Test na HPV i cytologia płynna na NFZ. Nowy standard profilaktyki raka szyjki macicy

Minister Zdrowia Izabela Leszczyna podpisała rozporządzenie poszerzające program profilaktyki raka szyjki macicy o dwa badania – test na obecność wirusa brodawczaka ludzkiego wysokiego ryzyka (HPV HR) oraz cytologię na podłożu płynnym (LBC). Od 26 marca NFZ finansuje te badania, co ma na celu zwiększenie skuteczności wykrywania i zapobiegania rakowi szyjki macicy w Polsce. Czy program w całym kraju ruszył równolegle?

1. HPV HR i cytologia LBC – czym są te badania?
2. Program profilaktyki raka szyjki macicy od marca 2025 roku – co się zmieni? Jak zrobić badania?
3. Gdzie można wykonać refundowane badanie HPV i cytologię płynną?

HPV HR i cytologia LBC – czym są te badania?

Zarówno badanie HPV HR (ang. Human Papillomavirus High Risk), jak i cytologia na podłożu płynnym LBC (ang. Liquid-Based Cytology) są stosowane od lat 90. XX wieku na całym świecie. Do Polski trafiły na początku XXI wieku (lata 2005–2010 to okres upowszechnienia się tego rodzaju diagnostyki), niemniej były dostępne głównie komercyjnie, czyli odpłatnie w prywatnych placówkach medycznych.

Test HPV HR

• Jest to badanie molekularne wykrywające obecność DNA lub RNA wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV) wysokiego ryzyka w komórkach pobranych z tarczy szyjki macicy.

• Długotrwała infekcja wirusem HPV HR zwiększa ryzyko nowotworu nie tylko szyjki macicy, ale także odbytu, pochwy, prącia, gardła, krtani i zatok przynosowych.

• HPV 16 i HPV 18 – najbardziej onkogenne typy, które odpowiadają za około 70% wszystkich przypadków raka szyjki macicy. Warto nadmienić, że typów wirusa HPV o wysokim potencjale onkogennym jest więcej, ale to 16 i 18 odpowiadają za ponad 70% przypadków nowotworów zależnych od przetrwałej infekcji tym wirusem.

• Wykonanie testu na obecność HPV nie boli, ale może być nieco niekomfortowe, podobnie jak zwykła cytologia.

• Czułość testów molekularnych HPV-DNA w wykrywaniu onkogennych typów wirusa jest bardzo wysoka – przekracza 95%.

Cytologia LBC (inaczej cytologia jednowarstwowa lub cienkowarstwowa)

• To bardziej precyzyjna wersja klasycznej cytologii, w której wymaz pobiera się na szkiełko laboratoryjne.

• Pobrany materiał (komórki z tarczy szyjki macicy) jest zawieszany w specjalnym płynie, co pozwala na dokładniejszą i szybszą diagnostykę zmian onkologicznych.

• Dzięki LBC możliwe jest nie tylko wykrycie zmian nowotworowych i przednowotworowych (HSIL) z większą dokładnością, ale także jednoczesne oznaczenie obecności zakażenia wirusem HPV (w jednym badaniu).

• Cytologia płynna może wykryć również bakteryjne, grzybicze i wirusowe zakażenia dróg rodnych.

• LBC charakteryzuje się niższym odsetkiem nieodpowiednich lub niezadowalających preparatów w porównaniu z cytologią konwencjonalną, dzięki czemu może prowadzić do mniejszej liczby powtórnych badań.

Analizy naukowe wykazują, że:

• LBC ma czułość na poziomie 92% i swoistość 79%, podczas gdy cytologia konwencjonalna osiąga czułość 76% i swoistość 76%.

• LBC wykryła 47% przypadków zmian nowotworowych, podczas gdy cytologia konwencjonalna wykryła 27%. Czułość LBC wyniosła 100%, a cytologii konwencjonalnej 55,8%.

Czułość to zdolność testu do wykrycia chorych (im wyższa, tym mniej przeoczonych przypadków). Swoistość to zdolność testu do wykrycia zdrowych osób (im wyższa, tym mniej błędnych wyników). Przykład: jeśli test ma czułość 90%, oznacza to, że wykrywa 90% chorych, ale 10% przeocza. Jeśli ma swoistość 95%, to 95% zdrowych jest poprawnie rozpoznanych, a 5% dostaje fałszywie dodatni wynik.

Program profilaktyki raka szyjki macicy od marca 2025 roku – co się zmieni? Jak zrobić badania?

Z programu mogą skorzystać kobiety w wieku 25–64 lat. Będzie on realizowany w dwóch schematach – tradycyjnym i nowym:

• schemat tradycyjny – cytologia klasyczna co 3 lata,

• schemat nowy – badanie na obecność wirusa HPV HR w triażu z cytologią płynną. Triaż oznacza pobranie wymazu z szyjki macicy w celu wykonania przesiewowego testu molekularnego HPV HR oraz cytologii płynnej LBC, jeśli wynik testu na HPV HR okaże się dodatni.

Według ustawy z dnia 7 marca 2025 roku, na podstawie której wprowadzane są zmiany, wykonanie testu na HPV HR nie jest równoznaczne z wykonaniem cytologii płynnej.

Dalsza diagnostyka, w tym także okres, jaki musi upłynąć do kolejnego badania profilaktycznego, jest indywidualna i uzależniona od konkretnego wyniku. Przy negatywnym (ujemnym) wyniku testu na HPV HR badanie należy powtórzyć po 5 latach.

Jak informuje Narodowy Fundusz Zdrowia, wejście w życie rozporządzenia MZ 25 marca 2025 roku nie oznacza, że świadczeniodawcy, którzy realizowali badania profilaktyczne w ramach dotychczasowej formuły, będą automatycznie wykonywać je w ramach nowych przepisów – triaż HPV HR plus LBC. Wynika to z czasu, jaki placówki potrzebują na dostosowanie się do nowych ustaleń zarówno w aspekcie organizacyjnym, jak i cyfrowym.

Gdzie można wykonać refundowane badanie HPV i cytologię płynną?

Na badanie można zgłaszać się do poradni ginekologiczno-położniczych (AOS) oraz do biorących udział w programie placówek POZ, szpitali i centrów zdrowia. Nie jest wymagane skierowanie. Listę placówek można uzyskać od konsultanta NFZ, dzwoniąc pod numer telefonu 800 190 590, lub na stronie internetowej https://gsl.nfz.gov.pl/GSL/GSL/ProgramyProfilaktyczne. Zapisy będą możliwe również poprzez IKP, czyli Internetowe Konto Pacjenta, na którym znajdzie się także zaproszenie na badanie.