Jakie badania powinna wykonać kobieta po czterdziestce?

Zaczynając piątą dekadę życia, dobrze jest wykonać badania kontrolne organizmu. Część z nich będzie taka sama dla kobiety i mężczyzny, niemniej istnieją także te, które powinna wykonać jedynie kobieta. Mówimy tu zarówno o oznaczeniach laboratoryjnych, jak i obrazowych. Które badania powinna wykonać kobieta po ukończeniu 40. roku życia?

1. Co to jest bilans 40-latki?
2. Badania podstawowe kobiet po czterdziestce – które wykonać?
3. Morfologia kobiet po czterdziestce – normy
4. Próby wątrobowe kobiet po czterdziestce – normy
5. Badanie poziomu glukozy i insuliny kobiet po czterdziestce – normy
6. Badanie ogólne moczu kobiet po czterdziestce – normy
7. Badanie poziomu kwasu moczowego kobiet po czterdziestce – normy
8. Badanie krwi utajonej w kale
9. Inne badania, które dobrze jest wykonać po ukończeniu 40. roku życia
10. Pakiety badań po 40 – ceny/refundacja NFZ, skierowanie

Kobiety po czterdziestce częściej borykają się z nadciśnieniem, otyłością, zmianami skórnymi, zmęczeniem czy bólami głowy, brzucha lub pleców. Te i szereg innych objawów mogą świadczyć o początkach chorób przewlekłych, które niezdiagnozowane prowadzą do pogorszenia stanu zdrowia, a nieleczone zagrażają życiu. Badania profilaktyczne warto wykonać niezależnie od wieku. Warto jednak wiedzieć, że są dostępne pakiety badań dla 40-latka w ramach nie tylko badań komercyjnych, ale i w pełni refundowane przez NFZ. Od 2021 roku można nieodpłatnie skorzystać z wielu badań diagnostycznych oraz konsultacji lekarskich w programie rządowym „Profilaktyka 40 plus”. Zapisy odbywają się w wygodnej formie poprzez Internetowe Konto Pacjenta lub infolinię.

Co to jest bilans 40-latki? Dlaczego warto wykonać badania profilaktyczne?

W obecnych czasach zwraca się większą uwagę na styl życia. Powstaje pytanie: czy wprowadzenie zróżnicowanej diety, odpowiedniego poziomu aktywności fizycznej oraz rezygnacja z nałogów to panaceum? Bywa różnie, dlatego lekarze i organizacje zdrowia zalecają dodatkowo regularne wykonywanie badań profilaktycznych. W ramach promocji zdrowia tworzone są programy propagujące profilaktykę chorób przewlekłych: nowotworowych, metabolicznych (np. cukrzyca) czy układu krążenia. Są one częścią bilansów zdrowia, czyli prowadzonych okresowo badań diagnostycznych, wykonywanych na różnych etapach życia. Do nich należy także tzw. bilans czterdziestolatki. Badania w nim zawarte są dedykowane dla kobiet po 40. roku życia. Powszechnie wiadomo, że wraz z wiekiem każda z płci jest narażona na wystąpienie nieco innych chorób. Ważne, aby wykryć je we wczesnej fazie rozwoju, wówczas szansa na całkowite wyzdrowienie zdecydowanie wzrasta.

Badania podstawowe kobiet po czterdziestce – które wykonać?

Badania podstawowe dostępne są w pakietach kontrolnych badań profilaktycznych przeznaczonych dla kobiet po 40. roku życia. Oprócz pomiaru ciśnienia tętniczego, masy ciała, wzrostu i obliczenia wskaźnika masy ciała (BMI) obejmują również badania krwi, moczu oraz kału, a także diagnostykę obrazową (np. badanie ultrasonograficzne) poszczególnych narządów ciała.

Badania diagnostyczne w ramach profilaktyki kobiet 40+ to:

• morfologia krwi,
• lipidogram, czyli badanie gospodarki tłuszczowej w organizmie (tj. badanie poziomu cholesterolu, trójglicerydów itp.),
• poziom glukozy i insuliny we krwi,
• poziom kwasu moczowego we krwi,
• próby wątrobowe,
• badanie ogólne moczu,
• krew utajona w kale.

