HPV (wirus brodawczaka ludzkiego) – przyczyny, objawy, rozpoznanie, leczenie zakażenia wirusem HPV

HPV, czyli wirus brodawczaka ludzkiego, ma ponad 120 typów, z czego część jest wysokoonkogenna. Human papilloma virus jest odpowiedzialny m.in. za raka szyjki macicy, gardła i krtani, prącia. HPV jest także przyczyną powstawania łagodnych zmian, takich jak kurzajki czy brodawki płciowe. Do zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego najczęściej dochodzi w trakcie stosunków seksualnych oraz przez kontakt z naskórkiem osoby zakażonej.

1. Co to jest HPV? Czym się charakteryzuje Human Papillomavirus?
2. Onkogenność typów wirusa HPV 
3. Jak dochodzi do zakażenia wirusem HPV?
4. Objawy HPV
5. Badania na HPV
6. Jak zapobiegać zakażeniu HPV?
7. Szczepionka na HPV

Co to jest HPV? Czym się charakteryzuje Human Papillomavirus?

Wirus brodawczaka ludzkiego należy do rodziny Papillomaviridae. Wirion jest bezotoczkowy, a jego materiał genetyczny występuje w formie kolistego, dwuniciowego DNA. Wirus wykazuje tropizm wobec skóry i błon śluzowych (okolica moczowo-płciowa, odbyt, krtań, jama ustna i gardło) – wnika w głąb naskórka wielowarstwowego, do komórek warstwy podstawnej, gdzie dochodzi do jego replikacji.

Onkogenność typów wirusa HPV 

Dotychczas wyodrębniono ponad 200 różnych genotypów HPV i podzielono je na 3 grupy ze względu na ryzyko wywołania nowotworów: 

1. Grupa wysokiego ryzyka – HPV-16 (55%), 18 (17%), 31 (3%), 33 (2%), 45 (7%), 56 (2%). Wykazują one zdolność do integracji z ludzkim DNA. Przewlekłe zakażenie tymi typami wirusa sprzyja nowotworzeniu. Mogą one wywołać: raka szyjki macicy, prącia, raka odbytu, sromu, jamy ustnej, krtani.
2. Grupa średniego ryzyka – HPV-35, 39, 51, 52, 58, 59, 66, 68.
3. Grupa niskiego ryzyka – należą do niej: HPV-6, 11, 32, 44, 53, 54, 81 i są odpowiedzialne za tworzenie brodawek prostych na skórze i błonie śluzowej lub kłykcin kończystych (tzw. brodawki płciowe).

HPV a rak szyjki macicy

Każdego roku u około pół miliona kobiet, w tym u około 2,5 tysiąca Polek, diagnozuje się raka szyjki macicy - wynika z danych Międzynarodowej Agencji Badań nad Rakiem (IARC, ang. International Agency for Research on Cancer).

Czynniki ryzyka raka szyjki macicy to:

• wczesne rozpoczęcie współżycia,
• duża liczba partnerów seksualnych,
• zakażenia HIV,
• palenie papierosów,
• częste stany zapalne pochwy.

HPV a rak jamy ustnej i gardła

Zakażenie typami 16, 18, 31, 33 predysponuje także do częstszego występowania nowotworów: raka krtani, raka migdałków, raka błony śluzowej dziąseł, policzków, leukoplakii.

Jak dochodzi do zakażenia wirusem HPV?

Do zakażenia HPV dochodzi przez bezpośredni kontakt z zakażoną tkanką lub poprzez skażone przedmioty (wirus jest bardzo odporny na wysoką temperaturę). Główną drogą jest zazwyczaj kontakt płciowy – transmisji i wnikaniu wirusa sprzyjają mikrourazy błony śluzowej, do których dochodzi w trakcie stosunku płciowego (współżycia pochwowego, analnego lub oralnego).

Prezerwatywy nie są gwarancją ochrony. W przypadku HPV mogą jedynie zredukować ryzyko zachorowania, ponieważ HPV może być również przenoszony na obszary, które nie są zakryte ani chronione przez prezerwatywę, np. błony śluzowe czy skóra.

Do zakażenia może dojść przez kontakt:

• skóra-skóra,
• z krwią lub wydzielinami, np. śliną,
• podczas porodu.

Objawy HPV

U części osób układ odpornościowy eliminuje wirusa z organizmu w ciągu 6-18 miesięcy, w ciągu których zakażenie przebiega całkowicie bezobjawowo. Według danych statystycznych samoistne ustąpienie infekcji ma miejsce w około 70–90% przypadków.

Ze względu na typ wirusa i lokalizację zmian wyróżnia się kilka form brodawek. Brodawki jamy ustnej są jedną z najłagodniejszych form HPV, mają włóknisto-naczyniową strukturę i rzadko nawracają po chirurgicznym usunięciu. Brodawki stóp wywoływane głównie przez HPV-1 i 2 objawiają się blaszkowatymi tworami na podeszwie stóp, są w kolorze skóry i zazwyczaj nie bolą. Niekiedy mogą swędzieć.

