Jak działają i na co pomogą olejki eteryczne?
Olejki eteryczne to znane od tysięcy lat substancje pochodzenia roślinnego o wszechstronnym działaniu, dzięki którym możemy zadbać o zdrowie fizyczne, psychiczne, a nawet o swój dobrostan duchowy. Czym są olejki eteryczne i jak właściwie ich użyć, by cieszyć się bogactwem ich właściwości?
Składniki olejków eterycznych uznawane są za jedne z najpotężniejszych substancji chemicznych pochodzenia naturalnego. To silne związki o bardzo złożonych molekułach, a jednocześnie dla nas, odbiorców, są w użyciu niezwykle łatwe, wygodne i przyjemne. Każdy olejek może mieć zbawienny wpływ na stan naszego ciała i umysłu, a łącząc kilka olejków, często uzyskuje się jeszcze mocniejszą mieszankę, w której poszczególne składowe działają synergistycznie.
Historia olejków eterycznych
Historia olejków eterycznych sięga starożytnych cywilizacji sprzed tysięcy lat. Chociaż nie wiemy, kiedy po raz pierwszy pozyskano olejki, to zapisy historyczne cofają nas na pewno co najmniej do 4500 roku p.n.e., kiedy to w starożytnym Egipcie olejki były substancjami wręcz uświęconymi i kosztownymi na równi ze złotem. Używali ich wyłącznie kapłani i monarchowie do praktyk religijnych oraz do uzdrawiania, a każde bóstwo miało sobie przypisany właściwy olejek lub ich mieszankę.
Starożytna literatura każdej dużej cywilizacji wspomina o olejkach eterycznych używanych głównie w celach leczniczych: posiłkują się nimi ok. 3000 lat p.n.e. i starohinduska ajurweda, i medycy chińscy. Zapisy o olejkach zawarte są wielokrotnie w Starym i Nowym Testamencie, bazowali na nich także starożytni Grecy i Rzymianie. Pisali o nich najsłynniejsi uczeni i medycy na przełomie czasów starożytnych i nowożytnych: Hipokrates, Galen, Ibn Sina, zwany Awicenną.
Nowożytna Europa zetknęła się z olejkami bezpośrednio po wyprawach krzyżowych na Bliski Wschód. Po metody rodem z czasów antycznych sięgali zdesperowani europejscy lekarze w czasie epidemii dżumy, czyli czarnej śmierci. Według podań francuscy lekarze stosowali wtedy tzw. olejek złodziei, czyli mieszankę olejków pochodzących z różnych roślin, do nasączania szmatek umieszczanych w swoich słynnych maskach ochronnych o kształcie upiornego, ptasiego dzioba. Taka mieszanka miała uchronić ich przed zakażeniem – tak jak wcześniej uchroniła grupę pewnych szabrowników, okradających chorych na dżumę bogaczy.
Wiek XX to już czas celowych i skrupulatnych badań olejków eterycznych i ich właściwości leczniczych. Paryscy lekarze, znając m.in. antybakteryjne i antyseptyczne działanie olejków, leczyli nimi żołnierzy rannych w wyniku walk podczas drugiej wojny światowej. Nowoczesna technologia pozwala na coraz dokładniejsze badania i analizy, dzięki czemu poznajemy olejki bliżej: ich składy, właściwości oraz profile bezpieczeństwa.
Czym są olejki eteryczne? Jak się je pozyskuje?
Olejki eteryczne to mieszaniny lotnych substancji wydzielane z całych roślin lub z ich części. Występują w roślinach wielu gatunków, np. spośród rodzin Asteraceae, Rosceae, Liliaceae, Apiaceae, Cruciferae, Lamiaceae, Rutaceae, Labiatae. Obecnie na rynku światowym produkuje się ok. 150 różnych olejków.
Pod względem chemicznym dzielimy je na terpenowe (mieszaniny związków mono-, di- i seskwiterpenów) i nieterpenowe (mieszaniny pochodnych fenylopropanu). W skład jednego olejku wchodzić może nawet kilkadziesiąt, kilkaset różnych związków – poznano ich już ok. 2000! Ale to zawsze jeden z nich jest w danym olejku dominujący i to on decyduje o zapachu.
