Dieta ketogeniczna – co to jest ketoza i jakie są wskazania zdrowotne do stosowania diety ketogennej?

Przebywanie na diecie kojarzy się w wielu osobom z otyłością, restrykcyjnymi zasadami oraz wyrzeczeniami. Zwykle jest to prawda, gdyż istnienie niewiele diet, które dają pożądane efekty, pomimo braku postępowania zgodnie z ich wytycznymi. Podobnie jest w przypadku diety ketogenicznej, która ma na pierwszy rzut oka dość dziwne zasady, ale gdyby się nad nimi zastanowić, jest dietą całkiem racjonalną w swoich pierwotnych założeniach. Jest to dieta przez długi czas stosowana jako metoda terapeutyczna w konkretnych jednostkach chorobowych i dopiero od niedawna wkracza na zwykłe obszary osób zwykle ciekawskich, które pragną zredukować masę ciała. Czym jest ta dieta, jakimi zasadami się kieruje i czy jest ona odpowiednia dla każdego?

Czym jest dieta ketogeniczna? Dieta „keto” pod lupą

Nasz organizm jest tak skonstruowany, że energię pobiera w pierwszej kolejności z cukrów, czyli węglowodanów. Metabolizm ma to do siebie, że jeśli podaż energii w jedzeniu jest zbyt wysoka w stosunku do jej zużywania, zaczyna się proces odkładania zapasów energetycznych w postaci tkanki tłuszczowej. Jest to proces naturalny i spowodowany wytworzeniem takich mechanizmów naturalnych w procesie ewolucji. W ten sposób nasze ciało zabezpiecza się przed śmiercią głodową. W okresach głodu i niedostatku energii organizm będzie zużywał zmagazynowaną energię i spalał tkankę tłuszczową, pozwalając organizmowi przeżyć, bez większych problemów. Kłopot w tym, że czasy przewlekłego głodu dobiegły końca i jedyne głodówki fundujemy sobie na własne życzenie, przerywając spożywanie posiłków. Siedzący tryb życia również sprzyja tyciu. W dzisiejszych czasach po prostu jemy za dużo.

Jest to swoisty paradoks, że cukry lepiej zasilają tkankę tłuszczową niż tłuszcze, ale tak po prostu jest. Organizm wprowadzany jest w tej sytuacji w stan ketozy (nie mylić z kwasicą ketonową). Gdy nie ma do dyspozycji cukrów w diecie jako głównego materiału energetycznego, a tłuszcze nie są dla ciała zbyt dobrym źródłem energii, najlepszym zapasem energetycznym będzie własna tkanka tłuszczowa, która zaczyna być zużywana. Ciało zaczyna czerpać energię z tego co ma pod ręką i zaczyna się proces zrzucania tkanki tłuszczowej, czyli dokładnie to, na czym nam zależało.

Czym jest ketoza?

Ketoza to stan fizjologiczny, w którym organizm przestawia się na czerpanie energii z tłuszczu własnego nagromadzonego w tkankach. Jeśli w diecie wyeliminujemy węglowodany, wątroba przekształca tłuszcz w kwasy tłuszczowe i ciała ketonowe. Nasz mózg odżywiany jest głównie przez glukozę, ale gdy jej nie ma, to ciała ketonowe przechodzą do mózgu i zastępują ją jako główne źródło energii. Dieta ketogeniczna u dzieci ma konkretne zastosowanie, gdyż w stanie ketozy zmniejszona jest częstotliwość występowania napadów padaczkowych. I tak od odkrycia tego zjawiska, dieta ketonowa była i jest nadal wykorzystywana przede wszystkim w leczeniu trudnej do kontrolowania (opornej na leki) padaczki.

Dieta ketogeniczna – wskazania

Aktualnie korzyści diety ketogenicznej wykorzystywane są przede wszystkim u pacjentów z padaczką, w szczególności dzieci, ale nie jest to jedyne zastosowanie tej diety. Historycznie, przed wynalezieniem insuliny i leków przeciwcukrzycowych, dieta ketogeniczna była wykorzystywana do leczenia lub kontrolowania cukrzycy. U pacjentów cukrzycowych zwykle modyfikuje się dietę ketogeniczną do diety niskowęglowodanowej, ale i niskotłuszczowej. Dzieje się tak ze względu na problemy pacjentów z przestrzeganiem restrykcyjnych założeń diety ketogenicznej.

Pacjenci często myślą, że jak zjedzą makaron, kromkę chleba czy kawałek czekolady, to nic się nie stanie. W takiej sytuacji dochodzi do problemu, gdyż węglowodany podwyższą poziom glukozy we krwi, a pacjent będzie zwiększał masę ciała poprzez tycie ze względu na duży nadmiar energetyczny, co nie jest bardzo niekorzystne w cukrzycy. Ostatnim typem pacjenta, któremu zalecana jest dieta ketogeniczna jest pacjent otyły, pragnący pozbyć się nadmiaru tkanki tłuszczowej. Zaleca się, aby dietę ketogenną przeprowadzać pod kontrolą dietetyka lub lekarza. 

