HPV (wirus brodawczaka ludzkiego) – przyczyny, objawy, rozpoznanie, leczenie zakażenia wirusem HPV

HPV – czym się charakteryzuje Human Papillomavirus? 

Wirus brodawczaka ludzkiego należy do rodziny Papillomaviridae. Wirion jest bezotoczkowy, a jego materiał genetyczny występuje w formie kolistego, dwuniciowego DNA. Wirus wykazuje tropizm wobec skóry i błon śluzowych (okolica moczowo-płciowa, odbyt, krtań, jama ustna i gardło) – wnika w głąb naskórka wielowarstwowego, do komórek warstwy podstawnej, gdzie dochodzi do jego replikacji.

HPV – onkogenność

Dotychczas wyodrębniono ponad 200 różnych genotypów HPV i podzielono je na 3 grupy ze względu na ryzyko wywołania nowotworów: 

1. Grupa wysokiego ryzyka – HPV-16 (55%), 18 (17%), 31 (3%), 33 (2%), 45 (7%), 56 (2%). Wykazują one zdolność do integracji z ludzkim DNA. Przewlekłe zakażenie tymi typami wirusa sprzyja nowotworzeniu. Mogą one wywołać: raka szyjki macicy, prącia, odbytu, sromu, jamy ustnej, krtani.
2. Grupa średniego ryzyka – HPV-35, 39, 51, 52, 58, 59, 66, 68.
3. Grupa niskiego ryzyka – należą do niej: HPV-6, 11, 32, 44, 53, 54, 81 i są odpowiedzialne za tworzenie brodawek prostych na skórze i błonie śluzowej lub kłykcin kończystych (tzw. brodawki płciowe).

HPV a rak szyjki macicy

Czynniki ryzyka raka szyjki macicy to:

• wczesne rozpoczęcie współżycia,
• duża ilość partnerów seksualnych,
• zakażenia HIV,
• palenie papierosów,
• częste stany zapalne pochwy.

HPV a rak jamy ustnej i gardła

Zakażenie typami 16, 18, 31, 33 predysponuje także do częstszego występowania nowotworów: raka krtani, raka migdałków, raka błony śluzowej dziąseł, policzków, leukoplakii.

HPV – jak dochodzi do zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego?

Do zakażenia HPV dochodzi przez bezpośredni kontakt z zakażoną tkanką lub poprzez skażone przedmioty (wirus jest bardzo odporny na wysoką temperaturę). Główną drogą jest zazwyczaj kontakt płciowy – transmisji i wnikaniu wirusa sprzyjają mikrourazy błony śluzowej, do których dochodzi w trakcie stosunku płciowego.

HPV – objawy

U części osób układ odpornościowy eliminuje wirusa z organizmu w ciągu 6-18 miesięcy, w ciągu których zakażenie przebiega całkowicie bezobjawowo. Ze względu na typ wirusa i lokalizację zmian wyróżnia się kilka form brodawek. Brodawki jamy ustnej są jedną z najłagodniejszych form HPV, mają włóknisto-naczyniową strukturę i rzadko nawracają po chirurgicznym usunięciu. Brodawki stóp wywoływane głównie przez HPV-1 i 2 objawiają się blaszkowatymi tworami na podeszwie stóp, są w kolorze skóry i zazwyczaj nie bolą.

Brodawki zwykłe (tzw. kurzajki) – za ich występowanie odpowiedzialny jest HPV 2, 4, 7 – zwykle tworzą się na palcach rąk, mają postać grudkowych zmian o nierównej powierzchni i średnicy do kilku milimetrów, ich rozsiewaniu sprzyjają urazy, zadrapania. Brodawki młodocianych (HPV 3, 10, 27, 28) występują w postaci płaskich, gładkich brodawek, głównie na twarzy. Kłykciny kończyste, czyli brodawki płciowe wywołane przez HPV 6, 11, mogą przybierać kalafiorowate kształty, zajmują okolicę moczowo-płciową – prącie, srom, odbyt. Brodawczaki krtani występują w przebiegu zakażenia HPV 6 i 11, do którego dochodzi w czasie porodu. Brodawczaki mogą występować także w okolicy podniebienia miękkiego, w nosie oraz niższych partiach układu oddechowego (tchawicy, oskrzeli).