Najlepiej wykonać wszystkie badania jednocześnie. Może je zrealizować pielęgniarka z placówki podstawowej opieki zdrowotnej, ale po uzyskaniu skierowania od lekarza pierwszego kontaktu, z którym należy także w pierwszej kolejności skonsultować wyniki badań. Później warto udać się na wizytę kontrolną do lekarzy specjalistów: ginekologa, gastrologa, kardiologa oraz radiologa. Wykonają oni badania obrazowe narządów najbardziej narażonych na choroby przewlekłe.

Morfologia kobiet po czterdziestce – normy

Morfologia krwi obwodowej jest pierwszym z wyboru zlecanym badaniem laboratoryjnym, którego wyniki świadczą o ogólnym stanie zdrowia i układu krwionośnego. Pozwala ocenić ilość i jakość komórek krwi, którymi są krwinki czerwone (erytrocyty), krwinki białe (leukocyty) i płytki krwi (trombocyty). Dodatkowo określa się wskaźniki czerwonokrwinkowe, czyli ich średnią objętość (MCV), średnią masę (MCH) oraz ile zawierają hemoglobiny (MCHC). Oblicza się również procentową ilość erytrocytów we krwi, czyli hematokryt. Wyniki morfologii są niezbędne do wskazania bardziej specjalistycznego postępowania diagnostycznego.

Prawidłowe parametry w morfologii krwi dla dorosłej kobiety to:

• liczba erytrocytów: 4–5,412/l,
• wskaźniki czerwonokrwinkowe: MCV 85–98 µm3, MCHC 32–36 g/dl, MCH 27–32 pg,
• liczba leukocytów: 4–09/l,
• liczba trombocytów: 150–5009/l,
• hemoglobina: 12–16 g/dl,
• hematokryt (HCT): 0,37–0,47.

Próby wątrobowe kobiet po czterdziestce – normy

Próby wątrobowe to inaczej oznaczenie enzymów wątrobowych m.in. AlAT (aminotransferaza alaninowa), AspAT (aminotransferaza asparaginowa) oraz GGTP (gamma-glutamylotranspeptydaza) we krwi. Wykonuje się je, aby sprawdzić, czy wątroba działa prawidłowo.

Normy enzymów wątrobowych dla dorosłej kobiety wynoszą:

• AlAT (aminotransferaza alaninowa): 5–35 j/l,
• AspAT (aminotransferaza asparaginianowa): 5–40 j/l,
• GGTP (gamma-glutamylotranspeptydaza): <35 j/l.

Badanie poziomu glukozy i insuliny kobiet po czterdziestce – normy

Oznaczenie poziomu glukozy i insuliny we krwi służy rozpoznaniu choroby metabolicznej, tj. cukrzycy lub stanu przedcukrzycowego (podwyższone stężenie glukozy jest możliwe do cofnięcia, jeśli zmodyfikuje się dietę i aktywność fizyczną). Badanie wykonuje się na czczo, tak aby sztucznie nie podwyższyć lub obniżyć wyniku badania i móc skutecznie postawić diagnozę.

Parametry związane z poziomem cukru we krwi u dorosłej kobiety są w normie, jeśli:

• poziom glukozy we krwi znajduje się pomiędzy 70–99 mg/dl,
• poziom insuliny nie przekracza 25 mlU/l.

Badanie ogólne moczu kobiet po czterdziestce – normy

Badanie ogólne moczu polega na określeniu jego cech fizykochemicznych (tj. barwy, przejrzystości, ciężaru właściwego i pH) oraz mikroskopowaniu osadu moczu w poszukiwaniu komórek krwi, wałeczków i kryształów. Wykonuje się je, aby określić stan nerek, dróg moczowych, wątroby i dróg żółciowych. Wyniki odbiegające od normy mogą świadczyć m.in. o cukrzycy, kamieniach nerkowych, chorobach wątroby czy zakażeniu układu moczowego. U kobiet nie pobiera się moczu w trakcie miesiączki, która znacząco wpływa na wyniki badania.

