Tężyczka – objawy, przyczyny, leczenie

Tężyczka jest zespołem objawów będących wynikiem nadpobudliwości nerwowo-mięśniowej. Charakterystyczne objawy tężyczkowe obejmują skurcze i drżenia poszczególnych grup mięśniowych z towarzyszącymi objawami sensorycznymi. Za wystąpienie objawów odpowiedzialne są zaburzenia elektrolitowe, najczęściej związane z niedoborem wapnia i magnezu. Choć w większości przypadków tężyczka ma łagodny przebieg, niekiedy może dojść do skurczu krtani, co może stanowić zagrożenie dla życia.

Tężyczka – co to za choroba?

Tężyczka (ang. tetany, łac. tetania) dotyka ludzi głównie młodych, aktywnych zawodowo, bez związku z płcią. Objawia się niekontrolowanymi, symetrycznymi, bolesnymi skurczami mięśni z towarzyszącymi parestezjami (uczucie mrowienia), o różnym czasie trwania. Zwiększona szybkość przekazywania sygnałów między nerwami a mięśniami związana najczęściej z zaburzeniami elektrolitycznymi lub zasadowicą jest przyczyną tężyczki.

Pierwiastkiem wpływającym w dużym stopniu na pobudliwość nerwowo-mięśniową jest wapń. Najczęstszą przyczyną tężyczki jest obniżenie stężenia wapnia zjonizowanego <1,0 mmol/l. Zmniejszeniu stężenia wapnia we krwi (hipokalcemii) często towarzyszy spadek stężenia magnezu (hipomagnezemii) i potasu (hipokaliemii), co predysponuje do wystąpienia tężyczki.

Gospodarkę wapniowo-fosforanową w organizmie reguluje hormon wydzielany przez przytarczyce – parathormon (PTH). Fizjologicznie, kiedy stężenie wapnia w organizmie obniża się, parathormon uwalnia jego zapasy zgromadzone w kościach, zwiększa wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego oraz zwrotne wchłanianie wapnia przez nerki. W przypadku niedoczynności przytarczyc spowodowanej np. stanem zapalnym dochodzi do zahamowania syntezy parathormonu, czego następstwem jest zmniejszenie stężenia wapnia we krwi i tym samym: pojawienie się objawów tężyczkowych.

Tężyczka jawna i utajona – przyczyny i objawy

Możemy wyróżnić dwa rodzaje tężyczki: jawną (tężyczka hipokalcemiczna) i utajoną (tężyczka normokalcemiczna).

Tężyczka jawna manifestuje się drętwieniem i parestezjami w zakresie ust, języka, dłoni i stóp oraz napadowymi skurczami mięśni twarzy, rąk i stóp. Objawom tym mogą towarzyszyć stany przedomdleniowe lub omdlenia. Wśród najczęstszych przyczyn prowadzących do wystąpienia tężyczki jawnej wymienia się:

• chirurgiczne uszkodzenie przytarczyc w trakcie operacji tarczycy ( tężyczka pojawia się w drugiej lub trzeciej dobie po operacji),
• zniszczenie gruczołów przytarczycznych w wyniku radioterapii bądź leczenia jodem promieniotwórczym,
• schorzenia wywołujące niedobór wapnia (hipoalbuminemia w przebiegu niewydolności nerek, zaburzenia wchłaniania jelitowego, niedobór witaminy D, ostre zapalenie trzustki),
• niewrażliwość narządów docelowych na parathormon (rzekoma niedoczynność przytarczyc),
• stany przebiegające z wyniszczeniem (alkoholizm, choroba nowotworowa),
• niewystarczająca podaż wapnia w diecie,
• stosowane leki (leki moczopędne, inhibitory pompy protonowej, leki przeciwpadaczkowe).