Olejki w temperaturze pokojowej są oleistymi, ale klarownymi cieczami. Z parą wodną są lotne. Zawierają w sobie składniki o temperaturze wrzenia z zakresu 50–320ºC. Są lipofilowe, wykazują czynność optyczną. Praktycznie nie rozpuszczają się w wodzie, a rozpuszczalne są w tłuszczach i alkoholu etylowym. Ich gęstość zazwyczaj jest niższa od gęstości wody. Mogą być bezbarwne, zielonkawe, granatowe lub brunatne. Zawsze mają charakterystyczny, intensywny, często przyjemny zapach.
Jakie są metody otrzymywania olejków eterycznych?
- Destylacja z parą wodną – metoda najstarsza i najbardziej rozpowszechniona. Używa się w niej systemu dwóch połączonych ze sobą kadzi. Gdy w pierwszej wrze woda, para wodna przedostaje się do drugiej, równocześnie wydobywając z umieszczonych tam roślin olejki. Dalej para jest chłodzona, skrapla się i w naturalny sposób olejek eteryczny oddziela się od wody.
- Wytłaczanie/wyciskanie – metoda najprostsza i najtańsza. Wykorzystuje się ją do pozyskiwania olejków z cytrusów. Po wyciśnięciu soku wraz z olejkiem eterycznym przeprowadza się wirowanie, które rozdziela te frakcje od siebie.
- Ekstrakcja rozpuszczalnikami lotnymi – wykorzystywana w przypadku delikatnych surowców, np. róży. Stosuje się (bez ogrzewania) rozpuszczalniki chemicznie obojętne względem surowca, lotne, bez wonnych zanieczyszczeń. Przykłady to alkohol etylowy, alkohol metylowy, aceton.
- Enfleurage (absorpcja w tłuszczach na zimno) – najstarsza oraz najbardziej kosztowna z metod. Stosuje się tłuste, nieparujące oleje, w których umieszcza się surowiec. Po wielu dniach tłuszcz nasiąka olejkiem i otrzymujemy tzw. pomadę. Następnie tłuszcz miesza się z alkoholem, chłodzi się i filtruje – aż do całkowitego wyekstrahowania olejku.
- Działanie na roślinę nadkrytycznym dwutlenkiem węgla – jedna z najnowszych, stosunkowo drogich metod. Roślinę poddaje się działaniu nadkrytycznego CO2 (to dwutlenek węgla w 33℃, nie jest ani cieczą, ani gazem). Olejek uzyskuje się bardzo szybko, a pachnie on niemal identycznie jak roślina wyjściowa.
Olejki eteryczne a olejki zapachowe
Czy olejek eteryczny i olejek zapachowy to synonimy? Otóż ważne jest, by rozróżnić te dwa pojęcia od siebie. Olejek eteryczny to preparat w pełni naturalny, pozyskany z roślin. Olejek zapachowy natomiast to produkt całkowicie lub częściowo syntetyczny, przez co pozbawiony jest cech prozdrowotnych charakterystycznych dla olejków eterycznych.
Właściwości olejków eterycznych – jakie substancje za nie odpowiadają?
Poznajmy biologiczne aktywności najczęściej występujących składników olejków eterycznych:
- Eugenol (np. w olejku goździkowym, bazyliowym) – działa przeciwbólowo, odkażająco, znieczulająco (stosowany w stomatologii!), przeciwzapalnie, antyoksydacyjnie.
- Geraniol (np. w olejku różanym, geraniowym, lawendowym) – działa antydepresyjnie, przeciwlękowo, przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo, przeciwzapalnie.
- Kamfen (np. w olejku pichtowym, jałowcowym, eukaliptusowym, cytrynowym, rozmarynowym, cynamonowym) – działa uspokajająco, przeciwbólowo, przeciwzapalnie, antyoksydacyjnie, przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo.
