Problemy z zajściem w ciążę - niepłodność u kobiet

Czasem zdarza się, że mimo starania się o dziecko przyszli rodzice nie mogą doczekać się upragnionego poczęcia. Zaczynają się denerwować i martwić, gdyż chęć posiadania dziecka jest tak wielka, że wszystkie inne problemy wydają się błahe i zupełnie nieważne. Szukają wtedy pomocy u lekarza i chętnie zgadzają się na wszystkie proponowane przez niego badania oraz testy diagnostyczne.

Ważne jest wtedy, aby obdarzyli lekarza pełnym zaufaniem i wierzyli, że zrobi on wszystko, aby im pomóc. Z kolei lekarz powinien być bardzo cierpliwy, chętnie udzielać odpowiedzi na wszystkie zadawane mu pytania, powinien być życzliwy, jak również mieć dużo taktu w sprawowaniu opieki nad niepłodnym małżeństwem. Leczenie niepłodnej pary jest zwykle procesem długotrwałym, wymagającym znacznej cierpliwości od obydwu ze stron.

Niepłodność (sterilitas)

Niepłodność to stan, który wynika z nieprawidłowości mechanizmów warunkujących zapłodnienie i zagnieżdżenie komórki jajowej. Przyjmuje się, że około 30% małżeństw jest niepłodnych.

Kiedy można zacząć mówić o niepłodności? Wtedy, kiedy po roku regularnego współżycia bez zabezpieczenia kobieta nie może zajść w ciążę. Zatem pierwsza konsultacja lekarska powinna odbyć się najwcześniej po roku niekończącego się poczęciem współżycia. Jeśli po kilku miesiącach nie udaje się zajść w ciążę, naprawdę nie ma jeszcze powodu do niepokoju.

Przyczyny niepłodności

Niepłodność może mieć wiele przyczyn i niekoniecznie muszą mieć one związek z kobietą. Może być ona spowodowana jednym lub kilkoma czynnikami jednocześnie.

W przypadku niemożności zajścia w ciążę należy rozpatrywać następujące czynniki:

•     hormonalny
•     jajnikowy
•     jajowodowy
•     maciczny
•     szyjkowy
•     męski
•     immunologiczny
•     psychiczny

Niepłodność hormonalna

Niepłodność hormonalna to około 40% przyczyn kobiecej niepłodności. Zaburzenia w wydzielaniu i produkcji żeńskich hormonów mogą powstawać na dwóch poziomach:

Pierwszy poziom stanowi układ podwzórze-przysadka

Podwzgórze i przysadka to części ośrodkowego układu nerwowego i endokrynnego, które poprzez wydzielanie i produkowanie hormonów oddziałują na inne elementy układu hormonalnego, między innymi na jajniki. Hormony, które produkowane są w tym układzie i pozostające w ścisłym związku z żeńskimi narządami płciowymi, to gonadotropiny: folikulotropina (hormon folikulotropowy,FSH) oraz lutropina (hormon luteinotropowy, LH). Gonadtoropiny mają wpływ na cykl miesięczny kobiety: działając na jajniki przyczyniają się do dojrzewania i pękania pęcherzyków jajnikowych i tym samym uwalniania komórki jajowej, czyli owulacji. Zahamowanie lub zaburzenie tego działania powoduje niezdolność do owulacji i niepłodność. Brak owulacji to najczęstsza przyczyna niepłodności.

Dodatkowo, układ podwzgórze- przysadka produkuje także hormon tyreotropowy (tyreotropinę, TSH), którego zadaniem jest działanie na gruczoł tarczowy i regulacja wytwarzania przez niego tyroksyny i trójjodotyroniny. Zaburzona produkcja hormonów tarczycy przyczynia się do nadczynności lub niedoczynności tego gruczołu, co z kolei prowadzi do utrudnionego zajścia w ciążę.

Inny hormon produkowany przez ten układ to prolaktyna. Zarówno nadmiar (hiperprolaktynemia), jak i niedobór (hipoprolaktynemia) uniemożliwiają zajście w ciążę.

Przyczynami, które zaburzają  pracę układu podwzgórze-przysadka mogą być uwarunkowania genetyczne, ale także urazy głowy oraz guzy.

