Torbiel na jajniku – przyczyny powstawania, diagnostyka, leczenie

Torbiel jajnika (łac. cystis ovarii) zazwyczaj nie dają żadnych objawów, a do zdiagnozowania ich obecności dochodzi często przypadkiem podczas wykonywania profilaktycznego badania USG w gabinecie ginekologicznym. Kiedy torbiel na jajniku boli, jak wygląda jeszcleczenie torbielowatości jajników i dlaczego jednym z elementów terapii jest stosowanie tabletek antykoncepcyjnych?

Temat torbieli na jajniku jest dość złożonym, a na pewno rozległym tematem. Aby zrozumieć przyczyny powstawania torbieli jajnikowych, konieczna jest podstawowa wiedza z zakresu fizjologii i anatomii człowieka. Pamiętajmy jednak, że nie zawsze hasło „torbiel” wypowiadana z ust lekarza jest powodem do zmartwień, a co więcej może okazać się, że zniknie sama, zanim zdążymy ją skontrolować przy następnej wizycie.

Torbiel na jajniku – czym jest cysta?

Torbiele jajnika są grupą bardzo różnorodną i trudną do jednoznacznego opisania. Zwykle jednak stanowią twór o kształcie zbliżonym do kuli i wypełniony płynną treścią. Mogą występować pojedynczo, ale także po kilka w jednym lub obu jajnikach. Czasami zdarza się, że lekarz zauważa bardziej „nietypowe” cechy, które mogą go zaniepokoić. Wówczas konieczna jest dalsza diagnostyka.

Każda kobieta rodzi się z już ustaloną liczbą niedojrzałych komórek jajowych w jajnikach. Ich liczba później już nie ulegnie zmianie, a począwszy od okresu dojrzewania i zazwyczaj co miesiąc jajnik – prawy lub lewy (chociaż czasami oba naraz) – wytwarza dojrzałą komórkę jajową. Po zakończeniu miesiączki pojawiają się drobne pęcherzyki, które pod wpływem hormonu FSH rozpoczynają swój wzrost. W pewnym momencie jeden z pęcherzyków zdecydowanie dominuje wzrostem nad pozostałymi – jest to tzw. pęcherzyk dominujący. W tym czasie reszta pęcherzyków, tych wolniej rosnących, zaczyna powoli zanikać. W momencie, w którym pęcherzyk dominujący jest już wystarczający duży (pod wpływem różnych zmian hormonalnych), dochodzi do owulacji, pęcherzyk dominujący pęka i uwalnia dojrzałą komórkę jajową. Zwykle ma to miejsce około 14. dnia cyklu, ale moment ten może ulec przesunięciu. Czasami zdarza się także, że ten rosnący pęcherzyk dominujący nie ulegnie pęknięciu i kontynuuje swój wzrost. Wówczas w zależności od jego wielkości, w pewnym momencie, możemy już mówić o powstającej torbieli.

Torbiele na jajnikach – rodzaje. Torbiele czynnościowe i nieczynnościowe

Torbiel pęcherzykowa (prosta)

Jak wspomniano torbiel pęcherzykowa, inaczej prosta lub czynnościowa, nie jest powodem do obaw. Stanowi najczęściej występujący typ torbieli i jest efektem pewnych chwilowych zachwiań w gospodarce hormonalnej, przez co niepęknięty pęcherzyk Graffa nie pęka i kontynuuje swój wzrost. Na szczęście takie torbiele z reguły wchłaniają się w ciągu kolejnych cykli miesiączkowych, a często są niewykrywalne już na kolejnej wizycie kontrolnej. Wówczas nie ma powodów do obaw. Czasami lekarz decyduje o czasowym podaniu środków antykoncepcyjnych. Wówczas blokujemy hormony odpowiadające za wzrost pęcherzyka, a pęcherzyk niestymulowany – wkrótce zanika.

Torbiel ciałka żółtego

Prawidłowy schemat wygląda tak, że w miejscu, gdzie wcześniej mieliśmy do czynienia z pęcherzykiem dominującym, po owulacji powstaje ciałko żółte. Jego zadaniem jest produkcja progesteronu, a zatem hormonu podtrzymującego ciążę w sytuacji, gdy uwolniona do jajowodu dojrzała komórka jajowa zostanie zapłodniona przez plemnik. Jeżeli jednak do zapłodnienia nie dojdzie, ciałko żółte zanika. Czasami na skutek zbyt dużej stymulacji progesteronem w II facie cyklu dochodzi do nieprawidłowego zanikania ciałka żółtego i wówczas określamy mianem torbieli.