- Kariofilen (np. w olejku paczuli, goździkowym, oreganowym) – działa przeciwbólowo, przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo, przeciwlękowo, przeciwdepresyjnie.
- Karwakrol (np. w olejku tymiankowym, oreganowym) – działa przeciwbólowo, przeciwrobaczo, odkażająco, przeciwdepresyjnie, hepatoochronnie.
- Limonen (np. w olejku pomarańczowym,) – działa przeciwzapalnie, antystresowo, przeciwutleniająco.
- Linalol (np. w olejku lawendowym, jaśminowym, geraniowym) – działa uspokajająco, usypiająco, przeciwdrgawkowo, przeciwbólowo.
- Mentol (np. w olejku miętowym) – działa przeciwbólowo, chłodząco, znieczulająco, antyseptycznie, wspomagająco w dolegliwościach trawiennych.
- Pineny (np. w olejku eukaliptusowym, w olejku z drzewa herbacianego, lawendowym, sosnowym) – działają przeciwzapalnie, przeciwlękowo, przeciwbólowo, przeciwbakteryjnie, ułatwiają oddychanie.
Jak stosować olejki eteryczne?
Olejki można stosować na kilka sposobów: poprzez wdychanie, miejscowo, a niektóre z nich można przyjąć doustnie. Wybór odpowiedniej metody należy dopasować do celu, jaki chcemy osiągnąć.
- Inhalacje/wziewanie/wdychanie – daje korzyści fizyczne i psychiczne. Niektóre z olejków podane w tej formie zadziałają relaksująco, antystresowo, inne pobudzą mózg do działania i koncentracji, jeszcze inne ułatwią oddychanie w przebiegu infekcji górnych dróg oddechowych. Jak zrobić inhalacje? Można wdychać olejek bezpośrednio z buteleczki, można skropić nim kawałek materiału i wdychać zapach. Bardziej popularne jest dodanie olejku do gorącej wody i wdychanie go z parą wodną. Dostępne są również różnego rodzaju dyfuzory, nawilżacze powietrza i kominki do olejków eterycznych, których można używać do aromaterapii. Niektóre urządzenia podłączane są do prądu, inne podgrzewane są za pomocą świeczek. Co ważne: olejków eterycznych nigdy nie dodajemy do nebulizatorów, gdyż taki rodzaj użycia mógłby być szkodliwy dla naszego zdrowia! Doszłoby również do uszkodzenia urządzenia, które nie jest przystosowane do tego typu substancji.
- Stosowanie miejscowe – niektóre olejki działają miejscowo antyseptycznie, ułatwiają gojenie, ale też przenikają do krwioobiegu i mogą wywołać działanie ogólne. Wiele olejków ma też działanie pielęgnacyjne na skórę i włosy. Takie użycie olejków wpływa doskonale na dobrostan i samopoczucie ogólne. Olejki można użyć jako dodatek do kąpieli, do masażu skóry lub dodać je do produktów kosmetycznych: do balsamów, mgiełek odświeżających i toników, do masek, szamponów, odżywek do włosów, do mydeł, peelingów. Niektóre olejki są naturalnymi dezodorantami, mają właściwości oczyszczające.
- Stosowanie doustne – należy upewnić się, że dany olejek można bezpiecznie spożywać! Niektóre olejki można bowiem dodać w ilości kilku kropel na szklankę naparu ziołowego lub wody. Są to np. olejki miętowy, cytrynowy lub grejpfrutowy.
- Inne – olejki eteryczne sprawdzą się doskonale jako odświeżacze powietrza do domu lud samochodu. Mogą występować w różnej formie: dyfuzorów, żeli, sprayów, świeczek. Olejki eteryczne doskonale nadają się do przygotowania własnych, ekologicznych środków czystości, np. płynów myjących lub środków wybielających. Można również wykonać samodzielnie płyn na bazie olejków odstraszający owady lub mieszankę łagodzącą ukąszenia (głównie komarów).