Brodawki zwykłe (tzw. kurzajki) – za ich występowanie odpowiedzialny jest HPV 2, 4, 7 – zwykle tworzą się na palcach rąk, mają postać grudkowych zmian o nierównej powierzchni i średnicy do kilku milimetrów, ich rozsiewaniu sprzyjają urazy, zadrapania.

Brodawki młodocianych (HPV 3, 10, 27, 28) występują w postaci płaskich, gładkich brodawek, głównie na twarzy.

Kłykciny kończyste, czyli brodawki płciowe wywołane przez HPV 6, 11, mogą przybierać kalafiorowate kształty, zajmują okolicę moczowo-płciową – prącie, srom, odbyt.

Brodawczaki krtani występują w przebiegu zakażenia HPV 6 i 11, do którego dochodzi w czasie porodu. Brodawczaki mogą występować także w okolicy podniebienia miękkiego, w nosie oraz niższych partiach układu oddechowego (tchawicy, oskrzeli).  Zmiany te mogą być drobne, czasem przypominają kłykciny, a czasami są płaskie, mogą też przyjmować białawy odcień.

Stany przednowotworowe powstające w przebiegu zakażenia onkogennymi typami HPV to:

• choroba Bowena – występuje częściej u mężczyzn, głównie w okolicy twarzy w formie płaskich, rumieniowych plam lub płytek pokrytych strupem; u ok. 3-5% dochodzi do transformacji do raka kolczystokomórkowego skóry,
• leukoplakia jamy ustnej – występuje zazwyczaj na powierzchni policzków w postaci białej lub szarej zmiany (tarczki, plamy),
• dysplazja szyjki macicy – do jej wykrycia służy badanie cytologiczne.

Badania na HPV

Tzw. kurzajki czy brodawki młodocianych zwykle nie wymagają pogłębionej diagnostyki, rozpoznanie można postawić na „pierwszy rzut oka”. W przypadku wątpliwości dostępna jest biopsja zmiany i badanie histopatologiczne. Zmiany w obrębie szyjki macicy o etiologii HPV można stwierdzić dziękicytologii płynnej  LBC, badaniu histopatologicznemu, a także testom wykrywającym DNA wirusa (metodą PCR).  Lekarz w razie potrzeby zaleci pacjentce szersze badania, jak np. kolposkopię.

Przy potwierdzeniu obecności zakażenia wirusem HPV-16 i HPV-18 (najbardziej niebezpieczne typy wirusa) najpewniej kolejne badanie cytologiczne trzeba będzie wykonać szybciej, niż ma to miejsce w sytuacji, kiedy taka infekcja nie wystąpiła. W standardowym modelu przesiewowym badania wykonuje się co 3 lub 5 lat.

Dowiedz się więcej o tym, co to jest kolposkopia i dlaczego się ją wykonuje. Czy to badanie boli i jest refundowane?

Jak zapobiegać zakażeniu HPV?

HPV jest wysoce zaraźliwy i łatwo przenosi się z człowieka na człowieka poprzez kontakt ze skórą. Dlatego w przypadku brodawek zwykłych na dłoniach i stopach należy unikać bezpośredniego kontaktu ze zmianami chorobowymi, korzystania z osobistych przyborów, takich jak ręczniki, klapki, przyrządy do pedicure itp.

Brodawek nie należy rozdrapywać, ponieważ łatwo rozsiewają się na zdrowe partie skóry. Jedną z częstych dróg transmisji jest kontakt seksualny – dlatego wskazane jest używanie prezerwatyw, unikanie przygodnych stosunków seksualnych, ograniczenie ilości partnerów.

Szczepionka na HPV

Swoistą formą profilaktyki zachorowania na raka szyjki macicy i innych nowotworów o etiologii HPV jest szczepienie przeciwko ludzkiemu wirusowi brodawczaka, które dostępne jest już od 9. roku życia. Szczepionka należy do tzw. nieżywych szczepionek (zawiera białko wirusa L1), istnieją jej 3 rodzaje (przeciwko typom 16, 18 – 2-walentna; 16, 18, 6, 11 – 4-walentna oraz 16, 18, 6, 11, 31, 33, 45, 52, 58 – 9-walentna). Szczepienie to zalecane jest szczególnie u młodych dziewcząt i chłopców (najlepiej przed rozpoczęciem współżycia) oraz u młodych osób do 26. roku życia.

Schemat podawania szczepionki jest zazwyczaj 3-dawkowy (2-walentna: 0-1-6 miesięcy, 4- i 9-walentna: 0-2-6 miesięcy). W przypadku szczepionek 2- i 4-walentnej dla dzieci w wieku 9-14 lat w schemacie: 2 dawki w przeciągu 5-13 miesięcy, a dla szczepionki 4-walentnej dla dzieci 9-13 lat: 2 dawki w przeciągu 6 miesięcy.