Eugenol – charakterystyka, właściwości, zastosowanie, szkodliwość

Goździki bezsprzecznie kojarzą się z mieszanką przypraw korzennych. Są nieodzownym składnikiem zimowych herbat, a w niektórych regionach Polski kompotu z jabłek czy piwa korzennego. Olejek produkowany z pąków goździka – olejek goździkowy – zawiera w swoim składzie eugenol, substancję o szeregu właściwości prozdrowotnych, która jest z powodzeniem wykorzystywana np. w praktyce stomatologicznej. 

Eugenol – co to za związek? Gdzie występuje?

Eugenol jest organicznym związkiem chemicznym pochodzenia naturalnego. W najwyższym stężeniu występuje w olejku goździkowym, w którym stanowi w zależności od surowca nawet 90% składu. Eugenol występuje nie tylko w goździkach, ale także w innych roślinach, które znajdziemy pośród kuchennych przypraw. Są to gałka muszkatołowa, cynamon, liście laurowe oraz bazylia.

Eugenol stosowany przemysłowo może być pochodzenia naturalnego lub syntetycznego. W swojej strukturze zawiera jedno wiązanie nienasycone, które powoduje, że występuje w postaci dwóch izomerów: cis (Z) oraz trans (E). To samo wiązanie sprawia, że odbarwia wodę bromową – odczynnik służący do identyfikacji substancji o charakterze nienasyconym.

Eugenol a izoeugenol

Izoeugenol – podobnie jak eugenol – jest substancją pochodzenia naturalnego. Znajduje się w ekstraktach roślinnych np. z rośliny o łacińskiej nazwie Cananga odorata, jest także składnikiem dymu powstającego podczas spalania drewna. W budowie różni się od eugenolu jedną grupą funkcyjną – grupą metylową (-CH3). Ta mała zmiana w budowie chemicznej powoduje, że substancja wykazuje inne właściwości. Również jest składnikiem zapachowym, ale wykorzystywanym w aromacie dymu wędzarniczego, a dokładniej w produkcie o nazwie „płynny dym”. Jest jednym ze składników hamujących rozwój pleśni na powierzchni wędzonych serów i wędlin.

Właściwości eugenolu

Eugenol jako substancja czysta jest oleistą cieczą o charakterystycznym goździkowym zapachu i piekącym smaku. Dobrze rozpuszcza się w alkoholach, chloroformie, eterach, kwasie octowym, olejach. Słabo natomiast rozpuszcza się w wodzie.

Eugenol – zastosowanie

Właściwości eugenolu sprawiają, że znajduje on (oraz olejek o jego wysokiej zawartości – olejek goździkowy) szereg zastosowań w różnych gałęziach przemysłu.  Stanowi chętnie wykorzystywany składnik nadający zapach lub właściwości antyseptyczne kosmetykom. Znajdziemy go w składzie takich produktów jak: dezodoranty, wody toaletowe i perfumy, kremy, pasty do zębów czy mydła.  

Tlenek cynku z eugenolem znajduje zastosowanie w praktyce stomatologicznej. Jest składnikiem wypełnień zębów, z których usunięto zmiany próchnicze, jest używany w protetyce czy jako składnik redukujący ostry ból np. w powikłaniach po ekstrakcji zęba.   

Eugenol (podobnie jak izoeugenol) jest półproduktem w procesie otrzymywania innej substancji zapachowej. W wyniku procesu utlenienia przekształca się w wanilinę – jeden z głównych składników zapachowych wanilii.  

Ze względu na swoje właściwości znajdziemy go w składzie składników przeciwgrzybiczych czy środków czyszczących.  

Jak stosować eugenol?

Eugenol jest składnikiem aktywnym, który znajdziemy w różnych gotowych preparatach. Wówczas powinniśmy stosować się do zaleceń znajdujących się w ulotce lub przekazanych przez osobę zlecającą kurację.  

W aptekach, sklepach zielarski i ze zdrową żywnością znajdziemy olejek goździkowy lub czysty eugenol. Ceny takich preparatów zaczynają się od około 10 zł za buteleczkę. Warto sprawdzić, z jakiego surowca produkowany jest olejek, gdyż ten otrzymywany z kieratów będzie miał najwyższą zawartość substancji aktywnej.

Olejek goździkowy o wysokiej zawartości eugenolu jest remedium stosowanym w medycynie ludowej od wielu lat np. do tymczasowego łagodzenia bólu zębów. Należy jednak pamiętać, żeby nie stosować czystej formy eugenolu lub olejku goździkowego. Przed aplikacją na bolącego zęba należy go rozcieńczyć przykładowo w oleju jadalnym. Taki roztwór można aplikować na ząb np. z użyciem wacika.

Napar przygotowany z goździków, a zawierający eugenol, działa ściągająco na błony śluzowe i jest pomocy w leczeniu schorzeń jamy ustnej jak afty czy grzybica języka, a także łagodzeniu objawów paradontozy.  

Eugenol – bezpieczeństwo

Eugenol stosowany zewnętrznie jest substancją bezpieczną, ale u osób wrażliwych może wywoływać reakcje alergiczne. Objawy uczulenia na eugenol to najczęściej wyprysk kontaktowy czyli wysypka w miejscu zetknięcia alergenu ze skórą.  

Eugenol nie nadaje się do spożywania w wysokich dawkach. Przyjęcie dawki około 10 ml może wiązać się z objawami występującymi nawet kilka godzin po zażyciu takimi jak pobudzenie, utrata przytomności, śpiączka czy uszkodzenie wątroby. Nie zaleca się stosowania eugenolu osobom w ciąży i karmiącym piersią.