Komu może pomóc dieta ketogenna? 

Badania wskazują, że około połowa dzieci i młodych ludzi z padaczką, którzy próbowali jakiejś formy tej diety, zauważyła spadek liczby napadów o co najmniej połowę, a efekt utrzymuje się nawet po odstawieniu diety. Jest to bardzo duży odsetek poprawy stanu chorego. Wyniki są podobnie wysokie w grupie dorosłych. Jeśli chodzi o cukrzyków, zauważalne jest zmniejszenie insulinooporności, które występuje przy redukcji tkanki tłuszczowej. Stan chorego może się poprawić przy wyeliminowaniu cukrów z diety. Badano również możliwe zastosowania terapeutyczne diety ketogenicznej w wielu dodatkowych zaburzeniach neurologicznych, takich jak choroba Alzheimera, stwardnienie zanikowe boczne, autyzm, rak mózgu, ból głowy, neurotrauma, choroba Parkinsona czy zaburzenia snu. Wyniki tych badań nie są tak jednoznaczne jak w przypadku padaczki i cukrzycy.

Dieta ketogeniczna a odchudzanie

Odchudzanie jest „efektem ubocznym” przebywania w stanie ketozy. Jednak ważna jest wiedza, że dieta ketogeniczna to nie dieta kilkudniowa, lecz długotrwała. Wprowadzenie organizmu w stan ketozy może trwać do kilku dni. Pierwsze dni eliminacji z diety cukrów, a wprowadzenia dużej ilości tłuszczów są nieprzyjemne. Potencjalne działania niepożądane mogą obejmować zaparcia, podwyższenie poziomu cholesterolu, powstanie trądziku, apatię i rozdrażnienie po wejście w stan kwasicy (co jest bardzo niekorzystne) i powstawanie kamieni nerkowych.

Jest to dieta, która jest uboga w wiele składników odżywczych, np. witamin, składników mineralnych i błonnika. Należy je dostarczać po to, aby organizm rozwijał się prawidłowo (najczęściej w formie suplementacji, gdyż dieta eliminuje wiele pokarmów). Pomimo tych trudności wiele osób decyduje się wypróbować efekty tej diety na sobie. Ponownie podkreślę, że najlepiej dietę testować pod kontrolą lekarza lub dietetyka. Możemy być wtedy spokojni o nasz stan zdrowia oraz efekty diety.

Zasady diety ketogenicznej. Co jeść na „keto”? 

Węglowodany w diecie są bardzo ważnym elementem. Wielu pacjentów pyta co jeść, jeśli wyeliminuje się węglowodany (chleb, kasze, makarony, ryż, cukier, słodkie owoce, skrobiowe warzywa), czyli w większości przypadków podstawowe elementy posiłków. Jak skomponować posiłek niskowęglowodanowy i wysokotłuszczowy? Produkty dozwolone, o wysokiej zawartości tłuszczu to: tłuste mięsa i ryby (dieta ketogeniczna nie nadaje się więc dla wegetarian), orzechy, oleje, śmietana czy masło. W przypadku tłuszczów, należy zwracać uwagę na to, aby były one wysokiej jakości. Dobrze będzie sprawdzał się olej kokosowy, oliwa z oliwek, olej z awokado, masło kokosowe czy olej sezamowy. Tak naprawdę do każdego posiłku można dodawać awokado. Jeśli zaś chodzi o warzywa, do dyspozycji pozostają brokuły, pomidory, ogórki i papryka. Jeść można również grzyby. Nie ma ograniczeń, jeśli chodzi o przyprawy. Generalnie dieta wysokotłuszczowa i wysokowęglowodanowa jest bardzo eliminacyjna i dość monotonna. Nie każdy wytrzyma długotrwałe założenia diety ketogennej. Warto jednak spróbować dla samych efektów, które mogą zaskoczyć.

Dieta ketogeniczna – przykładowy jadłospis

Przykładowe menu na diecie ketogenicznej:

Śniadanie: Jajecznica na boczku.
Obiad: Smażony Halibut. Sałatka z tuńczyka z sałatą zieloną, selerem naciowym i pomidorem.
Deser: Mus malinowy z bitą śmietaną (bez cukru!).
Podwieczorek: Sałatka z awokado.
Kolacja: Pieczony kurczak z sosem śmietanowym i smażonymi brokułami z czarnuszką.

Na pewno nie jest to kompozycja idealna, ale oddaje zasady tworzenia jadłospisu w diecie ketogennej. W razie chęci kontynuowania diety ubogiej w węglowodany i bogatej w tłuszcze, należy wybrać się do dietetyka, który oceni ogólny stan zdrowia i rozpisze posiłki. Na rynku znajduje się również wiele książek z przepisami diety ketogenicznej.