białkowego zalicza się: 

• osłabienie siły mięśniowej, 
• zanik mięśni oddechowych, który może prowadzić do zaburzeń oddychania i wentylacji,
• spadek odporności, 
• zanik kosmków jelitowych oraz osłabienie czynności jelit, a w konsekwencji zaburzenia trawienia i wchłaniania, 
• zaburzenia wodno-elektrolitowe, 
• zaburzenia pracy serca, 
• osteoporozę,
• utrudnione gojenie się ran, zwiększone ryzyko odleżyn i owrzodzeń.