Ile kosztują olejki eteryczne i na co zwracać uwagę przy ich zakupie?
Należy liczyć się z tym, że olejki eteryczne dobrej jakości nie zawsze mogą być tanie. Niższa cena może często wiązać się z rozcieńczeniem właściwego olejku eterycznego za pomocą olejów roślinnych lub alkoholi. Należy unikać dodatków syntetycznych, których prawdziwie naturalny olejek nie wymaga.
Sprawdź olejki eteryczne na DOZ.pl.
Po dokonaniu zakupu olejki najlepiej przechowywać w szklanych, szczelnych, ciemnych buteleczkach, z dala od promieni słonecznych i źródeł ciepła. Niektóre olejki – taka informacja powinna widnieć na opakowaniu – dłużej zachowają trwałość, gdy umieści się je w lodówce. Do mieszania i nabierania olejków zawsze najlepiej używać niemetalowych narzędzi. Idealnie sprawdzą się szklane przybory: pipety lub szpatułki.
Olejki eteryczne a bezpieczeństwo – przeciwwskazania do stosowania
Olejki eteryczne to mieszanki wielu różnorodnych substancji. Im bardziej mamy doskonałe metody analiz, tym częściej należy zastanowić się nad bezpieczeństwem stosowania niektórych produktów. Olejki składają się bowiem nie tylko z prozdrowotnych związków. Część z nich to potencjalne alergeny, a niektóre składowe mogą wykazywać nawet działanie toksyczne.
Sklasyfikowano 26 substancji stanowiących potencjalne zagrożenie: są to związki zapachowe, które – zwłaszcza u osób wrażliwych – mogą wywołać alergię kontaktową. Jeśli stężenie którejś z tych substancji w produkcie przekracza 0,01%, to informacja ta musi koniecznie zostać zawarta w spisie składników.
Konieczne jest też przygotowanie i udostępnienie przez producenta „Karty charakterystyki substancji niebezpiecznej”, w której zawarto informacje m.in. o postępowaniu w przypadku pożaru lub skażenia substancją potencjalnie niebezpieczną.
Zawsze w przypadku niepożądanego zdarzenia z olejkiem eterycznym należy usunąć go ze skóry za pomocą środków myjących na bazie oleju. Następnie umyć skórę delikatnym mydłem i spłukać ciepłą wodą. W razie potrzeby czynność powtórzyć. W przypadku wystąpienia wszelkich niepokojących objawów skórnych czy dostania się olejku do oka lub połknięcia zbyt dużej jego ilości należy udać się po pomoc lekarza.
Uczulenie na olejki eteryczne
Przed użyciem nowego olejku eterycznego koniecznie należy wykonać próbę uczuleniową. W tym celu nakłada się kilka kropli rozcieńczonego produktu na skórę wewnątrz przedramienia i obserwuje zachodzące zmiany. Ewentualne zaczerwienienia lub mocne uwrażliwienie miejsca aplikacji wskazują na reakcję alergiczną. Czasem dzieje się to natychmiast, a czasem dopiero po 24 godzinach. Oznacza to bezwzględnie, że należy unikać tego konkretnego olejku.
Niektóre spośród olejków mają działanie fototoksyczne: są to głównie olejki cytrusowe. Oznacza to, że po ekspozycji na słońce na skórze może pojawić się silne uczulenie podobne do poparzenia słonecznego. Po nałożeniu takich olejków na skórę należy wstrzymać się przez około 48 godzin od wystawienia się na promienie słoneczne.