Torbiel krwotoczna

Czasami pękający pęcherzyk powoduje uszkodzenie naczynia krwionośnego znajdującego się tuż przy nim. W tej sytuacji uwolniona krew przedostaje się do pozostałości pęcherzyka, powodując, że treść staje się nieprzezroczysta. Niektóre kobiety mają ku takim torbielom zwiększone skłonności.

Torbiel czekoladowa

Z torbielami czekoladowymi możemy mieć styczność np. w przebiegu endometriozy. Z drugiej strony zaliczamy do nich również np. potworniaka i wtedy mówi się o torbieli dermatoidalnej. Zmianę pochodzącą ze struktur zarodkowych (tzw. listki zarodkowe), która wewnątrz może kryć tkanki pochodzące z odległych lokalizacji np. włosy czy zęby.

Torbiel na jajniku – objawy. Czy torbiele bolą?

Zwykle torbiele pozostają bezobjawowe i są przypadkowo wykrywane podczas rutynowego badania ginekologicznego. Objawy występują zwykle wtedy, jeśli torbiel osiąga większe wymiary. Wówczas pacjentka może odczuwać dyskomfort lub pobolewanie w podbrzuszu, nieregularne krwawienia czy nawet ból podczas współżycia oraz ucisk na pęcherz moczowy. Niektóre torbiele mogą przyczyniać się do trudności z zajściem w ciążę.

Skręcenie lub pęknięcie torbieli na jajniku

Torbiele mogą ulec niebezpiecznym deformacjom, do których zaliczono po pierwsze skręcenie torbieli jajnika – zaciśnięcie naczyń krwionośnych, które może doprowadzić do niedokrwienia i martwicy jajnika, a także pęknięcie torbieli jajnika – płyn surowiczy z wnętrza torbieli rozlewa się w jamie brzusznej. Pęknięcie często stanowi mechanizm znikania torbieli, chociaż czasami może również stanowić punkt wyjścia krwawienia. Najczęstszymi objawami takich patofizjologicznych zmian są nagłe bóle podbrzusza, wymioty, gorączka, bóle głowy i pogorszenie ogólnego samopoczucia. Ważne, by przy takich symptomach niezwłocznie zgłosić się do lekarza. Im większa torbiel, tym większa szansa że dojdzie do zaciśnięcia naczyń krwionośnych, które może doprowadzić do niedokrwienia i martwicy jajnika, często skutkując koniecznością jego usunięcia.

Torbiel na jajniku – rozpoznanie

Postępowanie przy stawianiu rozpoznania w kwestii torbieli w pierwszej kolejności obejmuje wykluczenie torbieli czynnościowych pęcherzykowych i luteinowych (występuje głównie w trakcie ciąży). Wskazanie obejmuje wykonanie badania USG, dzięki któremu możliwa jest ocena określonych cech torbieli, takich jak grubość jej ściany, cechy obrysu, zawartość, liczba komór, unaczynienie czy obecność elementów rosnących do wewnątrz torbieli. Ponadto zazwyczaj ginekolog zleci pacjentce wykonanie badań poziomu LH, estrogenów, progesteronu i FSH. Zwykle, zwłaszcza jeśli obraz w USG jest trudny do oceny, lekarz zaleca kontrolę na kolejnej wizycie. Ocena ma miejsce zwykle po kolejnej miesiączce (ok. 5.–7. dnia cyklu) lub po okresie stosowania środków hormonalnych, które mają za zadanie odpowiednie blokowanie hormonów, uniemożliwiając dalsze wzrastanie torbieli.

Jeśli w kolejnych kontrolach torbiel utrzymuje się lub jej rozmiar powiększa się, jest to wskazanie do podjęcia dalszej diagnostyki i pobrania krwi na markery nowotworowe, CA-125 oraz test ROMA.

Torbiel jajnika – leczenie

Zwykle, o ile torbiel nie budzi wątpliwości w badaniu USG, stosuje się kontrolę po kilku cyklach miesiączkowych lub ordynuje się stosowanie środków antykoncepcyjnych blokujących rozrost torbieli. Założeniem takiego postępowania diagnostycznego, jest wysokie prawdopodobieństwo samoistnego zniknięcie torbieli do czasu kolejnego. Czasami zdarza się jednak, że zmiany są duże, wywołują u pacjentki objawy lub w USG posiadają widoczne, nietypowe cechy. Wówczas powinniśmy rozważyć postępowanie operacyjne w obawie o nowotworowy charakter zmiany.