Drugi poziom to jajniki

Jajniki to żeńskie gonady, które odpowiedzialne są za produkowanie żeńskich hormonów płciowych, czyli estrogenów i progestagenów, które odpowiedzialne są za prawidłowy przebieg cyklu miesięcznego i dojrzewania komórki jajowej, jak również, gdy dojdzie już do poczęcia, za zagnieżdżenie się zarodka i jego dojrzewanie. W  przypadku zaburzonej funkcji produkowania żeńskich hormonów płciowych, pojawia się niepłodność. Jest ona związana głównie z upośledzonym dojrzewaniem pęcherzyków jajnikowych oraz brakiem lub niewydolnością ciałka żółtego, produkującego progesteron, będący głównym hormonem odpowiedzialnym za utrzymanie ciąży.

Niepłodność jajnikowa

Zaburzenia w funkcjonowaniu jajników, nie tylko związane z żeńskimi hormonami płciowymi, są  przyczyną niepłodności. Mogą do tego przyczynić się następujące czynniki:

•     Nieprawidłowe funkcjonowanie układu podwzgórze-przysadka
•     Zmiany zapalne
•     Procesy nowotworowe
•     Dysgenezja (czyli niewłaściwe wykształcenie się gonad lub ich brak) gonad
•     Endometrioza (czyli obecność błony śluzowej macicy w innych narządach oprócz jamy macicy)

Niepłodność jajowodowa

Niepłodność jajowodowa to około 40% wszystkich przyczyn niepłodności.

Jajowody pełnią  niesłychanie ważną funkcję w procesie poczęcia, gdyż  są one odpowiedzialne za transport zapłodnionej komórki jajowej do macicy. Zatem jakakolwiek przeszkoda w świetle jajowodu może utrudnić przesuwanie się zarodka i jego późniejsze zagnieżdżenie się w macicy. Dlatego niepłodność jajowodową rozpatruje się biorąc pod uwagę zmiany mechaniczne i czynnościowe.

Przyczyny mechaniczne są najczęściej spowodowane:

• Wadami wrodzonymi – całkowity brak jajowodów lub ich całkowita niedrożność

Zmianami nabytymi – nowotwory jajowodów, endometrioza, stany pooperacyjne, stany pozapalne. Wszystkie te zmiany mogą doprowadzić do niedrożności jajowodów i zaburzenia transportu zarodka

Przyczyny niedrożności czynnościowej to:
 

•     Czop śluzowy
•     Przerost lub obrzęk błony śluzowej jajowodów
•     Małe skrzepy krwi
•     Nadmierna kurczliwość mięśniówki jajowodów

Niepłodność maciczna

Macica spełnia rolę „mieszkania” dla zarodka. To w niej zagnieżdża się zapłodniona komórka jajowa, rozwija się i rośnie. Wszelkie czynniki, które utrudniają lub uniemożliwiają zagnieżdżenie i rozwój zapłodnionego jaja przyczyniają się do powstania niepłodności macicznej. Są nimi:

•     Wady wrodzone- brak macicy, macica jedno- lub dwurożna, macica podwójna
•     Zrosty śródmaciczne, będące najczęściej powikłaniem pooperacyjnym
•     Zapalenie endometrium, czyli błony śluzowej macicy
•     Mięśniaki
•     Zaburzenia kurczliwości
•     Endometrioza

Niepłodność szyjkowa

W procesie zapłodnienia ogromną rolę odgrywa śluz szyjkowy w szyjce macicy. W okresie dni płodnych jest on przezroczysty i rozciągliwy, co łatwo jest kobiecie zaobserwować. W tym okresie zmieniają się jego właściwości fizykochemiczne i staje się on łatwo przepuszczalny dla plemników. Niestety, zdarzają się sytuacje, w których śluz nie ulega tym przekształceniom i jest nieprzepuszczalny dla plemników. Może przyczynić się do tego:

•     Stan zapalny
•     Zmniejszona zawartość glukozy w śluzie, która utrzymuje ruchliwość plemników
•     Obecność w śluzie przeciwciał klasy IgA oraz IgG, które wymierzone są przeciwko plemnikom i doprowadzają do ich inaktywacji
•     Obecność w śluzie enzymów niszczących plemniki
•     Zbyt duża gęstość śluzu
•     Zanieczyszczenie śluzu spowodowane najczęściej długotrwałym stanem zapalnym szyjki lub krwią

Jednak niepłodność szyjkowa może być też związana z nieprawidłowościami w obrębie samej szyjki, a nie śluzu. Czynniki ją wywołujące to:

•     Skurcz cieśni szyjki-może być spowodowany nadmierną reakcją szyjki na substancje kurczące (prostaglandyny) zawarte w nasieniu
•     Wrodzone zarośnięcie szyjki
•     Niedorozwój szyjki
•     Rozdarcia
•     Blizny
•     Nadżerki