Prawidłowe parametry moczu dorosłej kobiety to:

• żółta barwa i przejrzystość,
• pH między 4,8–7,4,
• ciężar właściwy między 1,005 a 1,035 g/l,
• brak białka, glukozy, urobilinogenu (barwnik żółciowy), ciał ketonowych, wałeczków i bakterii,
• niewielka ilość lub brak kryształów,
• niewielka ilość erytrocytów i leukocytów (<5 komórek w polu widzenia).

Badanie poziomu kwasu moczowego kobiet po czterdziestce – normy

Kwas moczowy krąży wraz z krwią, gdzie pełni rolę przeciwutleniacza, chroniąc organizm przed wolnymi rodnikami. Organizm zwykle radzi sobie z jego nadmiarem, wydalając go wraz z moczem. Jednak u niektórych dochodzi do nadprodukcji kwasu moczowego w organizmie, wtedy odkłada się w tkankach w postaci kryształów. Badanie poziomu kwasu moczowego służy do diagnozowania m.in. dny moczanowej, chorób stawów i nerek. Badanie wykonuje się zarówno z krwi (na czczo oraz bez wysiłku na dzień przed badaniem), jak i z moczu (z dobowej zbiórki moczu).

Norma kwasu moczowego dla zdrowych kobiety wynosi:

• we krwi od 30 do 50 mg/l,
• w moczu od 200 do 650 mg/24h (czyli w całej objętości moczu zebranego jednego dnia).

Badanie krwi utajonej w kale

Badanie krwi utajonej w kale jest zalecanym badaniem profilaktycznym w diagnostyce chorób jelita grubego. Pozwala też wykryć stany zapalne i inne choroby przewodu pokarmowego, tj. wrzody żołądka, choroby zapalne jelit, uchyłki i polipy jelit. Badanie można wykonać w laboratorium po oddaniu próbki kału zebranej do jałowego pojemnika, ale są również dostępne testy płytkowe do domowego sprawdzania obecności krwi w kale. Nie powinno się wykonywać testu, jeśli wystąpi krwawienie z hemoroidów lub w trakcie trwania miesiączki. Wykrycie krwi w kale świadczy o krwawieniu z przewodu pokarmowego. Jest wynikiem alarmującym, z którym należy udać się na konsultację z lekarzem. Dokładniejszą metodą wykrycia raka jelita grubego i innych jego nieprawidłowości jest kolonoskopia.

Inne badania, które dobrze jest wykonać po ukończeniu 40. roku życia

Warto wiedzieć, jakie jeszcze badania, np. z krwi, dobrze jest wykonać po ukończeniu 40. roku życia. Coraz więcej kobiet decyduje się na zajście w ciążę w wieku 40 lat, dlatego wskazane jest regularne sprawdzanie poziomu TSH, czyli tyreotropiny, we krwi. TSH to hormon produkowany przez przysadkę mózgową. Kontroluje on pracę tarczycy. Kobiety z dysfunkcją gruczołu tarczowego częściej skarżą się na nieregularne miesiączki, mają problemy z zajściem w ciążę i jej utrzymaniem oraz mogą wcześniej odczuć symptomy menopauzy.

Kompleksowa profilaktyka chorób przewlekłych u pań po czterdziestce wymaga dodatkowej diagnostyki. Jeśli u kogoś z rodziny zdiagnozowano nowotwór złośliwy (np. płuc, piersi, jajników, tarczycy), należy wykonać badanie profilaktyczne krwi w kierunku konkretnych markerów nowotworowych (np.: CEA, CA-125, CA 15-3, ER, kalcytonina). Są to substancje, np.: białka, hormony lub enzymy, produkowane przez zmienione chorobowo komórki lub komórki prawidłowe pod wpływem produktów uwalnianych z guza.

Innym sposobem wykrycia zmian nowotworowych lub anomalii anatomicznych czy chorób przewlekłych jest wykonanie badań obrazowych, w tym:

• Mammografii (MMG RTG), czyli prześwietlenia piersi (wykrycie raka piersi);
• RTG klatki piersiowej, czyli zdjęcia rentgenowskiego płuc (wykrycie raka płuc);
• USG dopochwowego, czyli badania ultrasonograficznego narządów rodnych (wykrycie raka szyjki macicy);
• USG jamy brzusznej, czyli badania ultrasonograficznego narządów wewnętrznych (określenie stanu wątroby, trzustki, pęcherza żółciowego, macicy i innych narządów jamy brzusznej);
• EKG serca, czyli elektrokardiografii (wykrycie chorób serca);
• dermatoskopii, czyli oglądania pod powiększeniem zmian skórnych (wykrycie czerniaka).