Tężyczka utajona (normokalcemiczna, zwana spazmofilią) ma łagodniejszy przebieg. Objawy nie są charakterystyczne i mogą mieć związek z niedoborem magnezu i potasu. Ten rodzaj tężyczki dotyczy głównie młodych kobiet, współistnieje często z zaburzeniami lękowymi, lękiem napadowym (tężyczka nerwicowa). Spazmofilię rozpoznaje się zazwyczaj przypadkowo u osób zgłaszających skargi na różne nietypowe dolegliwości.

Symptomami sugerującymi tężyczkę utajoną są:

• objaw Trousseau (charakterystyczne zaciśnięcie dłoni: tzw. ręka położnika – po uciśnięciu ramienia przez 3 minuty mankietem do mierzenia ciśnienia tętniczego),
• objaw Chwostka (skurcz mięśni twarzy wywołany uderzeniem młoteczka neurologicznego w nerw twarzowy, ok. 2 cm do przodu od płatka ucha, poniżej wyrostka jarzmowego),
• możliwość wywołania napadu tężyczkowego przez hiperwentylację.

Tężyczka – diagnostyka

Istotnym elementem w diagnostyce tężyczki jest szczegółowo zebrany wywiad lekarski. Wskazane jest wykonanie badań biochemicznych krwi z oznaczeniem stężenia wapnia całkowitego, magnezu, parathormonu.

W zapisie EKG obserwowane jest wydłużenie odcinka QT i ST. Najczulszym testem potwierdzającym rozpoznanie tężyczki jest elektromiografia (EMG), tzw. próby tężyczkowe, które oceniają potencjały elektryczne w mięśniach oraz nerwach. Badanie obejmuje dwie próby: hiperwentylacyjną i ischemiczną. Na ramię pacjenta zakładana jest na 10 minut opaska uciskowa, generująca niedokrwienie kończyny. Po upływie wyznaczonego czasu pacjent wykonuje serię szybkich i głębokich oddechów przez 2 minuty. Zarówno wywołane niedokrwienie, jak i hiperwentylacja sprawiają, że w przypadku tężyczki w zapisie EMG uwidaczniają się charakterystyczne zmiany. Warto wykonać dodatkowe badania w celu wykluczenia innych chorób przypominających napad tężyczki np. EEG (różnicowanie objawów tężyczki z padaczką), EKG (wykluczenie kardiologicznych przyczyn zgłaszanych dolegliwości).

Leczenie tężyczki

Podstawą terapii jest rozpoznanie i odpowiednie leczenie choroby podstawowej będącej przyczyną hipokalcemii. Celem jest zwiększenie stężenia wapnia w surowicy krwi i jego utrzymanie na stałym poziomie.

W przypadku współistniejących niedoborów magnezu i potasu stosuje się suplementację odpowiednimi preparatami. Optymalne stężenie witaminy D to 30–50 ng/ml. Z uwagi na duże niedobory w populacji szczególnie w okresie jesienno-zimowym wymaga przyjmowania preparatów witaminowych z witaminą D.

Wyleczenie tężyczki uzależnione jest od przyczyny jej wystąpienia. W przypadku hipokalcemii spowodowanej stosowaniem leków moczopędnych możliwe jest jej całkowite ustąpienie po modyfikacji leczenia. Także u większości pacjentów z niedoczynnością przytarczyc możliwe jest normalne funkcjonowanie pod warunkiem przestrzegania zaleceń lekarskich i stosowania odpowiedniej diety. Dieta dla osób z tężyczką powinna zawierać produkty bogate w wapń, zapewniające odpowiednią podaż tego pierwiastka organizmowi.

Niebezpiecznym stanem w przypadku napadu tężyczki jest możliwość wystąpienia skurczu mięśni krtani, co skutkuje zaburzeniami oddychania. Jest to stan mogący zagrażać życiu chorego. Wskazane jest wezwanie pogotowia lub pilne zgłoszenie się do szpitala. Innymi objawami towarzyszącymi tężyczce, a wymagającymi pilnej interwencji lekarskiej, są: zaburzenia świadomości, drgawki, niedowłady, silny ból głowy, utrata pamięci, zaburzenia mowy.