Stany przednowotworowe powstające w przebiegu zakażenia onkogennymi typami HPV to:

• choroba Bowena – występuje częściej u mężczyzn, głównie w okolicy twarzy w formie płaskich, rumieniowych plam lub płytek pokrytych strupem; u ok. 3-5% dochodzi do transformacji do raka kolczystokomórkowego skóry,
• leukoplakia jamy ustnej – występuje zazwyczaj na powierzchni policzków w postaci białej lub szarej zmiany (tarczki, plamy),
• dysplazja szyjki macicy – do jej wykrycia służy badanie cytologiczne.

HPV – diagnostyka

Tzw. kurzajki czy brodawki młodocianych zwykle nie wymagają pogłębionej diagnostyki, rozpoznanie można postawić na „pierwszy rzut oka”. W przypadku wątpliwości dostępna jest biopsja zmiany i badanie histopatologiczne. Zmiany w obrębie szyjki macicy o etiologii HPV można stwierdzić dzięki cytologii, badaniu histopatologicznemu, a także testom wykrywającym DNA wirusa (metodą PCR).

HPV – jak zapobiegać zakażeniu?

HPV jest wysoce zaraźliwy i łatwo przenosi się z człowieka na człowieka poprzez kontakt ze skórą. Dlatego w przypadku brodawek zwykłych na dłoniach i stopach należy unikać bezpośredniego kontaktu ze zmianami chorobowymi, korzystania z osobistych przyborów, takich jak ręczniki, klapki, przyrządy do pedicure itp.

Brodawek nie należy rozdrapywać, ponieważ łatwo rozsiewają się na zdrowe partie skóry. Jedną z częstych dróg transmisji jest kontakt seksualny – dlatego wskazane jest używanie prezerwatyw, unikanie przygodnych stosunków seksualnych, ograniczenie ilości partnerów.

HPV – szczepionka

Swoistą formą profilaktyki zachorowania na raka szyjki macicy i innych nowotworów o etiologii HPV jest szczepienie przeciwko ludzkiemu wirusowi brodawczaka, które dostępne jest już od 9. roku życia. Szczepionka należy do tzw. nieżywych szczepionek (zawiera białko wirusa L1), istnieją jej 3 rodzaje (przeciwko typom 16, 18 – 2-walentna; 16, 18, 6, 11 – 4-walentna oraz 16, 18, 6, 11, 31, 33, 45, 52, 58 – 9-walentna). Szczepienie to zalecane jest szczególnie u młodych dziewcząt i chłopców (najlepiej przed rozpoczęciem współżycia) oraz u młodych osób do 26. roku życia.

Przeczytaj także: Dlaczego chłopcy i młodzi mężczyźni powinni szczepić się przeciwko HPV?

Schemat podawania szczepionki jest zazwyczaj 3-dawkowy (2-walentna: 0-1-6 miesięcy, 4- i 9-walentna: 0-2-6 miesięcy). W przypadku szczepionek 2- i 4-walentnej dla dzieci w wieku 9-14 lat w schemacie: 2 dawki w przeciągu 5-13 miesięcy, a dla szczepionki 4-walentnej dla dzieci 9-13 lat: 2 dawki w przeciągu 6 miesięcy.

Szczepionka nie należy do obowiązkowych szczepień, dlatego jest odpłatna. Czasami jednak szczepienia przeciwko HPV są refundowane w ramach samorządowych programów profilaktycznych – warto więc wcześniej zasięgnąć informacji na ten temat w urzędzie gminy lub miasta.