Mammografia jest badaniem dokładniejszym niż USG piersi i powinno być regularnie wykonywane przez kobiety powyżej 35. roku życia. MMG RTG odbywa się w gabinecie radiologa lub mobilnie w tzw. mammobusach. RTG klatki piersiowej i EKG są często elementami badań okresowych. W ramach profilaktyki powinno się je wykonywać odpowiednio co 2 i 3 lata. USG dopochwowe (transwaginalne) jest wykonywane podczas wizyty ginekologicznej. Pozwala określić stan układu rozrodczego kobiety, m.in. jajników, jajowodów, szyjki macicy. Dzięki tej metodzie diagnozuje się torbiele, polipy, mięśniaki lub niedrożność jajowodów, a także potwierdza i monitoruje ciążę. Na wizycie u ginekologa wskazane jest, oprócz USG, raz w roku wykonać cytologię, czyli badanie pozwalające na wykrycie zmian w komórkach szyjki macicy. USG jamy brzusznej wykonuje gastrolog lub radiolog. Profilaktycznie zalecane jest jego wykonywanie co dwa lata, aby mieć pod kontrolą stan narządów znajdujących się w obrębie jamy brzusznej. Z kolei ze skierowaniem na badanie dermatoskopowe należy udać się do dermatologa. Obejrzy on podejrzane znamię, a szybkie wykrycie i usunięcie zmiany chorobowej poprawi rokowania i zapobiegnie przyszłemu cierpieniu.

Pakiety badań po 40 – ceny/refundacja NFZ, skierowanie

Koszty pełnej realizacji badań w ramach bilansu czterdziestolatki budzą obawy i zniechęcenie wśród kobiet. Nic dziwnego, jest to szeroki zakres badań diagnostycznych – biochemicznych oraz obrazowych. Laboratoria wykonają je bez skierowania, jednak ceny samych oznaczeń laboratoryjnych zebranych w pakietach wahają się od 250 do 400 zł (w zależności od ilości badań oraz lokalizacji placówki). Konsultację z lekarzami specjalistami wraz z wykonaniem badania również nie są zachęcające. Z pomocą przychodzą programy rządowe z pakietami badań dedykowanymi osobom po 40. roku życia, które można w pełni wykonać w ramach NFZ. Należą do nich program „Profilaktyka 40 plus” oraz „Planuję długie życie”. Oba programy uzupełniają się. Są w pełni refundowane i charakteryzują się łatwą kwalifikacją. Aby wziąć udział w programie „Profilaktyka 40 plus” wystarczy spełnić warunek osiągnięcia wieku 40 lat i samodzielnie wygenerować w systemie (lub dzwoniąc na infolinię) e-skierowanie. W pierwszej kolejności w programie kobietom przysługuje pakiet badań podstawowych (tj. morfologia, lipidogram, pomiar ciśnienia oraz wywiad lekarski z określeniem ryzyka zachorowania na cukrzycę, choroby układu krążenia i nowotwory). Następnie, gdy lekarz stwierdzi nieprawidłowości w uzyskanych wynikach lub zidentyfikuje czynniki ryzyka chorób przewlekłych, diagnostyka laboratoryjna zostanie poszerzona lub zostanie wystawione skierowanie na konsultację do lekarzy specjalistów. Program „Planuję długie życie” jest organizowany w ramach Narodowej Strategii Onkologicznej, dlatego badania obejmują profilaktykę nowotworów. Kwalifikacja do programu opiera się na wywiadzie lekarskim. Można wziąć udział w więcej niż jednym badaniu przesiewowym, jeśli tylko występuje u pacjenta ryzyko zachorowania na kilka chorób. Wykaz placówek realizujących programy rządowe jest dostępny online po wpisaniu hasła z nazwą odpowiedniego programu.