Jak dobrać olejek eteryczny do dolegliwości? Lista olejków eterycznych
Olejek eteryczny | Na jakie dolegliwości pomoże? |
---|---|
Olejek cynamonowy | Stymuluje system odpornościowy i krążeniowy; pobudza libido; łagodzi kaszel, objawy grypy i przeziębienia; zmniejsza dolegliwości układu moczowego i pokarmowego; ma zdolność do obniżania poziomu cukru we krwi. |
Olejek cytrynowy | Wspomaga układ pokarmowy i procesy trawienia, łagodzi niestrawność; poprawia krążenie. Niweluje zmarszczki, tonizuje i wybiela skórę. Koi ropne zmiany skóry, działa antyseptycznie. Wspomaga koncentrację, uspokaja, poprawia nastrój. |
Olejek z drzewa herbacianego | Pomaga goić podrażnienia skóry, leczy zmiany trądzikowe. Łagodzi objawy przeziębienia, zapalenia zatok, zapalenia oskrzeli; stymuluje układ odpornościowy. |
Olejek eukaliptusowy | Łagodzi objawy grypy i przeziębienia, zapalenia zatok, zapalenia oskrzeli, zapalenia ucha. Zmniejsza bóle mięśniowe, stawowe oraz objawy trądziku, działa antyseptycznie. Wzmacnia układ odpornościowy. |
Olejek geraniowy (z pelargonii pachnącej) | Zmniejsza nerwicę, koi emocje. Korzystnie wpływa na zaburzenia krążenia, leczy popękane naczynka. Łagodzi niewielkie urazy. Stymuluje układ odpornościowy. Zmniejsza dolegliwości napięcia przedmiesiączkowego. |
Olejek goździkowy | Głównie w stomatologii: przeciwgnilnie, przeciwbólowo, ściągająco, miejscowo znieczulająco. Stosowany też w reumatyzmie, artretyzmie, depresji, słabym krążeniu. Przynosi ulgę w problemach trawiennych: wymiotach, biegunkach. |
Olejek lawendowy | Działa przeciwskurczowo, antyseptycznie. Tonizuje skórę wrażliwą, delikatną. Pielęgnuje i leczy skórę trądzikową. Przyspiesza gojenie skaleczeń i ran. Stosowany w leczeniu grzybic, liszajów, egzemy, oparzeń. Hamuje wypadanie włosów i stymuluje ich wzrost. Uspokaja, łagodzi bezsenność. |
Olejek miętowy | Łagodzi problemy trawienne. Chłodzi i koi. Zmniejsza bóle głowy (również napięciowe). Łagodzi swędzenie skóry, objawy łuszczycy i egzemy. Działa wspomagająco w infekcjach górnych dróg oddechowych. |
Olejek oreganowy | Działa przeciwbólowo, przeciwzapalnie, antyoksydacyjnie. Wspomaga leczenie infekcji grzybiczych i bakteryjnych (działa na grzyby Candida albicans, na bakterie E.coli i Helicobacter pylori). Zmniejsza dolegliwości bólowe. |
Olejek paczuli | Pobudza system immunologiczny. Działa przeciwzapalnie, leczy trądzik, wysypki, suchą i spękaną skórę, rany i owrzodzenia. |
Olejek pichtowy | Udrożnia nos, niweluje kaszel, wspomaga leczenie infekcji o różnych podłożach. Wspiera układ immunologiczny, działa przeciwbólowo. Leczy zmiany skórne, nadaje się do kuracji cery trądzikowej. Działa przeciwzmarszczkowo, spowalnia procesy starzenia się skóry. |
Olejek rozmarynowy | Poprawia funkcjonowanie układu krążenia i układu oddechowego. Łagodzi bóle reumatyczne. Wspomaga leczenie przeziębień. Poprawia koloryt skóry, hamuje łupież, wypadanie włosów, łojotok, trądzik. Stymuluje umysł, zwalcza zmęczenie, wspomaga utrzymanie koncentracji. |
Olejek różany | Koi suchą i spierzchniętą skórę, zaczerwieniania, oparzenia, drobne rany. Działa przeciwzmarszczkowo. Pomaga uśmierzać bóle głowy, również migrenowe. Działa antystresowo, łagodzi napięcie nerwowe, usprawnia pamięć i koncentrację. |
Olejek tymiankowy | Przyspiesza leczenie przeziębień i innych infekcji, działa przeciwzapalnie. Redukuje ból mięśni i stawów, pobudza ukrwienie. Regeneruje błonę śluzową jamy ustnej. Ułatwia zasypianie. |